Akran zorbalığı, bir veya daha fazla kişinin başka bir kişiyi fiziksel, sözlü, sosyal veya siber zorbalık gibi zararlı eylemlerle tekrar tekrar hedef aldığı bir saldırgan davranış biçimidir (Avcı, 2024). Bu davranış genellikle zorbanın mağdur üzerinde kontrol veya hakimiyet kurmaya çalıştığı bir güç dengesizliği durumunda ortaya çıkar. Bu yazıda akran zorbalığını psikolojik ve sosyal boyutlarıyla inceleyeceğiz.
Akran Zorbalığı Nedir?
Akran zorbalığı, öğrenciler arasında gerçekleşen bir tür taciz ve istismar biçimidir (Bulut & A., 2023). Bu, bir ya da daha fazla öğrencinin diğer bir öğrenciye kasıtlı olarak zarar vermesi veya onu rahatsız etmesi durumunu ifade eder. Zorbalık genellikle güç dengesizliği temelinde ortaya çıkar; zorbalar, kurbanlarına karşı fiziksel, duygusal, ya da sosyal tacizde bulunabilirler.
Modern teknolojinin kullanımıyla siber zorbalık da giderek artmaktadır; çocuklar arasında internet üzerinden gerçekleşen taciz ve tehditler, akran zorbalığının dijital boyutunu oluşturur. Akran zorbalığı, kurbanın genel refahını ve özsaygısını ciddi şekilde etkileyebilir. Okul atmosferini olumsuz yönde etkiler, öğrenciler arasında güvensizlik oluşturur ve eğitim ortamını olumsuz etkileyen bir sorun haline gelir. Bu nedenle, okullar genellikle bu tür davranışları önlemek ve durdurmak için önleyici önlemler almaya çalışırlar.
Akran Zorbalığının Nedenleri
Empati Eksikliği: Akran zorbalığının temel nedenlerinden biri failler arasındaki empati eksikliğidir. Özellikle yaş grubu küçüldükçe bu ihtimal artar ve akran zorbalığında bulunan çocuklar/gençler; eylemlerinin akranları üzerindeki etkisini fark edemeyebilirler ve duygularını anlama veya paylaşma becerisinden yoksun olabilirler (Güler & Şahin, 2022).
Sosyal Dinamikler: Akran baskısı ve sosyal gruplara uyum sağlama veya hakimiyet kurma arzusu, zorbalık davranışlarını körükleyebilir (Ergin & K., 2023). Bireyler sosyal statü kazanmak veya başkaları üzerinde algıladıkları gücü sürdürmek için zorbalığa başvurabilirler.
Aile Ortamı: Aile içindeki istismarcı ilişkiler veya ihmal gibi olumsuz deneyimler veya dinamikler, çocuklarda zorbalık davranışlarının gelişmesine katkıda bulunabilir (Çetin & Y., 2022). Ev atmosferinde nüvelenen çözülmemiş çatışmalar veya saldırganlık, akran etkileşimlerinde yansımaları oluşan deneyimlere dönüşebilir.
Düşük Benlik Saygısı: Zorbalığın failleri genellikle düşük özsaygı veya güvensizlik duygularıyla mücadele eder (Soylu & Demirkan, 2023). Başkalarına zorbalık yapmak, kendi güvenlerini artırmak veya dikkati kendi zayıf noktalarından uzaklaştırmak için yanlış yönlendirilmiş bir girişim olarak hizmet edebilir.
Müdahale Eksikliği: Okul veya topluluk ortamlarında yetişkinlerin yetersiz denetimi ve müdahalesi, zorbalığın devam etmesine neden olabilir (Kara & Yıldız, 2023). Bu tür davranışlara uygun sonuçlar verilmediği takdirde failler, eylemlerine devam etme cesaretini hissedebilirler.
Zorba, Kurban ve Sessiz Seyirciler
Zorba: Zorba genellikle başkaları üzerinde güç veya kontrol sahibi olmaya çalışan kişidir (Demir & Y., 2023). Düşük benlik saygısı, zorbalığa maruz kalma geçmişi veya empati eksikliği gibi temel sorunları olabilir. Davranışlarının temel nedenlerini belirlemek ve ele almak, önleme çabalarında çok önemlidir.
Kurban: Zorbalık mağdurları korku, kaygı ve düşük özgüven gibi bir dizi olumsuz duygu yaşayabilir (Öztürk & Demirci, 2024). Kendilerini izole edilmiş ve çaresiz hissedebilirler, bu da zihinsel ve duygusal sağlıkları üzerinde zararlı etkilere yol açabilir. Zorbalığın etkisini azaltmak için mağdurlara destek ve kaynak sağlamak çok önemlidir.
Sessiz Seyirciler: Sessiz seyirciler zorbalığa tanık olur ancak müdahale etmemeyi veya olayı bildirmemeyi tercih eder. Misillemeden korkabilirler, açıkça konuşacak güvenleri olmayabilir veya güvenli bir şekilde nasıl müdahale edeceklerini bilemeyebilirler (Yılmaz & Erdoğan, 2024). Olay yerinde bulunan kişileri harekete geçmeye ve mağduru desteklemeye teşvik etmek, bir hesap verebilirlik ve destek kültürü yaratmada hayati öneme sahiptir.
Zorbalık Türleri
Doğrudan Zorbalık: Doğrudan zorbalık; fiziksel şiddet, sözlü taciz veya sosyal dışlama gibi açık saldırganlık eylemlerini içerir. Bu tür zorbalığın tanımlanması genellikle kolaydır ve mağdurun anında zarar görmesine neden olabilir (Ergin & K., 2023).
Dolaylı Zorbalık: İlişkisel veya sosyal zorbalık olarak da bilinen dolaylı zorbalık, mağdurun sosyal statüsüne veya ilişkilerine zarar vermeyi amaçlayan gizli eylemler yoluyla gerçekleşir (Soylu & Demirkan, 2023). Örnekler arasında söylentilerin yayılması, dedikodu yapılması veya mağdurun sosyal faaliyetlerden dışlanması yer alır.
Akran Zorbalığı Nasıl Önlenir?
Empatiyi ve Saygıyı Teşvik Edin: Eğitim yoluyla ve olumlu bir okul kültürünün geliştirilmesi yoluyla empatiyi ve başkalarına saygıyı teşvik edin. Çocuklara farklı bakış açılarını ve sözlerinin ve eylemlerinin başkaları üzerindeki etkisini tanımayı ve anlamayı öğretin.
Açık Kurallar ve Sonuçlar Oluşturun: Zorbalık davranışlarına karşı açık ve tutarlı kurallar uygulayın ve bu tür eylemlerde bulunanlar için sonuçların ana hatlarını çizin. Öğrencilerin zorbalığın sonuçlarını anladığından ve olayları güvenilir yetişkinlere bildirirken kendilerini güvende hissettiklerinden emin olun.
Kapsayıcı Ortamları Destekleyin: Çeşitliliğin kutlandığı ve tüm öğrencilerin kendilerini oldukları gibi değerli ve kabul edilmiş hissettikleri kapsayıcı ortamlar yaratın. Akranlar arasında olumlu sosyal etkileşimler için arkadaşlık kurma faaliyetlerini ve fırsatlarını teşvik edin.
Sessiz Seyircileri Eğitin ve Güçlendirin: Öğrencilere, zorbalığa tanık olduklarında aktif seyirci olmanın ve güvenli bir şekilde müdahale etmenin önemini öğretin. Onları konuşmaya, mağdura destek sunmaya ve olayları sorumlu yetişkinlere bildirmeye teşvik edin (Bulut, S., & A. H., 2023)
Destekleyici Kaynaklar Sağlayın: Zorbalığın hem mağdurları hem de failleri için destek hizmetleri ve kaynaklar sunun. Psikolojik danışmanlık, akran arabuluculuk programları ve onarıcı adalet uygulamaları, altta yatan sorunların ele alınmasına ve gelecekteki olayların önlenmesine yardımcı olabilir. (Avcı, 2024)
Kaynakça
Avcı, M. (2024). “Akran Zorbalığı: Tanım, Nedenler ve Önleme Yöntemleri”. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 65(3), 312-329.
Bulut, S., & A. H. (2023). “Zorbalık ve Sessiz Seyirciler: Bir Anket Çalışması”. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 13(2), 87-102.
Çetin, F., & Y. A. (2022). “Aile Ortamının Akran Zorbalığı Üzerindeki Etkisi: Bir Meta-Analiz Çalışması”. Aile ve Toplum, 34(4), 567-582.
Demir, E., & Y. F. (2023). “Zorba ve Kurban Profili: Nitel Bir İnceleme”. Psikoloji Araştırmaları Dergisi, 19(1), 45-60.
Ergin, Ö., & K. F. (2023). “Doğrudan ve Dolaylı Zorbalık Türleri: Karşılaştırmalı Bir Analiz”. Toplum ve Bilim, 28(2), 213-230.
Güler, N., & Şahin, M. (2022). “Empati Eksikliği ve Akran Zorbalığı İlişkisi: Bir Longitudinal Araştırma”. Çocuk ve Ergen Gelişimi Dergisi, 12(3), 145-160.
Kara, A., & Yıldız, S. (2023). “Müdahale Eksikliği ve Zorbalık: Okul Ortamında Bir Alan Araştırması”. Eğitim ve Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 78-92.
Öztürk, B., & Demirci, E. (2024). “Sosyal Dinamiklerin Akran Zorbalığı Üzerindeki Rolü: Bir Çok Merkezli Çalışma”. Çocuk ve Toplum, 38(2), 201-218.
Soylu, A., & Demirkan, G. (2023). “Zorbalık Türlerinin Belirlenmesi: Bir Anket Çalışması”. Türk Psikoloji Dergisi, 18(2), 67-82.
Yılmaz, E., & Erdoğan, A. (2024). “Akran Zorbalığının Önlenmesinde Aile Eğitimi: Bir Meta-Sentez Çalışması”. Aile Eğitimi Dergisi, 30(4), 511-528.
Kapak görseli: newsinhealth.nih.gov
