Bazen gizli bazen açık yaşanan çok eşli birliktelikler, hem toplumsal normlar hem de biyolojik temeller çerçevesinde çoğunluğun ilgisini üstüne çeken oldukça tartışmalı bir konudur. Bu yazımızda açık ilişki olarak da bilinen poliamori ilişki türünü ele aldık.
Poliamori Nedir?
Köken olarak Latince poli çok ve amor aşk kelimelerinden türetilen poliamori ya da diğer adıyla poligami, kişilerin birden fazla kişiyle romantik ve cinsel birliktelikte bulunduğu durumları tanımlar. Poliamoriyi çağdaş toplumlarda tartışılır hale getiren ise kıskançlık ve sahiplenme duyguları nedeniyle üçüncü kişiyi onaylama durumunun kimileri için imkansız oluşudur.
Poliamori, farklı isimlerle çeşitlenebilmektedir. En çok bilinenlerden olan open relationship (açık ilişki) bir çiftin ilişki devam ederken başka kişilerle de ilişki yaşamasına verilen addır. Burada çiftin arasındaki ilişkinin varlığını koruması ve çiftin birbirlerinin diğer partnerlerinden haberdar olması esastır. Bir diğer çoklu ilişki biçimi olan polyfidelity (çoklu sadakat) ise üç veya daya fazla üyeden oluşan ve üyelerinin arasında duygusal ve cinsel bir birliktelik bulunan ilişki biçimini tanımlar.
İnsan Türünde Poliamori
Elbette ki poligamik ilişki türü, yeni keşfedilmiş bir ilişki dizaynı değildir. İnsanların tek eşli mi çok eşli mi olduğuna dair tartışmalar önemli biyolojik ve antropolojik başlıklardan birisini oluşturmuştur. Bu tartışmalardan çıkan genel sonuç ise insan türünün, en azından insan atasının poligamik bir canlı olduğu yönündedir. Bu çıkarıma göre günümüzde hakim olan tek eşliliğin (monogami); insanın sosyal evrimi içerisinde yavru bakımının paylaşılması, tür içi rekabeti azaltma, soy birliği ve nüfusun sistematik devamlılığı gibi hedeflerin yönlendirmesiyle gerçekleştiği düşünülmektedir. Bu varsayımlardan yola çıkılırsa poligamik ilişkilerin insan türü için imkansız olmadığı sonucuna ulaşılabilir.
Farklı toplumlarda poliamori
Poliamori, toplumsal sınırlandırmalar içinde her ne kadar etkisini yitirse de tamamen ortadan kaybolmamıştır. Özellikle erkek poliamorisi, tarihsel süreç içerisinde çoğu toplumca benimsenmiş ve bazı toplumlar için hala sürdürülebilir olan bir durumdur. Kadın poliamorisi ise erkek poliamorisinden az olmakla birlikte bazı toplumlarda var olabilmiştir. Mirasın aile içerisinde kalması veya tür içi rekabeti azaltmak için bazı toplumların kadın poliamorisini (kadının çok eşliliği veya kadının paylaşımı) desteklediği de bilinmektedir.
Poliamoriye Dair Yanlış Bilinenler
Güçlü ve aktif bir sosyal fenomen olarak poliamori, yanlış tanıtılmaya ve algılanmaya oldukça müsaittir. Öncelikle poliamoriyi seri tek eşlilik, kısa süreli cinsel birliktelikler ve aldatmadan ayırmak gerekir.
Poligamik ilişkilerin çağdaş uygulamalarında, bireyler arasında poligamik ilişkiye dair bilgi ve onay zorunludur. Bu poliamoriyi aldatmadan ayıran temel noktadır. Seri tek eşlilikte birden fazla partnerle farklı zamanlarda ve ardışık olarak ilişkinin başlaması ve bitmesi söz konusuyken poliamoride aynı anda birden fazla romantik ve cinsel birliktelikten bahsedilmektedir. Bunun dışında yaygın olarak sanılanın aksine ana ilişki dışındaki diğer ilişkiler yüzeysel olmak zorunda değildir, partnerler arası duygusal bağ da kurulabilir. Burada önemli olan (hangi ilişkinin ana ilişki, hangilerinin ikincil ilişkiler olacağı) o ilişkinin/kişinin bireyin yaşamında ne kadar yer ve zaman kapladığıyla ilgilidir.
Bu çağdaş poliamori formlarının dışında farklı pek çok geleneksel çok eşlilik örneğine rastlanabilir. Örneğin ataerkil toplumlarda yoğun olarak kabul gören poligami sadece erkek bireyler ile sınırlandırılmıştır. Nadir de olsa bazı ilkel toplumlarda kadının da çok eşliliğine ve bunun toplumsal onayına rastlanılabilmiştir. Erkek çok eşliliğinde (polijini) kadının/kadınların onayına ihtiyaç duyulmazken kadın çok eşliliği (poliandri) genellikle toplumsal bir zorunluluk olarak toplum tarafından motive edilmiştir.
Yeni ve Farklı Bir İlişki Biçimi Olarak Çok Eşli İlişkiler
Çok eşliliğe dair özgün düşünceler; eşcinsel birliktelikler, evlenmeden cinsel birliktelik gibi büyük toplumsal tartışmalarla ortaya çıkmış ve onlara benzer biçimde çoğu toplumda tabu olarak görülmeye devam etmiştir. Toplumsal normlara aykırılık dışında çok eşliliğe getirilen diğer eleştiriler; aldatma, ihanet, kıskançlık gibi duygu durumları sebebiyle poligamik ilişkilerin imkânsızlığı ve üyeler arasında duygusal bağın kurulamayacağına dair ön kabullerden oluşmaktadır. Bireyler arasında duygusal ilişki kurulsa bile bu duygular ya yüzeysel kalacak ya da sağlıksız bir şekilde ilerleyecektir. Bu ön kabullerin doğruluğu, çoklu ilişkilerin resmiyet kazanaması ve bazen de toplumdan gizli sürdürülmesi sebebiyle kesin olarak cevaplanamamaktadır.
Biyolojik veya toplumsal olsun, insan türünün kısmen çok eşli bir dönem geçirdiği veya çok eşliliğe dair bir eğilimi olduğu açıktır. Bu eğilimi açığa çıkarmak ya da çıkarmamak ise tek tek bireylerin veya çiftlerin kendi tercihlerine bağlıdır.
Kaynakça
“Tek eşliliğin kısıtlayıcı olduğunu düşünenlerin yeni alternatifi poliamori nedir.” Live to Bloom.com (erişim tarihi: 02.09.2024) web
“İnsanlar Tek Eşli mi Çok Eşli mi.” Evrim Ağacı. org (erişim tarihi: 01.09.2024) web
“What It Means To Be Polyamorous.” Healthline. com (erişim tarihi: 02.09.2024) web
Kapak Görseli: Glamour
