Felsefeden beslenen edebi romanlardan biri olan Zen ve Motosiklet Bakım Sanatı, Amerikalı felsefeci Robert M. Pirsig tarafından özenle kaleme alınmış ve 1974 yılında yayımlanmıştır. Zen ve Motosiklet Bakım Sanatı için roman, otobiyografi ve felsefi deneme türlerini harmanlayan ve akılcılık geleneğini sorgulayan sıra dışı bir eserdir diyebilirim. Romanın hikâyesi ise görünüşte bir adamın oğlu ve iki arkadaşıyla yaptığı uzun bir motosiklet yolculuğunu anlatırken, derine indirgendiğinde insan – nesne ilişkilerine ve metafiziğe dair kurguya yedirilmiş düşüncelerle okurun zihinsel dünyasını geliştirdiği görülür. Bir diğer bakışla romandaki bu yolculuk sadece fiziksel değildir; anlatıcı, geçmişiyle ve Batı düşüncesinin akıl anlayışıyla hesaplaşarak aynı zamanda içsel bir keşfe çıkar.
Sonuç olarak Pirsig, dünyanın ancak temel değerleri değiştiğinde düzeltilebileceğini ve gelişebileceğini bu kitabında savunur ve motosiklet tamiri, bir diğer deyişle motosiklet bakım sanatı, üzerinden insanın kendini onarma ve kendini keşfetme sürecini felsefe ve edebiyatı harmanlayarak okuyucusuna aktarır.
Robert M. Pirsig ile tanışmamı sağlayan Zen ve Motosiklet Bakım Sanatı, kendini keşfetme sürecinin ne kadar çetrefilli olduğunu bir kez daha bana hatırlattı. Kitabı okurken altını çizdiğim, kimi zaman da derin düşüncelerle yaşamı sorguladığım on beş alıntıyı sizlerle paylaşacağım. Umarım ki sizde alıntılarımda benimle aynı düşüncelere sahip olursunuz.
- “Doğrusu, garip bir şeydi; gerçek, kapınızı çalıyor ve siz, ‘Git buradan, ben gerçeği arıyorum’ diyorsunuz ve o da gidiyor. Gerçekten garip.” (s. 14)
- “‘Yeni Nedir?’, ilginç ve sonsuza dek uzanan bir soru, fakat üzerine gidilirse ortaya çıkan, boş şeyleri ve modanın sonsuz şaklabanlığı, yarın dibe çökecek bir çamurdur. Bunun yerine ‘En iyi nedir?’ sorusuyla uğraşmayı yeğlerim ki bu soru enine değil de derinlemesine hareket ettirir insanı; ona verilecek yanıtlar, dipteki çamuru söküp akıntıyla götürmeye eğilimlidir.” (s. 16)
- “Bir konuda acele etmek istiyorsanız ona pek özen göstermiyor, başka şeye geçmek istiyorsunuz demektir.” (s. 36)
- “Biz hepimiz, başkalarının hayaletlerini kibirle aşağılarız, ama kendimizinkileri cahilce, barbarca üstün tutarız.” (s. 42)
- “Üçüncüsü, ‘iyi’ ve ‘kötü’ sözcükleri ve bunların hiçbir eşanlamlısı yoktur. Hiçbir yerde, değer yargısı belirtmez, yalnızca olgular verilir.” (s. 81)
- “Kişiliği bir mal gibi, insanın giyeceği bir giysi gibi düşünerek hata ediyorlardı. Kişilik çıkarılınca ne kalır geriye?” (s. 93)
- “Hakikat nedir ve ona sahip olduğunuzu nasıl bilirsiniz? Gerçekten biz bir şeyi nasıl biliriz? Bilen bir ‘ben’ ya da bir ‘ruh’ var mıdır, yoksa bu ruh yalnızca, duyguları düzenleyen hücreler midir? Gerçeklik aslında değişen bir şey midir, yoksa değişmez ve sürekli midir?” (s. 131)
- “Tümüyle güvendiğiniz bir şeye asla kendinizi adamazsınız.” (s. 156)
- “Sizden gerçeği arar gibi yapmanız, bu arayışı taklit etmeniz istenir genellikle. Gerçeği sahiden aramak lanet olası bir dayatma gibi geliyor size.” (s. 211)
- “(…) Buradadır, ama burada değildir. Burasını reddeder, onunla mutlu değildir, daha yukarılara çıkmak ister, ama oraya vardığında da aynı şekilde mutsuz olur; çünkü artık orası da ‘burası’dır. Aradığı, istediği şey çevresinde vardır, ama çevresinde olduğu için onu istemez.” (s. 218)
- “İnsanlar ‘her hoşuna giden şeyi yapma’ dediklerinde söylemek istedikleri yalnızca ‘otoriteye boyun eğ’ değildi.” (s. 240)
- “Aklımızı, doğanın bizim için dolduracağı boş bir levha haline getirmeliyiz ve sonra, gözlediğimiz gerçekler hakkında tarafsız bir şekilde akıl yürütmeliyiz.” (s. 289)
- “Kafa huzuru doğru değerler üretir, doğru değerler doğru düşünceler üretir.” (s. 305)
- “Nitelik, değer, dünyanın özne ve nesnelerini yaratır. Olgular, değer onları yaratıncaya dek yokturlar. Eğer değerleriniz katı ve değişmezse yeni olgular öğrenemezsiniz.” (s. 319)
- “Arkamdan nasıl bir geleceğin gelmekte olduğunu geçekten bilmiyorum. Ama önümde uzanan geçmiş görünürdeki her şeye egemen durumda.” (s. 425)
Pirsig, Robert M. Zen ve Motosiklet Bakım Sanatı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2023.
