One Flew Over the Cuckoo’s Nest (Guguk Kuşu, 1975), ilk olarak 1962’de Ken Kesey tarafından yazılmıştır. Ses getiren roman bir sene sonra sahneye taşınmış ve nihayetinde asıl çıkışını 1975’te sinemaya uyarlanarak yapmıştır. Milos Forman tarafından çekilen film, 9 dalda aday olduğu Oscar’dan 5’ini alarak döneminin en ses getiren yapımlarından biri olmuştur.
Kitap ve filmin isimlendirilmesinde kullanılan cuckoo (guguk kuşu) bir metafordur. Kafesten çıkma, duvarlarını aşma ve özgürleşmeyi temsil eder. Guguk kuşu yavrularını kendi büyütmez, farklı kuş yuvalarına yerleştirir. Yavru guguk kuşu ise genelde diğerlerinin kaynaklarına erişmek için onları yuvadan atar. Bu yanıyla bir yabancılaşma ve bireyin sosyal çatışması metaforu olarak da yorumlanabilir. Filmde, sistemin yanı sıra sistem içindeki bireyselleşme, çatışma ve sosyalliğe dair pek çok metafor ve tipleştirme görmek mümkün. Tüm bunların ışığında One Flew Over the Cuckoo’s Nest, güçlü bir sistem eleştirisi sunuyor.
Yeni Bir Kafes: State Mental Hospital ve McMurphy
Film Oregon’da bir akıl hastanesi State Mental Hospital’de geçiyor. İlk dakikalarda rutin bir sabah betimleniyor. Öyle bir rutin ki, gece kilitlenen kapılar ve bağlanan hastalar, hemşireler tarafından tek tek açılıyor; günlük haplar ayarlanıyor, klasik müzik çalıyor, herkes memnun görünüyor. Hemşireler hasta koğuşunun orta kısmında, onları her an görebilecek ve gözetebilecek konumda ama ayrı bir odada duruyorlar. Süregelen, sarsılmaz bir “sosyal sistem” görüyoruz. Ta ki yeni bir “hasta” gelene kadar…
R. P. McMurphy (Jack Nicholson) birçok kavgaya karışmış ve reşit olmayan biriyle ilişkiye girdiği için hapse atılmıştır. Kendi deyimiyle, “bir bitki gibi yerinde durmadığı için” kendisine deli denilerek akıl hastanesine sevk edilmiştir. Toplum içinde alışılmadık davranışları olduğu rapor edilen McMurphy’nin buraya gönderilmesinin asıl amacı, cezadan kurtulmak için deli rolü yapıp yapmadığının anlaşılmasıdır.
Otoritenin Soğuk Yüzü: Hemşire Ratched
Muzip ve enerjik yapıdaki McMurphy koğuşla kısa sürede anlaşır, arkadaşlarını önemser. Deliliğin sağladığı kuralsızlıktan mutludur. Ancak Hemşire Ratched (Louise Fletcher) ile tanışmasıyla buranın da kuralları olduğunu anlaması uzun sürmez. Hemşire Ratched soğuk, otoriter ve manipülatif bir figürdür. Hastalarla grup terapi seansları yapar. Bu seanslar terapiden çok kontrol işlevi görür. Otoriteye karşı alaycı olan McMurphy için yeni bir birey-otorite çatışması başlayacaktır.
McMurphy ilk olarak düşünmesini engellediğini söyleyerek müziğin sesini kısmasını rica etse de hemşire geri adım atmaz, müziğin herkes için olduğunu ve kulağı duymayanlar olduğunu söyler. McMurphy, hastalara kart oynatır, bahis oynar, hastane kurallarına karşı çıkar ve diğerlerini de buna yönlendirir. Terapi seanslarında konuşmaya korkan hastalar Murphy sayesinde daha rahat fikirlerini söylemeye başlar. Hatta terapi seansının amacının onlara iyi hissettirmek olduğunu ve maç izlemenin de iyi hissettireceğini söyleyerek maç izlemek isterler. Hemşire Ratched ise türlü sebeplerle kabul etmez. Bunun üzerine hayali maç anlatımı yaparak yine de otoriteye karşı gelirler. Filmin başındaki donukluğa zıt bir neşe hakimdir koğuşta.
Bastırılmış Öteki: Şef Bromden
Koğuştaki hastalardan biri olan Kızılderili, iri yapılı Şef Bromden (Will Sampson), gördüğümüz ilk andan beri sessizce etrafı izlemektedir. McMurphy, şef ile konuşmaya çalışır. Onun sağır ve dilsiz olduğunu söyleyenlere aldırmaz. İlerleyen sahnelerde Şefin sağır veya dilsiz olmadığını, sosyal sistemi kandırmak, ondan korunmak için bilerek sustuğunu öğreniriz. İri yapısına rağmen kendisini Murphy’den “küçük” olarak tanımlamaktadır. Şef; otoritenin baskısı altında susan, kendine yabancılaşmış, bastırılmış “öteki”yi temsil etmektedir.
McMurphy, tüm koğuşu hastaneden kaçırarak tekne turu yaptırır. Sosyal norm dışına çıkan ve özgürleşen “hastalar” hiç olmadığı kadar mutlu olmuştur. Bunun üzerine doktorlar, McMurphy’nin deli olmadığını fakat kesinlikle “olağanüstü hasta” ve “tehlikeli” olduğuna kanaat getirir. Çünkü sosyal düzeni bozmaktadır. Hemşire Ratched’ın önerisiyle McMurphy’e elektroşok uygulanır. Bu bir otorite uyarısıdır. Ancak bu yeterli olmayacaktır.
Özgür İrade mi, Bağımlılık mı?
Koğuştaki hastaların çoğu özgür iradeleriyle oradadır. McMurphy gibi hastanede zorla tutulan hasta sayısı çok azdır. Çıkmakta özgürken içerde kalmayı seçtiklerini öğrendiğinde çok şaşıran McMurphy, memnun olmadıklarını devamlı dile getirdikleri yerde neden kaldıklarını sorgular. Özellikle şefin, zorla tutulsa bile rahatlıkla kaçabilecek gücü varken kaçmamasına şaşırırken bir de kendi iradesiyle orada olmasına anlam veremez. Adeta öğrenilmiş çaresizlikle dizginlenen bir fil gibi… Bu durum; sosyal sistemin baskılayıcı, pasifleştirici yönünü ve toplumun ona bağımlılığını temsil etmektedir.
Guguk Kuşunun Son Şarkısı
İçerinin de dışarıdan farkı olmadığına ikna olan ve bu yeni otoriteden de kaçmak isteyen McMurphy, bir plan yapar. Bir gece koğuşta parti düzenler. Herkesin olabildiğince kuralları yıkmasını sağlar. Annesinden çok korkan genç Billy’i (Brad Dourif) isteklerini yapması için yüreklendirir. Billy hazır olmadığını söylese de diğer arkadaşlarının da desteğiyle ikna olur ve hoşlandığı kızla birlikte olur. Sabah olup Hemşire Ratched koğuşa geldiğinde dün gece yaşananları anlar ve hemen düzeni sağlamaya çalışır. Billy’e utanıp utanmadığını sorar. Billy rahat bir şekilde utanmadığını belirtince, annesine söyleyeceğini belirtir. Çocuk birden eski sıkılgan, korkulu hâline döner ve baskıya dayanamayıp intihar eder. McMurphy’nin elde ettiği tüm kazanımlar anında yok olmuştur. Herkes kazandığı tüm iradeyi o an, korkuyla kaybetmiştir. O an sosyal çatışmanın zirvesi yaşanır ve McMurphy Hemşire Ratched’ı boğmaya çalışır.
Sisteme başkaldıran McMurphy’ye lobotomi uygulanır. Bu işlemle kişiliğini kaybetmiştir. McMurphy koğuşa geri döndüğünde durumu anlayan Şef, McMurphy’i boğarak özgürleştirir ve onun misyonunu tamamlayarak hastaneden kaçar. Sonuç olarak One Flew Over the Cuckoo’s Nest; toplumsal baskı, sosyal norm, korku, bireyselleşme, başkaldırı, yabancılaşma, öteki, sosyal çatışma, özgür irade ve bağımlılık gibi pek çok olguyu gözler önüne seren kapsamlı bir sosyal eleştiri içermektedir.
Kaynakça
Kesey, Ken. One Flew Over the Cuckoo’s Nest. United States: Viking Press & Signet Books, 1962.
IMDB “One Flew Over the Cuckoo’s Nest”. Erişim Tarihi: 05.07.2025. Web.
Kapak görseli: IMDB
