Birbirinden farklı kelimelerin etimolojisini incelediğimiz serimizde “turuncu” kelimesinin etimolojisini inceledik!
Turuncu Kelimesinin Etimolojisi
Bahar ve yaz aylarının simgesi olarak bilinen turuncu rengi tonlamalarıyla bize tüm mevsimlerin şölenini yaşatmaktadır. Bu renk, bazen bir güneşin doğuşunu bazen güneşin batışını sergilemektedir. Bazen hüzün bazen neşe belirtisi vermektedir. Hayatımızın her alanına sirayet eden, bu cıvıl cıvıl rengin nerelerde kullanıldığına değindik.
Turuncu Kelimesi Nereden Geliyor?
Turuncu kelimesi, turunç rengi anlamına gelen turunç meyvesinden ortaya çıkmıştır. Turunç, turunçgiller ailesinden olan portakala benzerliğiyle bilinmektedir. Bu meyve; Farsça turung, turunc, torenc, torenci sözcüğünden alıntılanmaktadır. Kelime; Farsçanın dönemlerinden biri olan Orta Farsçada; trugg olarak kullanıldığına dikkat çekilmiştir. Latince; citrus aurantium, Süryanice; trugga, Arapça olarak da utrucc olarak kullanıldığı dile getirilmiştir. Sözcük, Türkiye Türkçesi ile turunc+i şeklinde türetilmiş olup ile turuncu olarak aktarılmıştır.
Renklerden Turuncu
Sarı ve kırmızı renklerinin karışımından oluşan turuncu sıcak tonlamasıyla bilinmektedir. Açık tonların yanında parıldayan renk, sakinliğin ve doğanın saf rengi olan maviyle tamamlanma evresine geçmektedir. Bir ana renk olan mavi ve ara renk olan turuncu özde karşıttır. Karşıt renkler birbirini daha çok ortaya çıkartarak büyüleyici bir görünüm sunarlar. Bunu en belirgin haliyle gün batımlarında görebiliriz.
Tarihte Turuncu
Eski dillerde kullanımı olan turuncuya hayret uyandırıcı biçimde Avrupa’da 16.yy’a kadar yer verilmediği dile getirilmiştir. Turuncu renginin İngilizce olarak bilinen ilk kullanımı Margaret Tudor tarafından olduğu söylenmektedir. Tudor, bu rengi satın alınan giysilerin tanımında kullanmıştır. Önceleri sadece turuncunun sarı-kırmızı olarak adlandırıldığına değinilmektedir. Sarı-kırmızı adlandırması, Portakal ağaçlarının Portekizli tüccarlar tarafından Asya’dan Avrupa’ya getirilmesiyle değişime uğramıştır. Renk, daha sonra birçok farklı dilde taşınan olgun meyvenin adını almıştır. İngilizcede Orange, İspanyolcada Naranja, İtalyancada Arancia ve Portekizcede Laranja gibi.
Ancak rengin geçmişi daha da eskiye dayanmaktadır. Mısırlıların mezar resimlerinde sarı-turuncu bir tonlama kullanıldığı belirtilir. Yine Orta Çağ‘da manastırda el bezemeli yazmalarda sıkça turuncu kullanıldığına değinilmiştir. Hatta Çin tıbbında ve Araplarda maden tozunun renginin de turuncu olduğu dikkat çekmekteydi. Yine bir inanç olan Budizm‘de ise üste giyilen kıyafetler turuncu renkteydi ve bu rengin bilgi arayışını temsil ettiğine dikkat çekilmiştir. Asırlar boyunca geçmişi derin olan bu renk, kimi zaman zenginliği kimi zaman bir zehri kimi zaman mezarları kimi zaman da heyecanı ve tutkuyu sembolize eden turuncu sonbaharı da hüznü de bir bitişi de simgeleyebilmekteydi. Hayatın her alanında kullanılan bu rengin bir nevi hazine niteliği taşıdığını söyleyebiliriz.
Psikolojide Turuncu
Psikolojide ise turuncu; enerji, sıcaklık ve neşe gibi özellikleri simgeler. İnsanlardan daha çabuk dönüt almayı sağlayan bir renk olduğuna değinilmektedir. Genel olarak turuncu; sosyallik, iletişim anlamlarına da gelmektedir. Turuncu renginin ayrıca uyarıcı bir etkisi olduğu dile getirilir. Reklamlarda ve modada insanların dikkatini çekmek amacıyla kullanılmaktadır.
Edebiyatta Turuncu
Edebiyatta turuncu renginin farklı kullanımlara sahip olduğu belirtilmiştir. Nitekim edebiyatın yorum gücü, turuncu renginin farklı boyutlarda karşımıza çıkabilmesine olanak sağlamaktadır. Turuncu; çocuksu bir neşe, canlılık ve umut olabilirken; gün batımı, yaz bitişi, hüzünlü bir ay olan sonbaharı da simgeleyebilmektedir.
Seni Günlere Böldüm
Seni günlere böldüm, seni aylara
Daha yıllara, yüzyıllara böleceğim
Ve her zaman söyleyeceğim ki beni anla
Böyle eskitilmiş de olsa bu kalbi
Minesi çatlamış bir diş gibi durduracağım karşısında.
Şiirler söylenir, şiirler biter
Biz bu sevdayı neresine sakladıktı sen ona bak da
Kahverengi avuçlarına mı gözlerinin
Tam oradan mı kahverengi yağan bir aydınlığa.
Bütün günler yenileşir her bekleyişte
Ve bütün dünler, bütün geçmişler
Kapını açarsın ki bir de, hiç kimseler yok
Çaresiz, benim sana gelişim de hep böyle.
Dün akşama doğru turuncu bir bulut geçti
Sonra bütün bulutlar hep birden geçti
Anılar, anılar, belki hepsi bir kelime.
Edip Cansever
Son Gürlük
Trabzon hurması ağacına döndüm
Tüyüm tüsüm döküldü, yapraksız kaldım
Yine de meyvaya duruyorum bu cıbıl halimle
Tepeden tırnağa
Turuncu turuncu
Kütür kütür
Bu benim sonbaharım
Bu benim son gürlüğümdür.
Can Yücel
Ömür Hanımla Güz Konuşmaları
…
“Yeni bir şeyler söyle bana ne olur, yeni bir şeyler. Kurşun aktı kulaklarıma hep aynı sözleri, aynı sesleri duymaktan. Belirsizlik güzeldir, de örneğin, kesinlik çirkin. Sessizlik sesten -hele de güncel ve kof- her zaman iyidir; düş gücü, iç zenginliği verir insana. Dünyanın usul usul ağaran o puslu sabahları ve günün turuncu tülleriyle örtünen dingin akşamları bu yüzden etkiler bizi, duygulandırır, de. Anlık izlenimler sürekli görünümlerden her zaman daha güçlü, kalıcı ömürlüdür…Alışkanlıklar öldürür güzelliğimizi, bizi değişmek çirkinleştirir de.”
…
Şükrü Erbaş
Kaynakça:
- “Turunç”.Dergipark. Web.07.07.2024
- “Yer, renk, gün, ay, vb. adlarının kökeni”.İtu.edu. Web.07.07.2024
- “Turuncu renginin anlamı nedir?”.Uzemigunsem. Web. 07.07.2024
- “Renklerden Turuncu”.Femtrak. Web.07.07.2024
- “Turuncu”,Nisanyansozluk, Web.07.07.2024
- “Seni Günlere Böldüm”.Siir.me. Web.09.07.2024
- “Son Gürlük”.Antoloji. Web. 09.07.2024
- “Ömür Hanım ile Güz Konuşmaları”. Siir.gen. Web.09.07.2024
