“Parla ey sevgili güneş, ben bir ayna edininceye kadar parla,
Parla ki, önünden geçerken gölgemi göreyim.”
III. Richard, William Shakespeare
Okan Bayülgen‘in yazıp yönettiği, William Shakespeare‘in III. Richard oyununun uyarlanmasıyla hayat bulan Richard, geçtiğimiz gün ilk kez Harbiye Açık Hava Sahnesi‘nde izleyicisiyle buluştu! 2022 İstanbul Tiyatro Festivali‘yle prömiyer yapan oyun, yıldız oyuncu kadrosuyla izleyicilerine alışılmışın dışında bir deneyim sunarak gündemdeki yerini koruyor. Shakespeare’in replikleriyle buluşan sahneyi; Okan Bayülgen neleri farklı yaptı, oyunun detayları neler… sorularının peşinden sizler için aralıyoruz!
Yazının devamına geçmeden önce, okuyacağınız yazının spoiler içerdiğini ve bazı detayları oyuna sakladığımızı söylemekte fayda var.
Perde Richard İçin Açılıyor!
2013 yılında Londra’da küçük bir tiyatro topluluğunun III. Richard oyununun provalarını yaptığı sırada dünya, III. Richard’ın kemiklerinin bir otoparkın altında bulunduğu haberleriyle sarsılır. Bu tesadüf bile yeni hikayeler yazdırmaya yetebilecekken oyun seyirciyi tiyatroda ayak işlerini yapması karşılığında yaşayan ve kendini Richard Hell olarak adlandıran bir sığınmacının, yeni bir tragedyaya sebep olabileceği ihtimaliyle baş başa bırakıyor.
Richard Hell: Madalyonun Diğer Yüzü
“İnsanların dış görünüşüne bakıp kanabilirsiniz;
Tanrı bilir, içleri ile dışları bir değildir insanların.”
Tiyatroda sığınmacı olarak yaşayan Richard Hell, bir dizi olayın ardından ezberlemiş olduğu tiyatro piyesinin başrolü, Richard haline gelir. Gezdirmekle görevli olduğu köpeği öldürmesi ve ardından bir dizi suça karışmasıyla tiyatrodaki ipleri kendi eline alarak kraliyete doğmuş Richard rolünü almakla kalmaz, buna tüm benliğiyle inanır. Richard Hell artık hem tiyatronun hayaleti hem de tüm bu oyunlarıyla gerçeğidir.
Göçtüğü ülkenin bir parçası olmayan, kendi iz düşümünü elde etmeye çalışan Richard Hell aidiyetsizdir, toplum için öteki olandır. Dolayısıyla oyun, göçmen sorununa, öteki olana değinmeyi es geçmeyerek karakterler üzerinden toplumsal meselelere de değiniyor. Peki kraliyete doğmuş III. Richard ile bir sığınmacı olan Richard Hell‘in hikayesi nasıl oluyor da kesişebiliyor?
Kraliyete Doğmuş Richard Öteki Olabilir Mi?
“Yamuk yumuk, noksan, günüm gelmeden,
Hazır olmadan yollanmışım bu canlılar dünyasına.
Öyle sarsak, öyle çarpık yaratılmışım ki,
Topalladıkça köpekler havlıyor arkamdan.”
Bugüne kadar Shakespeare’in yılları aşan eserlerinden biri olan III. Richard, farklı oyuncuların uyarlamasıyla sahnede tekrar tekrar hayat buldu. Richard, kendisine yöneltilen suçlamaların yanı sıra Shakespeare’in piyesinde bir kanıt teşkil etmemesine karşın; kambur, aksak, kısaca çirkin olan her şeyin tanımı olarak gösterilen bir karakter olarak günümüze kadar geldi. Buna bir noktada son vermek için bir adım atan Bayülgen, III. Richard ile Richard Hell‘in yılları aşıp ortak paydada buluşan öteki olma hikayesini, her çağın aidiyetsizlik nedenlerinin farklı oluşuyla sahneye yansıtıyor. Aynı bedende iki karaktere hayat veren Okan Bayülgen, oyunun akışına kendini tüm benliğiyle kaptırmasının yanı sıra seyirciyle olan bağını da kopartmıyor.
Seyirci Hangi Richard’ı İzleyecek?
“Benim hikayem geçmişe doğru ilerliyor.
Richard gelecek, Richard geçmiş. Bir başlangıç ve son…”
Shakespeare‘in Richard‘ı ve Okan Bayülgen‘in Richard‘ı olmak üzere Richard’ları kategorize eden, henüz oyuna gitmemiş olan seyircinin aklında dolanan bir soru da hangi Richard’ı izleyeceği oluyor. Londra’da küçük bir tiyatroda geçen oyunun, toplum meselelerine değinirken bir yandan Shakespeare’i anlatması seyircinin merakını taze tutan güçlü bir etmen. Peki bunu nasıl yaptılar?
İzleyicinin en çok kafa karışıklığı yaşadığı noktaya oyunun zaman kavramı cevabını vermek bizce mümkün. Bayülgen’in “Zor bir oyun yapmak istedik” açıklamalarından sonra bu detayın bizleri şaşırtmadığını söyleyebiliriz. III. Richard zamanda ileri doğru, Londra tiyatrosunun provalarıyla anlatılırken bir yandan da Richard Hell’in hikayesi yine aynı mekanda, zamanda geri giderek anlatılıyor. Oyuncular, zamana meydan okumuyor aynı zamanda zamanı yönetiyor, bir parçası oluyorlar. Bu durum izleyiciler için ne anlamaları gerektiği kaygısını var etse de tüm bunların beraberinde zamansız bir oyuna dahil oluyoruz. Sahnenin hemen üzerindeki canlı orkestrayı da bizce atlamak olmaz. Şarkılar sahneyle, repliklerle birleşerek olayların müzikalitesini ve seyir zevkini en tepeye çıkartıyor.
Lady Anne’i Kim Oynayacak?: Drag Queen Lady Anne
“Ölmeni isterim ama katilin olmak istemem.”
III. Richard oyununun provalarında Lady Anne‘i kim oynayacağı karmaşası gündemde olan konular arasında. Tiyatronun kontrolünü eline alan Richard Hell, kendi piyesinde Lady Anne rolünde bir drag queeni oynatır. Bizce farklı bir perspektiften toplum tarafından ötekileştirilen bireylerin sahnede yer alması öteki problemine bir kere daha atıfta bulunarak olaya biraz daha derinlik kazandırıyor.
Oyuna Gitmeden Shakespeare’in III. Richard’ı Okunmalı Mı?
Shakespeare’in yazmış olduğu III. Richard’ın bir uyarlaması olan oyun, gitmeden kitap okunmalı mı sorusunu da akıllara getirdi. Oyunun yapım sürecinde bu da düşünülmüş. Oyun, ilerleyişi bakımından kitabı okuyarak gelmeliydiniz düşüncesini yaratmıyor, aksine bu düşünülerek oyun içinde seyirciye bilgi aktarımı yapılıyor. Bu nedenle kitabı okumayan izleyicilerin endişelenmesine gerek yok. Bize sorarsanız olayların dışında fazla kalmamak ve Okan Bayülgen’in yorumlarını sağlıklı bir şekilde gözlemleyebilmek adına kitabı okumasanız da oyuna gitmeden Richard hakkında bilgi sahibi olarak gitmek bizce önemli.
Sahne Sonu Söyleşi
Tiyatronun sonunda dileyen izleyicilerin katılabileceği bir söyleşi düzenleniyor. Söyleşinin meydana gelmesi seyircilerle oyuncuları buluşturup, oyun boyunca herkesin aklında dolanan soruların yanıt bulabilmesi için bir ortam yaratıyor. Seyircinin sanatçıyı yüz yüze tebrik edebilme şansı yakalayışı da bizce sahnede olağanüstü dakikaların yaşanmasına sebebiyet veren detaylardan biriydi.
Bizim için perdenin kapanış anı olsa da III. Richard’a yeni bir beden, ruh ve belki de aidiyet veren oyun, sahnelerdeki yerini almaya devam edecek!
