“Daha o zaman bile düşüncelerin kafamıza bazen kelimelerle, bazen de resimlerle geldiğini anlamıştım. Bazen bir fikri kelimelerle düşünemezdim bile…Ama o şeyin resmi, mesela bardaktan boşanırcasına yağmur yağarken nasıl koştuğum ve neler hissettiğim gözümün önünde hemen beliriverirdi. Bazen de bir şeyi kelimelerle düşünebilirdim ama gözümün önüne onu bir resim olarak asla getiremezdim: Siyah ışık gibi, annemin ölümü ya da sonsuzluk gibi.”
Kırmızı Saçlı Kadın başta konusuyla çoğu yerli roman kalıplarından ayrılan bir kitap. Orhan Pamuk romancılığından aşina olduğumuz sanat ve zanaatın kitaptaki yerini büyük ölçüde gördüğümüz bu eser, geçmiş dönemlerden bugüne mitoloji ve tarihin tekerrürü üzerinden sürükleyici bir kurgu seriyor gözler önüne. Yazarın kendi romanlarından ayrıldığı iki nokta yazım dili ve sayfa sayısı. Özenle işlediği kurguları bütün yan dallarını da betimleyerek anlatmayı ve bu çevreyi anlatırken de daldan dala atlayarak okuyucunun dikkat sınırlarını zorlamayı seven yazar, bu kitapta ise okuyucuyu fazla yormayacak bir anlatımla genel kurgunun tasvirleri üzerinde durup sayfa sayısını diğer kitaplarına nazaran daha az tutmayı tercih etmiş. Okuyucu kitlesini ikiye bölen bu durum, yer yer kurgunun tam kararında anlatıldığı yer yer de bu orta kararın kitleyi tatmin etmediği yönünde. Bu iki kitlenin ortak buluştuğu nokta ise kurgunun son zamanlardaki en özgün ürünlerden olduğu.
“Dünya güzeldi, içim de güzel olsun istedim. İçimde bir suçluluk, hatta kötülük yokmuş gibi yaparsam, yavaş yavaş kötülüğü unuturdum. Böylece hiçbir şey olmamış gibi yapmaya başladım. Hiçbir şey olmamış gibi yaparsanız ve gerçekten de hiçbir şey olmuyorsa, hiçbir şey olmaz sonunda.”
Ana Hatlar
Cem’in (ana erkek karakter) babasının işini tasvir edişiyle romanın dünyasına adım atıyor, Cem’in bu hayattan ne kadar bağımsız istekleri olduğunu görüyoruz. Yazar olmak isteyen ve kitaplara fazlasıyla ilgi duyan Cem, hayalinin peşinden imkan yoksulluğundan dolayı gidememiş, onun yerine kuyu ustasının yanında çırak olarak işe başlamış olarak çıkıyor karşımıza. Bu durumu daha kitabın ilk cümlesinden görüyor, anlatıyı bu cümle ile çoktan benimsiyoruz;
“Aslında yazar olmak istiyordum. Ama anlatacağım olaylardan sonra jeoloji mühendisi ve müteahhit oldum.”
İki bölümden oluşan eserin ilki, genel hatlarda bu durum çevresinde dönüyor. Başta bahsi geçen sanat ve zanaat anlatısı burada devreye giriyor. Eleştirilerin hatrı sayılır bir oranını kapsayan kısmı bu bölümün gereksiz uzatıldığını ve kurgudan uzaklaştığını düşünse de bu incelemenin de içinde bulunduğu başka bir kitle de bölümü sanatsal ve duygusal açıdan yüksek estetiksel değerler taşıdığını, kitabın temelinde verilmek istenen çatışmanın geniş bir anlatısı şeklinde yorumluyor. Mahmut Usta ve Cem arasındaki ilişkiyi anlatan bu bölüm, okuyucuya hem karakter tanıtımı hem de okuma kolaylığı açısından büyük tatminkarlık sağlıyor.
Bu bölüm bitmeden Kırmızı Saçlı Kadın ile de tanışmış oluyoruz elbette. Verimsiz bir araziden su çıkarma arayışında beklenen sürenin çok dışına çıkan ve birbirini takip eden günler boyunca Cem, bulunduğu yeri keşfetme fırsatı buluyor ve araziye gidiş yolunda ilk günden göz göze geldİği bu kadınla karşılaşma ümidini sokak sokak dolaşarak tüketiyor. Tanışmalarının üzerinde bıraktığı etkiler, Cem’in deneyimleri, Kırmızı Saçlı Kadın… Daha okuyucu duruma yeni adapte olur ve karakteri yakından tanımaya başlarken Cem ve Mahmut Usta’nın yaşadığı talihsiz bir kaza ile ilk bölüm sonlanıyor. Sonraki bölüm ise Cem’in geri kalan hayatı, bir sonraki alt başlıkta bahsedilecek olan mitolojik durumların peşinden gidişi ile alakalı. Bu bölümde Kırmızı Saçlı Kadın çok geri planda kalmakla beraber okuyucuya haklı bir eleştiri de doğuruyor. Kitaba ismini veren ve kurgunun temelinde bulunan bu kadını daha yakından tanımak kitapla bağımızı güçlendirmez miydi? Bu sorunun cevabını kesin olarak vermek zor fakat emin olunan bir nokta ikinci bölümün kurguyu zenginleştirmek açısından çok başarılı pencereler sunduğu. Tekrar değinecek olursak Orhan Pamuk kitaplarında fazlaca gördüğümüz “sanat ve zanaat” kavramlarından sanatı bu bölümde görüyoruz. Yazarın kültürel birikimini, sanat yorumculuğunu okura aktarmakta başarılı olduğu bu bölüm, yine okurların bir kısmı tarafından olumsuz eleştiri alabiliyor. İlk bölümdeki zanaat ve ikinci bölümdeki sanat betimlemelerinden çok kurguyu ön planda görmek istediğini belirten bu kesim, yazarın tarzının bu olmasına ve kurguyu betimlemeler altından vermesine kitlesinin alışık olduğunu düşünen kesimden keskin bir farkla ayrılıyor.
“Belki de hâlâ çocuktum: İstemediğim konuları bazen düşünmemeyi başarabiliyordum. Bazen de tam tersi oluyor, düşünmeyi istemediğim bir resmi ya da kelimeyi aklımdan hiç çıkaramıyordum.”
Mitolojik Unsurlar
Kitapta Rüstem ile Sohrab, Oidipus ve baba-oğul çatışmasının harmanlanmış halini görüyoruz. Doğu ve Batı kültürlerinden mitolojileri günümüze uyarlayarak modern bir eser ortaya koyması yazarın teknik açıdan başarısını öne sürüyor. Bu unsur için yapılan haklı eleştiri ise okuyucunun merak unsuru tüketilecek şekilde işlenmesi. Orhan Pamuk romancılığı dendiğinde akıllara karmaşık cümleler, sembolleştirilmiş birtakım anlatılar, okuyucu zorlayan bir anlam geliyor. Oysa bu üründe kurgunun önsezisini fazlasıyla hissedebilir, dikkatli bir okuyucu iseniz kitabın sonunu tahmin etmekte zorluk çekmeyebilirsiniz. Dolayısıyla da kitap en yoğun eleştirilerini bu açıdan alıyor. Kitle zorlanmaya ve aynı sayfayı tekrar tekrar okumaya alışık olduğundan fikir ve kurgu ne kadar özgün olursa olsun okuyucu bu unsurda istediği merak tatminini alamıyor.
“Kaderimden kaçayım derken, yanlış bir yolda boşu boşuna yürüyor olabilir miydim?”
Olumlu yahut olumsuz bütün eleştirilerin toplamında, okuyucuların birleştiği bir noktada kitabın metinlerarasılıkta modern bir ürün olduğunu söylemek zor değil.
