Psikoterapi denildiğinde genellikle aklımıza bir terapist ile danışan arasında sözel etkileşime dayalı bir süreç gelmektedir. Bu klasik psikoterapinin dışında, zaman zaman kitaplar, filmler, müzikler, fotoğraflar ve tiyatro gibi farklı sanat dallarının da terapiyle bütünleşerek karşımıza çıktığı görülmektedir. Bu bağlamda psikodrama da tiyatro ile terapi sürecini bir araya getirerek ruh sağlığı alanında kullanılan bir tekniktir.
Psikodrama Nedir?
Psikodrama, Jacob Levy Moreno tarafından 1920’lerde geliştirilmiştir. Temel olarak bir grup psikoterapisi şeklinde gerçekleştirilir. Psikodrama temelde kendiliğindenlik, yaratıcılık ve eylem kavramları üzerine temellendirilmiştir. Moreno’ya göre insan; yaşam içerisinde belirli rolleri oynayan bir aktör konumundadır. İnsanı bir aktör rolünde, ortak amaçlarla bir araya geldiği bir grup içerisinde incelemek onu anlamanın en uygun yoludur. Herhangi bir sorunla terapi ortamında bir araya gelen bireyler, sorunlarını canlandırarak etkileşimsel bir atmosfer içerisinde çözüm için yol alırlar. Psikodramada bireyin yaşadığı sorun olduğu gibi ele alınır ve sorunla ilgili roller belirlenerek grup halinde bir dramatizasyon yapılır. Sorunun yeniden canlandırılması ile içsel çatışmalara, tamamlanmamış ihtiyaçlara dair kişisel farkındalık ve bu doğrultuda geleceğe yönelik alternatif çözüm yollarını keşfedebilme, etkin baş etme becerilerini kazanabilme amaçlanır. Psikoterapi dışında eğitim, endüstri gibi alanlarda da gelişim ve değişim için psikodramadan faydalanılır.
Psikodramanın Tarihi
Psikoterapinin tarihçesine bakıldığında eski çağlarda bile psikodramanın ilkel örneklerine rastlamak mümkündür. Kabileleri doğal afetlerden korumak, yağmurun yağması, güneşin doğması gibi doğa olaylarının gerçekleşmesini sağlamak için din adamları ve sihirbazlar öncülüğünde dramatik ayinlerin gerçekleştirildiği bilinmektedir. Engin Geçtan’ın (1976) aktardığına göre; Antropolog Bernard Aginski, California kıyılarında yaşayan Pomo kızılderililerinde bu tür yöntemlerin kullanıldığını gözlemiştir. Aginski’nin tanık olduğu bir olguda, ormanda ilk kez bir yaban hindisi ile karşılaşınca korkudan kendinden geçmiş ve görünürde ölmekte olan bir adam bölgenin meydanına getirilir. Kabile sihirbazı yaşlı adamın bulunduğu alandan ayrılır ve biraz sonra yardımcıları ile birlikte döner. Olay tüm ayrıntıları ile yeniden canlandırılır ve sihirbaz, yaban hindisi rolünü oynar. Yaşlı adam olayı tekrar yaşar, ancak bu arada hayvanın zararsız bir varlık olduğunu fark etmeye ve iyileşmeye başlar. Daha yakın zamanlara bakıldığında İkinci Dünya Savaşı sırasında İngiliz ordusunda S.H. Foulkes tarafından grup yoluyla canlandırmadan yararlanıldığı bilinmektedir. Ülkemizde kullanılmaya başlanması ise 1980’lerde Prof. Dr. Abdülkadir Özbek öncülüğünde gerçekleşmiştir.
Psikodrama Sürecinin Aşamaları
- Isınma: Isınma aşamasında grup yöneticisi tarafından üyelerin olumlu bir bağlılık geliştirilmesi sağlanır. Yönetici, üyelerin dikkatini çekerek onları eyleme geçmeye hazırlar. Bu aşamada üyeler birbirleriyle ilişki geliştirdikçe başlangıçta var olan kaygı ve stres düzeyleri azalır. Yine bu aşamada grupta işlenecek tema ve bu temada rol alacak baş oyuncu (protagonist) belirlenir.
- Oyun: Isınma aşamasında seçilen baş oyuncunun sahneye çıkmasıyla oyun aşaması başlar. Sahne, baş oyuncunun getirdiği ve işleyeceği soruna göre dekore edilir. Sorunda yer alan diğer kişiler seçilir ve canlandırma gerçekleştirilir. Bu aşamada baş oyuncu, kendisi için problem olan olayı yeniden yaşayarak yaşamına ve olaya dair farkındalıklar geliştirirken geleceğe yönelik kararları için de yeni işlevsel bakış açıları kazanır.
- Paylaşma: Oyun aşaması sona erdikten sonra baş oyuncu, yardımcı oyuncular ve diğer üyeler sürece dair kendilerini gözlemleyerek geri bildirimde bulunurlar. Sahnelenen oyun, baş oyuncunun kişisel yaşantısına dair olsa da diğer üyeler de özdeşim ve empati yoluyla kendi duygusal ve düşünsel süreçlerini gözden geçirirler. Oyunun getirdiği farkındalıklar, sağladığı yararlar üzerine konuşularak süreç tamamlanır.
Kaynakça:
- Geçtan, E. (1976). Tiyatro Yolu ile Ruhsal Tedavi ” Psikodrama”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 7(7), 103-112.
- İstanbul Psikodrama Derneği https://www.psikodramatist.com/index.php/egitimler/psikodrama
- Kaner, S. (1990). Psikodrama kuram: teknik ve araçlar. http://i-rep.emu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11129/2576/6164.pdf?sequence=1
- Kırımlı, Y. (2018). Örgütsel Çatışma Çözümü Tekniklerinde Güncel Bir Yaklaşım: Psikodrama. İş’te Davranış Dergisi, 3(2), 148-161.
