Portekiz sokaklarında yürürken zengin kültürel mirasına aşık olmamak elde değildir. Başkent Lizbon ve Porto gibi eski ve popüler şehirlerinde dar ve kıvrımlı sokaklar bulunur. Bu sokakları süsleyen binaların dış cephelerinde ise sıklıkla renkli seramik karolar kullanılır. Mavi ve beyaz ağırlıklı bu karolar çeşitli dinsel, mitolojik desenlerle süslenmiştir. Binalar bu karolar sayesinde rengarenk ve özgün bir görünüme kavuşuyor. Portekiz sokaklarında gezerken ülkenin atmosferi ile karoları ayrı tutmak mümkün değildir. Yüzyıllardır hem iç hem de dış mekanların vazgeçilmez parçasıdır. Bu büyüleyici atmosferi sağlayan karolara Azulejo deniyor. Bu yazımızda Portekiz Azulejolarının tarihini, sanatsal boyutunu ve kültürel önemini daha yakından inceliyoruz.
Portekiz Azulejolarının Tarihi
Azulejo kelimesinin kökeni 13.yüzyıl İslam dünyasına kadar uzanır. Endülüs İslam sanatının etkisiyle İber Yarımadası’na yayılan bu eşsiz karolar başlangıçta sadece dış cepheler için kullanılmıştır. Arapça “al-zulaij” kelimesinden türetilen bu kelime “parlak, küçük taş” anlamına gelir.
Portekiz Azulejoları, ülkenin sanatsal ve kültürel kimliğinin vazgeçilmez bir parçası 15.yüzyılda, özellikle Kral II. Manuel dönemine dayanır. İspanya’da bulunan Endülüs bölgesinden gelmiştir ve zaman içerisinde Portekizli sanatçılar kendi kültürleri, bakış açıları ve estetikleri ile Azulejoları kendilerine özgünleştirmişlerdir. 16.yüzyılın başında gotik ve Rönesans etkileri ile birleştirmişlerdir. 17.yüzyılda ise azulejo sanatı en rağbet gören dönemini yaşamıştır. Büyük dini yapılarda, saraylarda, evlerde ve kamu binalarında çok sık kullanılmaya başlanmıştır. 18.yüzyılın ortalarında ise Lizbon’da bir deprem meydana gelmiş ve ülke tamamen yeniden inşa edilmeye başlamıştır. Lizbon yeniden inşa edilirken büyük bir azulejo üretimi meydana gelmiştir.
Azulejoların Sanatsal Boyutu
Azulejo üretimi, el işçiliği isteyen bir süreçtir. Ustalık gerektiren bir çok adımdan oluşmaktadır. Kil plakalar şekillendirilerek kurutulur ve sırlanır. Sırlamanın ardından üzerlerine el veya şablon yardımı ile desenler çizilir. Sonrasında da bu kil plakalar fırınlanır. Desenler genellikle geometrik şekillerden, doğa figürlerinden, dini, mitolojik ve tarihi sahnelerden oluşmaktadır. 17.yüzyıldan itibaren Mavi ve beyaz rengin hakimiyet sürdüğünü görüyor olsak da zamanla sarı, yeşil gibi diğer renkler de kullanılmaya başlanmıştır. Azulejoları da sadece dekoratif amaçlı kullanıyorlar gibi düşünmek doğru değildir. Bu seramikler estetik görünümlerinin yanında oldukça da dayanıklılardır. 1755 Lizbon depreminden sonra da bu kadar popüler olması da tesadüf değildir.
Azulejoların Kültürel Değeri
Portekiz Azulejoları, portekiz’in kültürel, tarihsel ve toplumsal kimliğinin önemli parçalarından biridir. Portekiz’in tarihini görsel olarak belgeleyen sanat eseri statüsüne sahiptir. Üzerine çizilmiş desenlerde önemli tarihi olaylardan, mitolojik efsanelerden, günlük yaşamdan izler rastlarız. Azulejolar sayesinde, o dönemin sosyal ve ekonomik durumları hakkında da bilgi sahibi olabiliyoruz.
Bu seramikler, çeşitli dönemlerde ve çeşitli sanat tarzlarını ve tekniklerini yansıtırlar. Manueline, Barok, Rokoko ve Art Nouveau gibi farklı sanat akımlarının etkisinde kalarak kendi varlığını dönem dönem göstermiştir.
Portekiz’in başkenti Lizbon olmak üzere bir çok şehrinde Azulejolar binaların hem iç hem dış cephelerinde çokça kullanılmaktadır. Şehrin kimliği haline gelen bu seramikler kentin bir karakteristik özelliği haline gelmiştir. Portekiz’in kültürel ve sanatsal mirasının kaynağı olarak ulusal kimliğin önemli bir parçasıdır.
Azulejoları Portekiz’in hemen her köşesinde görmemize rağmen belli aklımıza direkt belirmesini sağlayan yapılar da mevcut elbette. Bunlardan ilk aklımıza gelen Porto’da bulunan São Bento Tren İstasyonudur şüphesiz. İstasyonun iç duvarlarında 20.000’den fazla azulejo vardır. Jorge Colaço tarafından yapılan bu azulejolar Portekiz’in savaş ve fetih tarihini, Kral I. Joao’nun Aviz Savaşı’ndaki zaferini ve Portekizli kaşiflerin maceralarını anlatır.
Sintra’da bulunun Palacio Nacional yani Ulusal Saray ise, Ortaçağ’dan bu yana en iyi şekilde korunmuş kraliyet saraylarından biridir. Saraydaki azulejolara 16. Yüzyıldan bu yana varlığını sürdürmekte olup, çeşitli geometrik şekiller ve motifler içerir. Bu saraydaki Azulejoları erken dönem Portekiz Azulejoları olarak adlandırabiliriz.
Bir diğer göz alıcı yapı ise Igreja de Sao Vicente de Fora (Sao Vicent de Fora Kilisesi)’dır. Lizbon’da bulunan bu kilise iç mekanında 18. yüzyıldan kalma azulejo panoları bulundurur. Bu azulejo panoları, Aziz Vincente’nin biyografisi yerini tutabilir. Aynı zamanda da Portekiz tarihinin de önemli olaylarını betimlemektedir. Sao Vicent de Fora Kilisesi aynı zamanda Portekiz Kraliyet ailesinin bir çok üyesinin mezarı olma özelliği de taşımaktadır.
Porto bulunan Capelas das Almas dilimize Ruhlar Şapeli olarak geçen yapı, dış cephesinde bulunan 15.947 adet azulejo ile ünlüdür. Bu azulejolar, 1929 yılında Eduardo Leite tarafından yapılmıştır. Azulejolarda Aziz Francis ve Aziz Catherine’nin hayatı betimlenmiştir. Bu yapıdaki mavi ve beyaz rengin yarattığı uyum Porto’nun simgelerinden biri haline gelmesine sebep olmuştur.
Bu yapıların yanında Lizbon’da bulunan Palacio Fronteira (Frinteira Sarayı), Sao Vicente de Fora Manastırı, Lisbon metro istasyonları özellike Parque, Oriente ve Baixa-Chiado istasyonları, Sao Pedro de Alcantara Manastırı, Porto’da bulunan Palacio da Bolsa (Borsa Sarayı) Portekiz’in simgeleri haline gelmiş yapılardır.
Portekiz Azulejoları, kültürel, sanatsal ve tarihsel olarak büyük bir öneme sahiptirler. Portekiz’in zengin kültürel mimarısını yansıtarak turistleri büyülüyorlar. Günümüzde bile bu gelenek, modern sanat ile harmanlanmış ve modern sanatçılar tarafından yaşatılmaya, geliştirilmeye devam etmektedir. Azulejolar, turistlere ve oraya ziyarete giden yerli halka yaşattığı hem görsel şölen hem de tarihsel yolculuk ile Portekiz mimarisinin ayrılmaz bir parçası olmayı sürdürmektedir.
Kaynakça
- A Brief History of Portugal’s Beautiful Azulejo Tiles. The Culture Trip. Web. Erişim Tarihi: 13.07.2024.
- Go Lisbon. Lisbon’s Azulejos: Tiles that Tell a Story. Go Lisbon. Web. Erişim Tarihi: 14.07.2024.
- Mitchell R. Portuguese art: Portuguese azulejo. In: Donne ED, ed. Fine Arts in Europe: The Last 10 Centuries. Michelangelo Project / Pixel; 2017:341-360.
- Nomads Travel Guide. Capela das Almas. Nomads Travel Guide. Web. Erişim Tarihi: 14.07.2024.
- Sintra Portugal. Palácio Nacional de Sintra. Sintra Portugal. Web. Erişim Tarihi: 14.07.2024.
- Visit Lisboa. Igreja e Convento de São Vicente de Fora. Visit Lisboa. Web. Erişim Tarihi: 14.07.2024.
