Euterpe, Yunanca “ευτέρπη” (eutérpē) kelimesinden türetilmiştir ve “neşe getiren” ya da “keyif veren” anlamına gelir. Bu isim, Euterpe’nin müzik aracılığıyla sunduğu ruhsal ve estetik zevki yansıtır. Tarihteki Dokuz Müzden (Muse) biri olan Euterpe, tıpkı diğerleri gibi temsil ettiği alanda bugüne kadar etkilerini sürdürmeye devam etmiştir. O, Antik Yunandan günümüze sayısız besteci ve şairin ilhâmı olmuştur. Bu yazımızda, hâlen müziğe ilham olan bu tanrıçanın, sanattaki etkilerine yer verdik.
Euterpe’nin Mitolojik Rolü
Tanrı Zeus ile Mnemosyne‘nin (hafıza tanrıçası) kızları olan Müzler, diğer adıyla ilham perileri, çeşitli sanat dallarını koruyan tanrıçalardır. Bu dokuz tanrıçanın her biri farklı bir sanat dalıyla ilişkilidir. Tanrıça kardeşler, sırasıyla şu sanat dallarıyla ilişkilendirilmişlerdir:
- Calliope (Destansı ve Epik Şiirin Müzü): Çoğunlukla elinde kağıt kalemle tasvir edilir. Homeros’un Odesa ve İlyada gibi büyük destanları yazarken ilhâmı olmuştur.
- Clio (Tarihin Müzü): Elinde genellikle parşömenden yapılmış kağıt ruloları ile tasvir edilen bu tanrıça, tarihi konuları elen alan şiirlerin ilhâm kaynağıdır. Geçmişin aydınlatıcısı olan tarihçilerin olayları günümüze aktarmalarına yardımcı olmuştur.
- Erato (Aşk Şiirlerinin Müzü): Yunanca “sevimli” anlamına gelen Erato, lirik şiirin esinidir. Aşkın yüceliğinin de temsili olan Erato, eserlerinde aşkı işleyen şairlerin başyapıtlarının ortaya çıkmasında önemli rol oynar.
- Melpomene (Trajedinin Müzü): İsmi Yunanca “şarkı söyleme” kökünden türemiştir. Yüzünde acıklı bir ifadeyle tasvir edilen bu tanrıça, genellikle elinde bir bıçakla resmedilir.
- Polyhymnia (Kutsal İlahi Müzü): Kutsal ilahilerin temsilcisidir. Uzun giysilerle resmedilen tanrıça, zaman zaman geometri ile de ilişkilendirilir.
- Terpscihore (Dansın Müzü): Terpsichore, “dans etme zevki” anlamına gelen bir kelimedir. Nehir Tanrısı olan mitolojide Sirenlerin annesi olarak geçer. Dansçılara ve dans meraklılarına eşlik eder.
- Thalia (Komedinin Müzü): Elinde gülen yüz maskeyle tasvir edilen bu tanrıça, pastoral şiirin ilham perisidir.
- Urania (Astronominin Müzü): Çoğunlukla elinde bir yerküre ile resmedilir. Uranya, gök bilimcilerine ve yıldız falcılarına yol gösterir.
- Euterpe (Müziğin Müzü): Yazımızın ana konusu olan Euterpe, müzikte estetik ve ruhsal bir esin kaynağı olarak müziği, eğlenceği ve zevki temsil eden bir tanrıçadır.
Temsili ve Betimlenmesi
Euterpe, genellikle bir flüt (aulos) veya benzeri bir müzik aletiyle tasvir edilir. Aulos, antik Yunan müziğinde yaygın olarak kullanılan çift borulu müzik aletidir. Flüt, onun melodik yönünü simgeler. Flütün yanı sıra çeşitli müzik aletleriyle de tasvir edilmesi onun müzikle arasındaki derin bağı bize gösterir. Euterpe’nin betimlemeleri genellikle Yunan mitolojisindeki ilahi figürler için tipik olan zarif ve dökümlü giysileri içerir. Ayrıca, müzikteki estetik ve uyumu temsil eden çiçekli çelenkler veya süslemelerle donatıldığını görebiliriz. Yüz ifadesi genellikle düşünceli ve huzurlu bir şekilde tasvir edilir. Bu tasvir için müziğin kişiye verdiği hazzın temsili göstergesidir denilebilir.
Kültür ve Sanat Üzerindeki Etkisi
Antik Yunan’da Müzlere verilen değer, çeşitli festivaller ve törenlerde kendini gösterirdi. Euterpe de bu etkinliklerde özel bir yere sahipti. Müzik, Antik Yunan toplumunda dini ve ritüel bir önem taşıdığından Euterpe; özellikle tiyatro ve şairlik festivallerinde ilham verici bir figür olarak anılırdı. Müziğin temsili haline gelen Euterpe, şarkı ve melodilerin esin kaynağı olarak da kabul edilirdi.
Müzik hâlâ hem birey hem de toplum için büyük anlamlar taşır. Bu nedenle, Euterpe de diğer müzler gibi oldukça değerlidir. Şairler, müzisyenler ve diğer sanatçılar üzerinde Euterpe’nin derin bir etkisi olduğuna inanılır. Onun müzikteki etkisi, özellikle lirik şiirler ve melodi içeren eserlerde görülür. Sanatçılar, ondan aldıkları ilhamla duygusal ve estetik açıdan özgün eserler ortaya koymuşlardır. Antik Yunan sanatında; müzlerin temsil edildiği freskler, heykeller ve mozaikler bulunur. Euterpe’nin figürü bu tür sanat eserlerinde de yerini almıştır.
Dünyanın İlk Notalı Şarkısı
Bir taş üzerine kazınmış bir müzik parçası olan Seikilos Yazıtı, dünyanın ilk notalı şarkısı olarak geçer. Bu eser; Seikilos’un, eşi Euterpe’ye adadığı bir müziktir.
Seikilos’un parçası, Antik Yunan müziğinin notasyon sistemini kullanarak yazılmıştır ve 2000 yıl sonra hâlâ anlamlı olan sözleriyle birlikte güzel melodisi de günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. Bu eser, hem şairin hem de dönemin müzik anlayışının güzel bir örneğidir.
Seikilos’un eseri, yaşamın geçici olduğunu ve anın tadını çıkarmanın önemini vurgulayan sözleriyle dikkat çeker. Bu nedenle, hem edebi hem de felsefi bir anlam taşır. Yazıtı önemli kılan tarafı, güftenin her hecesinin üzerinde birer notanın yer almasıdır.
Şarkının San Antonio Vocal Arts Ensemble tarafından yorumlanmış hâli:
Şarkının sözleri ise şu şekildedir:
“Yaşadığın müddetçe parla…
Işılda henüz yaşıyorken…
Gamı tasayı at bir kenara…
Hayat çok kısa…
Hiçbir şeyin seni üzmesine izin verme,
Yaşam dediğin böyle kısayken
Her şey yenik düşer zamana”
Şarkının 2000 yıl sonrasında yorumlanan hâlinde bile hissedilen hüzün belki de onun neden bir mezar taşına kazındığını açıklıyor. İçinde yaşadığımız dönemde de duymaya ihtiyacımız olan bu sözlerin Antik Çağ’dan sanki bizler için yazılmış olduğunu hissetmek, insanlığın geçmişten günümüze duygusal ihtiyaçlarının pek de değişmediğini bize gösteriyor. Varolma çabasıyla yaşadığımız şu dönemde, hayatın aslında çok kısa olduğunu ve tasalanmak yerine dilediğince yaşamanın daha doğru olduğunu hatırlatan bu parçayı, sizlerin de zaman zaman gözlerinizi kapatıp tıpkı o dönemde yaşıyormuşçasına dinlemenizi isterim.
Yazıtın altındaki açıklamada ise şu sözler yazmaktadır:
“Ben bir taşım, bir imgeyim. Seikilos ölümsüz anısının sonsuz bir belirtisi olarak beni buraya koydu.”
“MÖ 1. yüzyıldan kalma antik Yunan döneminde oluşturulan Seikilos Yazıtı 1882- 1883 yıllarında İzmir – Aydın Demiryolu inşaatı sırasında Tralleis antik kentinde bulunmuştur. Yazıt, 1966’dan bu yana Danimarka Milli Müzesi’nde sergilenmektedir.” (kültürenvari.com)
Modern Bağlamda Euterpe
Euterpe’nin adı, sanatsal projelerde ve akademik çalışmalarda sıkça anılır. Kitaplar, filmler ve diğer medya eserlerinde onun figürü ve temaları kullanılır. Bu tür kullanımlar, Euterpe’nin antik mitolojinin ögelerini Modern Çağ’da yeniden canlandırarak kültürel önemini sürdürmesini sağlar.
Euterpe, geçmişten günümüze birçok şair, müzisyen ve çeşitli dallarda eser veren sanatçıların örnek aldığı bir karakter olmuştur. İlhamı olduğu şarkı ve albümler, Euterpe’nin mitolojik ve kültürel anlamını müzikle birleştirerek onun fikir verici rolünü Modern Çağ’da yaşatır. O, birçok albümün ve şarkının esini olmakla kalmamış bunlara ismini de vermiştir.
Sizlerin beğenebileceğini düşündüğüm Jose Orlando Luciano’nun 2018 yılında “Euterpe” adıyla yayımladığı single albümünün yine aynı isimle albümde yer alan başlık parçasını aşağıya bırakıyorum.
Kaynakça
“Euterpe: Müzik Tanrıçasının Melodileri.” Mitoloji.org. Web. 04.09.2024
Can, Zafer. ”Seikilos Mezar Yazıtı”, Müzik Güncesi. Web. 05.09.2024
“Seikilos Yazıtı.” Kültür Envanteri. Web. 05.09.2024
Malay, Hasan. Tralleis’li Seikilos’un Ünlü Bestesi: İ.S. I-II Yüzyıl (Malay) Web. 05.09.2024
Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri. ”Eski Yunan Lirik Şiirinin Genel Özellikleri”, Ankara Üniversitesi. Web. 04.05.2024
Euterpe’den Cecilia’ya. Web. 05.09.2024
Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. Remzi Kitabevi, 1996. 04.09.2024
Kapak Görseli: mitoloji.org.tr
