Modern Edebiyatta Kadınların Yaşadıkları Zorluklara Genel Bir Bakış

Modern edebiyat, toplumsal dönüşümlerin ve bireysel deneyimlerin izlerini yansıtarak adeta bir ayna görevi görür. Bu aynada kadınlar, yalnızca kimliklerini keşfetmekle kalmaz ayrıca toplumdaki baskı ve dayatmalara karşı mücadele etme çabalarını ortaya koyarlar. Ancak tıpkı toplumlarda olduğu gibi bir zamanlar edebiyat dünyasında da kadınların varlığı eşit bir şekilde kabul edilmemiş ve ataerkil düzenin etkisiyle bir süre gölgede kalmıştır. Modern edebiyat ise gelişiyle birlikte kadınlara ifade alanı sunmakla birlikte yaşadıkları zorlukları görünür kılmıştır.

Kadın Kimliği ve Toplumsal Roller

Kadın ve erkek arasındaki eşitsizlik sorgulandığından beri aslında toplumlarda süregelen ataerki ve cinsiyete göre dayatılan roller değişime açık hale gelmeye başlamıştır. 18. yüzyıl sonları ve 19. yüzyıl başları arasında başlayan Feminizm hareketi bu değişimin hızlanmasında büyük rol oynamıştır. Kadın ve erkek arasındaki eşitsizliği bitirerek kadınları özgürleşmesini amaçlayan feminizm, temel olarak kadınların edebiyat alanında var olabilmesi, sesini duyurabilmesi, kendini ifade edebilmesi, sorunları somut bir şekilde ele alabilmesi, bu sorunlara çözüm arayabilmesi ve bu yolla ekonomik bağımsızlığını elde edebilmesi gibi konularda bir araç haline gelmiştir. Bununla birlikte kadınların ev dışında kendini ifade edebilecekleri bir ortam, bağımsızlığını arayacak ve sesini duyurabilecek bir alan, toplumdaki kadınların bakış açısını ve rolünü değiştirecek bir yol elzem haline gelmiştir. Edebiyata konu olan kadın imajı ile edebiyatı üreten kadın imajı arasındaki farkı olumlu yönde değiştirmeye çalışan ve bunun için mücadele eden pek çok yazar sayesinde cinsiyet tabuları yıkılmaya çalışılmış ve kısmen de başarılı olunmuştur.

İngiliz yazar Virginia Woolf, modern edebiyatın öncülerinden biri olarak hem roman hem eleştiri türünde vermiş olduğu eserlerle bu konuda verilebilecek en iyi örneklerden biridir. Eylül 1929’da yayınlanan ve döneminin büyük ses getiren eseri Kendine Ait Bir Oda, kadınların özgürleşebilmesi için hem maddi hem manevi bir odaya ihtiyaç duyduğundan bahsetmektedir. Kitabın temel tezi bir kadının yazarlık yapabilmesi için kendine ait bir odası olması gerektiği ve yılda beş yüz pound gibi bir gelirle maddi ve manevi özgürlüklere sahip olması gerektiğidir. Kitabında genel olarak kadınların yaşadığı zorluklardan ve toplumdaki rolünden bahseden Virginia Woolf kitabın ilk bölümünde kadınların o dönemde ekonomik bağımsızlığının bile olmamasını şu sözlerle eleştirmiştir.

“Kazandığım her kuruş elinden alınıp kocamın anlayışına göre elden çıkarılacak-belki Balliol ya da Kings’de burslar oluşturmakta kullanılacak, bu yüzden, para kazanma olanağım olsa bile para kazanmak beni pek ilgilendiren bir mesele değil”

Kadınların Edebiyat Dünyasında Yer Edinme Sorunu

Kadınlar, dünya edebiyatında sık sık ikinci planda bırakılmıştır bu nedenle kadınların edebiyat dünyasında görünür hale gelmesi, aslında onların varoluş mücadelesinin birer parçası haline gelmişti. Yayınevleri ve eleştirmenler dahi büyük bir önyargı içinde olmuş ve kadınların eserlerini erkeklere kıyasla ya daha az önemsemiş ya da tamamen geri plana atmıştır. 19. yüzyıldan itibaren kadınların da erkekler gibi eserler verebileceği düşüncesinin başlamasıyla birlikte yıllardır süregelen erkek egemen bakış açısı edebiyat dünyasında sarsılmış ve yerine kadınların bastırılan sesi daha da yüksek çıkmaya başlamıştır. Bu sayede kadınlar, erkek merkezli anlatılarda yer alan eksik veya yanlış kadın imajlarına karşı kendi bakış açılarını ortaya koyarak kendilerine edebiyat dünyasında yeni ve özgün bir alan yaratmışlardır. Fakat bu alanda var olabilmek için kalem tutmakla yetinmeyip üzerlerindeki toplumsal yükleri de sorgulamaları gerekmektedir. Adrienne Rich’in bu konu hakkında akademik makalesinde yer verdiği söz tam da bu durum için kadınlara önemli bir hatırlatıcıdır.

“İçinde boğulduğumuz kabulleri anlayamadıkça, kendimizi tanıyamayız. Kadın için bu öz-bilme çabası, yalnızca kimlik arayışının ötesinde bir anlam taşır: ataerkil toplumun kendini yok edici yapısına karşı bir reddediştir.”

Modern edebiyatta kadınlar, toplumun onlara dayattığı roller ve beklentiler yüzünden sık sık kendi seslerini duyuramamışlardır. Kadın karakterler ve yazarlar, düşüncelerini ifade etmekte ve kendi hikayelerini özgürce anlatmakta zorluk yaşamışlardır. Rich’in sözü, bu durumu fark etmenin ve sorgulamanın önemini göstermektedir; önce kabulleri görmek, sonra kendi sesimizi bulmak gerekir.

Kadın Bedeni ve Toplumdaki Cinsellik Tabusu

Kadın bedeni, yüzyıllardır toplumlarda adeta ayıp ve yasak olarak kodlanmış, ‘erkeğin’ soyunun devamlılığını sağladığı için koruyup kollanması gereken, namus kavramı adı altında erkeğin himayesine teslim edilmiş bir mülk, bir sembol haline getirilmiştir. Modern edebiyat ise kadınların üzerindeki bu baskıyı görünür kılarak kendi bedenleri ve cinsellik deneyimleri hakkında söz hakkı almayı, tartışabilecekleri özgür bir alan yaratmayı ve hatta kendi bakış açılarından olaylara müdahale edebilme fırsatını kadınlara vermiştir. Batı edebiyatında 20. yüzyıldan itibaren Virginia Woolf ve Sylvia Plath gibi güçlü ve cesur yazarlar kadın bedeni ve özgürleşme çabasına eserlerinde yer vermeye başlamış ve böylelikle topluma yerleşmiş algıların yerini yavaş yavaş yeni bakış açıları almıştır.

Benzer bir mücadele o dönemlerde Türkiye’de de sürmekteydi. Latife Tekin, Tezer Özlü, Sevgi Soysal gibi güçlü yazarlar, kadın bedeni ve cinselliği üzerine toplumdaki tabuları yıkmak için son derece özverili çalışmalar sürdürerek kadın bedeninin bir arzu nesnesi olmadığını, yasaklar ve tabularla çevrili bir alan olduğunu her fırsatta vurgulamışlardır. Tezer Özlü’nün şu cümleleri onun konu hakkındaki düşüncelerini bize açıklıyor:

“Bilinçsiz bir yaşam, insan yaşamı değildir. Bir anlamda aileyi yöneten, çocuklarını yetiştiren kadınlar da olduğuna göre, aydın Türk kadınının en büyük görevi, diğer kadınları bilinçlendirmek olmalıdır.”

Modern Dönemde Kadınlar İçin Değişim ve Umut

Modern dünyanın kapısının aralanmasıyla birlikte kadın yazarlar, edebiyatın kenara itilmiş figürleri olmaktan çıkarak seslerini duyuran güçlü öznelere dönüştüler. Feminist eleştiriler sayesinde kadınların deneyimleri, duyguları ve hayat hikayeleri daha görünür hale geldi. Buna en çok sebep olan etkenlerden biri de dijital platformlardır. Artık bir yayınevinin kapısından geçmeden de kadınların sesi milyonlara ulaşabiliyor. Bugünün kadın yazarları, toplumun uzun süre kısıtladığı konuları eserlerinde özgürce işleyebiliyor. Özgürlüklerini ve kendi kimliklerini sorguluyor, toplumsal kalıplara karşı dimdik durabiliyor ve hatta korkusuzca tartışma alanı yaratabiliyorlar. Günümüz Türk edebiyatında kadın yazarlar da bu bağlamda güçlü bir duruş sergileyerek, eserlerinde toplumsal eleştiriyi ve kadın duyarlılığını harmanlamış ve cinsiyet rollerini derinlemesine işlemişlerdir. Örneğin Gülten Akın, Kadın Olanın Türküsü adlı şiirinde kadınların toplumsal kalıplarla şekillendirilişini ve buna duydukları derin çatışmayı güçlü bir dille yansıtır.

“Selam olsun bizden önce geçene
Selam olsun dosta, hasa, çile çekene
Selam olsun dayanana, düşene
Yüreğim yürektir, bakma gözüm yaşına

Git oldu can, sürgün geldi dayandı
Sorulmasın vatanımız ilimiz.”

Bu dizeler, kadınların tarih boyunca karşılaştıkları zorluklara ve bu zorluklara karşı gösterdikleri dirence selam ve saygı niteliğinde. Akın, şiirlerinde tıpkı diğer yazarlar gibi kadınların sesini duyuruyor ve onların deneyimlerini görünür kılıyor. Bu şiir, kadınların edebiyat dünyasında karşılaştıkları engelleri, çabalarını ve özgürleşme arzusunu çarpıcı şekilde ortaya koyuyor.

Kaynakça:

Şengül, Mehmet Bakır. “Kadın Edebiyatı: Bir Varoluş Mücadelesi.” The Journal of Academic Social Science Studies, cilt 3, sayı 44, 2016, ss. 204-205. ResearchGate. WEB.

Karaca Aydın, S. “Kadın Hareketleri Öncüsü Virginia Woolf’un Kendine Ait Bir Oda Kitabının İncelenmesi ve Kadın İmajı.” Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt 11, sayı 1, 2025, ss. 153-155. WEB.

Rich, Adrienne. “When We Dead Awaken: Writing as Re-Vision.” College English, cilt 34, sayı 1, 1972, ss. 18-19. JSTOR. WEB.

Bilgin, Rıfat. “Geleneksel ve Modern Toplumda Kadın Bedeni ve Cinselliği.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 26, sayı 1, 2016, ss. 221-223. ResearchGate. WEB