90’lı yıllarda Seattle’dan çıkıp dünyaya yayılan bir müzik akımı vardı: Grunge. Bir döneme damgasını vuran bu akım, birçok ikonik grubu müzik dünyasına kazandırdı. Bu gruplardan belki de en bilineni Nirvana, 1991’de müzik dünyasında çığır açan “Nevermind” albümünü yayınladı. Smells Like Teen Spirit isimli parça zamanı aşan bir hit oldu.
Bu ikonik parçanın yanı sıra Come As You Are, Something In The Way, In Bloom gibi çok dinlenen parçaları da barındırıyordu. Ayrıca Lithium da albümdeki dikkat çeken şarkılardan biriydi. Nirvana, “Nevermind” albümünün ardından 1993 yılında üçüncü ve son stüdyo albümleri “In Utero”yu yayınladı. Ne yazık ki 1994’te Kurt Cobain trajik şekilde yaşamına son verdi, böylece Nirvana hikayesi de son bulmuş oldu. Ancak müzik dünyasındaki etkisi uzun yıllar devam etti.
Bu yazımızda, Nirvana’nın Lithium‘unun ardındaki psikolojik izlere göz atıyoruz.
Kurt Cobain’in Yaşam Öyküsü
Kurt Cobain, 20 Şubat 1967’de Aberdeen’de dünyaya geldi. Görünüşe göre mutlu bir çocukluğu vardı ve ailesi de olağan bir Amerikan ailesiydi. Kurt, çok küçük yaşlardan beri müziğe ilgiliydi. Teyzesinin aktardığına göre iki yaşından beri şarkı söylüyordu.
Ancak müzik o zamanlar Kurt için bir kariyer seçeneği gibi görünmüyordu. Hayali dublör olmaktı. Bir keresinde evlerinin çatısından bir battaniye ve yastık yığınının üzerine atlamıştı. Kurt’ün bunun gibi hiperaktif davranışları kendisine küçük yaşta DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) tanısının konulmasına neden olmuştu. Ve Kurt, bunun için ilaç tedavisi görmüştü.
Kurt Cobain’in hayatındaki kırılma noktalarından biri, 8 yaşındayken anne-babasının boşanmasıyla oldu. Bu boşanma Kurt’ü derinden sarsmıştı. İçine kapanık ve asi tavırlar sergilemeye başlamıştı. Daha sonra Kurt, bu dönem hissettiklerini Sliver isimli şarkısında yansıtmıştı. Ayrıca boşanmadan dolayı hissettiği hayal kırıklığını röportajlarında da açıkça belirtmişti. Lise yılları da Cobain için zorlu geçti. Ders dışı aktivitelerde yer almayan, dışlanmış denebilecek biriydi. Narin yapısı yüzünden sıklıkla zorbaların hedefi oluyordu.
Bu dönemlerde Kurt’ün müziğe olan ilgisi arttı. Müziği sorunlarından bir kaçış kapısı gibi görüyordu Kurt. Nihayetinde Krist Novoselic ile tanıştı. Benzer müzik zevklerini paylaşan ikili, kısa sürede yakın arkadaş oldular ancak başlarda Krist bir müzik grubu kurma fikrine sıcak bakmıyordu. Daha sonra ikna olan Krist ile beraber Kurt, küçük bir kasaba olan Aberdeen’de müzik yapamayacaklarına karar verip Olympia’ya taşındılar.
Başlangıçta düzenli çalacak davulcu bulmakta zorlanan ikili sonunda Dave Grohl ile çalışmaya başladı. Böylece Nirvana’nın bildiğimiz kadrosu kurulmuş oldu. Ancak bu süreç de oldukça sancılı geçmişti. 15 yaşında okulu bırakan Kurt, bir süre Krist ile terk edilmiş evlerde ve köprü altlarında yaşadı. Olympia’ya taşındıktan ve Nirvana kurulduktan sonra bile Kurt, 1991’e kadar yoksulluk içinde yaşadı. Turneler sırasında otelde konaklayamadığı için grubun turne otobüsünde yatıyordu, düzgün beslenemiyordu. Bu durumlar uzun yıllar muzdarip olacağı mide ağrılarına yol açmıştı. Öyle ki intihar notunda bile bu mide ağrılarına değinmişti.
Kurt, yalnıza müziğiyle değil Courtney Love ile olan ilişkisiyle de medyada dikkat çekti. İkilinin “toksik” denebilecek bir ilişkisi vardı. İkisi de kötü alışkanlıkların pençesindeydi. İlişkilerinin bu kadar göz önünde olması, hayranların sık sık yorum yapmalarına neden oluyordu.
Birçok hayran Courtney’nin Kurt ile yalnızca şöhreti için evlendiğini öne sürüyordu (hatta Kurt’ün intiharından sonra bazı hayranlar, bu ölümün sorumlusunun Courtney Love olduğunu düşünüyordu), belki bu durum da ilişkilerindeki sorunları körüklemişti. Çiftin bir çocuğu olmasına rağmen hiçbir zaman sakin bir ilişkileri olmadı.
Kurt Cobain, 5 Nisan 1994’te ne yazık ki yaşamına son verdi. Hayatının büyük kısmı ailesinden uzakta, yoksullukla ve sağlıksız koşullarla boğuşarak geçti. Kurt, 1992’nin ortalarında kendisine rahat bir yaşamı sağlayacak kadar paraya kavuşmuştu ancak tatmin olmuş gibi görünmüyordu. Belki de istediği para ve şöhret değildi.
Kurt Cobain’i anlamak, Nirvana’nın müziğini anlamak açısından önemlidir. Kurt, zaman zaman aksini iddia etse de yaşamından izleri şarkı sözlerinde her daim yansıttı. Hatta zaman zaman bunu alaycı bir dille, ince bir mizahla yaptı. Bu samimiyetiyle Nirvana, zamanın ötesinde ikonik bir grup haline geldi.
“Lithium” Ne Anlatıyor
Cobain; şarkıda ayrılık, kötü ilişkiler, yalnızlık ve ölüm korkusu gibi bazı kişisel deneyimlerinden ilham aldığını belirtse de aslında şarkının kurgusal bir hikayeyi ele aldığını söylüyor. Verdiği bir demeçte şarkı hakkında şunları demişti:
“Hikaye, kız arkadaşını yitiren bir adam hakkında. Kız arkadaşının neden öldüğüne tam olarak karar veremiyorum. Diyelim ki AIDS’ten, araba kazasından veya bir başka şeyden öldü. Adam düşünceli bir şekilde ortalıkta dolaşıyor ve hayata sarılmak, intihar etmemek için son çare olarak dine yöneliyor.”
Şarkı sözlerine hikâyeye göre bakılınca hikayenin kahramanının kız arkadaşının ölümünden kendini sorumlu tuttuğu görülebiliyor. Ancak bir noktada durumu kabullenmeyi de istemiyor.
“And just maybe I’m to blame for all I’ve hurt
(Ve belki de tüm bu çektiğim acının suçlusu benim)
but I’m not sure”
(Ama emin olamıyorum)
Kız arkadaşını kaybetmesiyle kendinden nefret etmeye başlayan ve kafası karışan kahraman, en sonunda durumu toparlamak için Tanrı’ya yöneliyor, belki içindeki suçluluk psikolojisini hafifletmek için, belki de yas sürecinde yardımcı olması için.
“Light my candles in a daze
(Şaşkınlık içinde mumlarımı yaktım)
‘Cause I’ve found God”
(Çünkü Tanrı’yı buldum)
Şarkının ismi de kahramanımızın psikolojik durumu hakkında fikir veren elementlerden biri. Zira şarkıya adını veren Lithium (lityum), bipolar bozukluk/manik depresyon tedavisinde sıklıkla kullanılan ve hastaların ruh halini düzenlemeye yardımcı olan bir ilaçtır. Kurt Cobain’in bir psikiyatri hemşiresi olan kuzeni Beverly Cobain, Kurt’e de bipolar bozukluk teşhisi konmuş olabileceğini belirtmişti. Beverly bir röportajında şunları söylemişti:
“Bipolar bozukluk, majör depresyonla benzer bulgulara sahiptir ancak öfke, öfori, yüksek enerji, tahammülsüzlük, dikkat dağınıklığı aşırı özgüven ve diğer belirtileri de gösterir. Kurt’ün şüphesiz bildiği gibi bipolar bozuklukla başa çıkmak oldukça zor olabilir. Ne yazık ki Kurt için, uygun bir tedaviye uyum sağlamak da kritik bir faktördür.”
Şarkıdaki “Tanrı’ya yönelme” temasının Kurt Cobain’in erken yaşamıyla ilgili olduğu düşünüldü. Kurt, anne ve babasının boşanmasının ardından zorlu bir süreç yaşamıştı. Üvey babasıyla şiddetli geçimsizliği yüzünden babasıyla yaşamasına karar verilmişti. Ancak daha sonra babası da sorumluluğunu almayarak Kurt’ü akrabaları ve arkadaşlarına emanet etti. Bu dönemde Kurt, yakın arkadaşı Jesse Reed’in yanına taşındı. Kurt, Reed ailesinin etkisiyle dine yönelmişti. Bir süre Hıristiyan hayatını çok ciddiye almıştı ve sık sık kiliseye uğruyordu. Kurt, şarkıdaki din temalı dizeleri bu dönemden ilham alarak yazdığını belirtti:
“Bazı insanların hayatında dinin olması gerektiğini her zaman düşündüm. Eğer birini kurtaracaksa bu sorun değil. Ve Lithium’daki kişinin dine gerçekten ihtiyacı vardı.”
Kurt, yetişkinliğinde kişisel olarak dini konulara şüpheci yaklaşsa da din karşıtı biri olmadı ve dinin kimileri için bir kurtuluş yolu olduğu düşüncesini korudu.
Şarkı, yalnızca sözleriyle değil müziğiyle de manik depresif bir ruh halinin portesini çiziyordu. Nirvana’nın sıkça uyguladığı soft & loud dinamiği böyle bir şarkıya oldukça uyuyordu. Şarkının sakin bir tempoyla başlayıp nakarata geldiğinde bir anda yükselmesi “bir kişinin akıl sağlığını koruyabilmek için belki de son çırpınışları” hissiyatını yaşatıyordu.
Nirvana, 1987’de başlayıp 1994’te sona eren kısa ama etkili müzik serüveninin ardından insanları hayatına dokunan pek çok hit parçayı miras bıraktı. Ele aldığı temalar ve hikayesiyle Lithium da bu mirasın şüphesiz en özel parçalarından biri.
Kaynakça:
- Fong, Victoria. “The Abnormal Psychology of Kurt Cobain”. overeasyalchemy.com, 28 Mayıs 2019 Web. Erişim Tarihi: 13 Eylül 2025
- Leatham, Tom. “How death and depression inspired Nirvana song ‘Lithium'”. Far Out Magazine, 13 Temmuz 2022. Web. Erişim Tarihi: 13 Eylül 2025
- Harper, Simon. “‘Lithium’: The Story Behind The Raging Nirvana Classic”. uDiscover Music, 13 Temmuz 2025. Web. Erişim Tarihi: 13 Eylül 2025
- “What Nirvana’s Lithium says about religion and mental health”. Radio X, 13 Temmuz 2024. Web. Erişim Tarihi: 13 Eylül 2025
