Renklerin Etimolojisi: Mor

Kırmızının tutkusu, mavinin dinginliğinin birleşimi. Biri sıcak biri soğuk rengin karışımıyla elde edilen uç duyguları içinde barındıran derin, büyülü renk mor…

Asalet, zenginlik, ihtişam gibi kavramlarla bağdaştırılmasının sebebi zor elde edilen bir renk olmasındandır. Bu sebeple bayraklarda kullanılmamış olduğu bilinse de bayraklarda da kullanılmıştır.

Spiritüellik, maneviyat, büyü gibi kavramlarla bağdaştırılır. Empati duygumuzu ve sezgilerimizi güçlendirir. Açık renklerinin sakinleştirip dinlenme ve konsantrasyonu arttırırken koyu renkleri melankoli ve depresyonu yoğunlaştırır.

Mor Kelimesinin Kökeni

Azerbaycan Türkçesinde menekşeye “bənövşə”, böğürtlene “moruq” denilir. Kaşgarlı Mahmud’un yazdığı Türk dilinin ilk sözlüğü olan Dîvânu Lugâti’t-Türk’te “yipin/yipgin/ipkin” şeklinde geçer. Ayrıca mor için “gökçegüvez” karşılığı önerilmiştir. Özbekçe’de “binafsha rang” şeklinde ifade edilir. “Binafsha” menekşe; “rang” ise renk anlamına gelmektedir. Doğrudan çevirisi ise “menekşe rengi”dir.

Yunanca móro(n) μόρον “karadut – böğürtlen” veya Ermenice aynı anlama gelen mor “մոր” sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Hint-Avrupa anadilinde aynı anlama gelen yazılı örneği bulunmayan *moro- biçiminden evrildiği biliniyor.

Latince mor demek olan “Violenti”, şiddet anlamına gelen “violentia” ve tecavüz etmek anlamına gelen “Violare” kelimeleriyle de ortak kökene sahiptir.  İngilizce’deki şiddet anlamına gelen “violence” de öyle. Bu kelimelerin hepsi Latince menekşe anlamına gelen aynı zamanda mor rengi nitelendiren “viola”dan türetilmiştir.

Feminizm’de Mor

Kutsal kitaplardan Tevrat’a göre Havva’dan önce Adem’in dişisi olarak bir kadın yaratılmıştır: Lilith. Dişi olarak yaratılan Lilith’in mora çalan bir rengi vardır. Lilith ve Adem arasında tartışmalar baş gösterdiğinde Lilith “İkimiz de topraktan yaratıldık, dengiz.” der. Bu da tartışmanın büyümesine ve Lilith’in Tanrı’nın gizli ismini söyleyip ortadan kaybolmasına, cennetten kaçmasına sebep olur. Onu bulmak ve gelmesi için ikna etmek, gelmezse de öldürmek üzere meleklerini gönderen Tanrı ise başarısız olur çünkü melekler Lilith’i bulduğu halde onu öldüremez. Bunun sebebini ise din bilimciler Lilith’in cesaretine ve engin bilgisine bağlar. Bu yüzden kadın-erkek eşitliğini savunan her örgüt mor bayrak altında toplanır. Lilith’in rengi altında.

Geleneksel görüşe göre erkeği temsil eden renk mavi; kadını temsil eden renk ise pembe. Bu ikisi karıştırıldığında mor renk elde edilir. Feminizmi simgeleyen rengin mor olmasının sebeplerinden biri de budur.

Edebiyatta Mor

Şiirimiz karadır abiler
Şiirimiz her işi yapar abiler
Şiirimiz gül kurutur abiler
Şiirimiz erkek emzirir abiler
Şiirimiz mor külhanidir abiler
Şiirimiz kentten içeridir abiler

Mor, derin anlamlara sahip bir renk olduğu için şiirden piyese kadar edebiyatın her alanında tema olarak kullanılmıştır.

“Ben baştan seçtim kefenimin rengini, mor…
Mor…
Çılgınca seviyorum seni…”
(Güngör Dilmen’in piyesinden)

Roman türünde de çok sevilen bir renktir. İnci Aral‘ın Mor adlı romanı Orhan Kemal Roman Ödülü kazanmıştır. Ayrıca Orhan Pamuk’un Yeni Hayat adlı romanında mor renge sıkça rastlamak mümkün. Çeşitli yazarlara ilham olup eserlerinde işlenmiş, kimileriyle sevdiği renk olarak özdeşleşmiştir. Derinliğin, melankolinin, bazen intiharın simgesi olan bu renk yazarların eserinde karakterleri, atmosferi, duyguların derinliğini güçlendirmek icin çokça kullanılmıştır. İntihar vakalarının çoğunda insanların eşyalarında mor rengin yoğun kullanıldığı gözlemlenmiştir. Virginia Woolf ve Sylvia Plath da maalesef intihar eden yazarlarımızdandır. Virginia Woolf‘un en sevdiği mürekkep olan mor; mektuplarında, günlüklerinde, el yazması taslaklarında ve prova baskılarında görülebilir. Woolf, yirmi beş yaşındayken bir kitabını mor mürekkeple bastırıp aynı renkten deriyle ciltletmişti. Friendship Gallery (Arkadaşlık Galerisi) adlı romanı, arkadaşı Violet Dickinson için bir hediyeydi. Woolf’un Vita Sackville-West’e yazdığı aşk mektupları da mor renkteydi. Yazarın en ünlü eseri Mrs. Dalloway’in çoğu da mor renkte yazılmıştı. Ekim 1938’de Woolf sayfalarının birçoğu gibi mora boyalı günlüğüne gökyüzü hakkında şunları yazdı:

“Şiddetli bir fırtına mor mürekkep bulutları sudaki mürekkep lekeleri gibi çözünüyor”.

Yine maalesef intihar etmiş sairlerden Sylvia Plath’in Çürük şiirinden:

“Renk basıyor o noktayı, donuk mor
Bedenin geri kalanı hepten ak-ü pak
İnci renginde.”

Şiir yazın türleri  arasında belki de en edebi, en derin, duygulu olanı olduğundan şairlerimiz şiirlerinin derinliğini arttırmak ve anlatımlarını daha etkili kılmak için morun gizeminden ve etkisinden defalarca yararlanmışlardır.  Lale Müldür de mor renk denilince aklımıza gelen şairlerdendir.

“ağaçların etrafında yavaşça dolaşan
buğuların ve serpiştiren buzdan iğnelerin
arasında mor’u tanıdım.

omurganda yanan ışıkla oryantal ikonların
karanlık gölgeleri ardında kırmızı ve
maviyi karıştırıp moru elde ediyordun:
gizin rengini.”

Didem Madak‘ın Delilik Ülkesinden Notlar adlı eserinden:

“Uyumadığım gecelerin sabahında.
Göz altlarımdan mor çocuklar doğardı.
Mor çocuklarıma ninni söylerdi sabah ezanları.”

Oscar Wilde, Dorian Gray’in Portresi‘nden bir alıntı:

“Bir keresinde tüm mevsim boyunca bitmek bilmeyen bir aşkın sanatsal mateminin dışavurumu olarak yalnızca mor giymiştim.”

Mor’lu Şarkılar

Mor rengi, müzikte “si” titreşimine denk gelir. mor ve ötesi ve Deep Purple gibi gruplara da adını verip ilham olmuştur.

Teoman – Uçurtmalar

Teoman’ın İnsanlık Halleri albümünde şarkılaştırdığı bir Elif Şafak şiiri. Mükemmel sözler ve harika bir yorum.

“En sevdiği renk mor olan kadın
En sevdiği kelime asi”

Prince – Purple Rain

Efsane bir Prince klasiğidir. Klibiyle de çok çarpıcıdır. Aynı zamanda Prince’in 1984’te çıkardığı albümün adıdır. Aynı adlı filmi de var.

İkiye On Kala – İyi ve Güzel Kadınlar Hep Ağlar

Şarkının akorları farklı olan iki farklı kaydı mevcut olsa da ilki karanlık ve melankolik dokusuyla daha etkileyicidir.

“Bildiği gibi değilmiş buralar, o her şeyi mor severmiş”   

Kaynakça