Yazı icat edilmeden önce her türlü anlatı söz sanatları aracılığıyla nesilden nesile aktarılmıştır. Bu aktarım için güçlü birer hafızaya ve dil yeteneğine ihtiyaç duyan insanlar için bunun sembolü Eski Yunan’da bellek tanrıçası Mnemosyne‘dir. Bazı kaynaklarda hafıza ve dile bağlı yeteneklerin kullanmasının Mnemosyne’nin yardımıyla gerçekleştiği geçer.
Konu nesneleri isimlendirmeye geldiğinde her ne kadar adı geçen ilk tanrı Hermes olsa da Mnemosyne’nin de buna katkısı olduğu ifade edilir. Eski Yunan şairleri, yazarları, filozofları ve kralları gibi önemli kişilerin ilham almak ve hitabetlerinde başarılı olmak için Mnemosyne’yi andıkları aktarılmaktadır.
Mnemosyne’nin Kimliği ve Bağlantıları
Mnemo (bellek) kelimesinden türeyen Mnemosyne, hafıza ve hatırlamayla ilişkilidir. Ayrıca anımsatıcı anlamına gelen mnemonic kelimesi yine hafıza ve hafızayla ilgili anlamına gelen mnēmonikos kelimesinden türemiştir.
Zaman tanrıçası olarak da anılan Mnemosyne, Yunan mitolojisi kapsamında incelendiğinde insanın bellek ve hafıza ile ilgili gerçekleştirdiği her türlü işlemde onun adının geçtiği görülür. Hafıza egzersizleri, zamanı ilgilendiren konular, dil kullanımı, dil ve hafızayla bağlantılı olarak bilim ve sanat aktivitelerinde Mnemosyne’nin rolü olduğu söylenebilir. Adına herhangi bir tapınak bulunmayan ve Yunan mitolojisinin diğer tanrıçaları gibi kendisine tapınılan bir tanrıça olmayan Mnemosyne, temsil ettiği özelliklerden dolayı oldukça önemli bir tanrıçadır.
Yunan mitolojisinin bellek tanrıçası olarak Mnemosyne, ünlü Olimpos tanrılarından önce var olan Gaia (Dünya) ve Uranüs‘ün (Gökyüzü) 12 çocuğundan biridir; dolayısıyla Titan bir tanrıçadır. Oceanus, Kronos, Iapetus, Hyperion, Coeus, Crius, Phoebe, Rhea, Tethys, Theia ve Themis’in kardeşi olan Mnemosyne aynı zamanda Kikloplar, Erinyeler ve Gigantların da kız kardeşi olarak geçmektedir (”Mnemosyne – Titan Hafıza Tanrıçası”). Kronos’un kardeşi olması bakımından Olimpos tanrılarının halası olduğu söylenebilecek olan Mnemosyne, aynı zamanda Zeus’un yeğenidir.
Titanlar ve Olimposlular Arasında Mnemosyne
Mnemosyne doğduğunda, Uranüs kozmosun en güçlü ve yüce tanrısıyken Gaia ona komplo kurmaya başlar ve destekçisi olarak erkek çocuklarını yanına alır. Gaia’nın en önemli destekçisi ise Kronos’tur. Kronos, babası Uranüs’ü orak kullanarak hadım eder ve onu kozmosun tanrısı konumundan düşürür. Artık kozmosun en güçlü ve yüce tanrısı Kronos’tur. Yunan mitolojisinde altın çağ olarak geçen bu dönemde Kronos, Titan tanrılarla birlikte hüküm sürmüştür ta ki Titanlar ve Olimposlular arasında savaş çıkana kadar.
Altın Çağ olarak geçen dönemde Mnemosyne bellek tanrıçası olarak popülerlik kazanmış, hafıza ve dilin kullanımıyla ilgili yardım için çağrılan bir tanrıça olmuştur. Titanlar ve Olimposlular arasında çıkan savaşta diğer Titan tanrıçalar gibi tarafsız kalmıştır. Bu savaşın adı mitolojide Titanomachy olarak geçmekte ve yaklaşık 10 yıl sürdüğü anlatılmaktadır. Savaş sonunda Kronos’u tahtından eden Zeus, yeni gökyüzü tanrısı ve kozmosun en güçlü ve yüce tanrısı olmuştur. Bu dönemde erkek Titanlar cezalandırılırken kadın Titanlara dokunulmamış hatta Mnemosyne gibi tanrıçalar korunmuştur. Bu dönemden sonra Mnemosyne’nin hikâyesi Zeus ile birlikte ilerleyecek ve Dokuz Musalar olarak adlandırılan ilham perilerinin annesi olarak tanınacaktır.
Zeus ve Mnemosyne Birlikteliği
Mnemosyne ve Zeus’un birliktelik hikâyesi Hesiod’un anlattıklarına dayanmaktadır. Hesiod’a göre; Mnemosyne’nin güzel saçlarından etkilenen Zeus çoban şekline girerek onu Olimpos dağının yakınında bulunan Pieria bölgesinde ziyaret eder. İkili, Mnemosyne’nin bu bölgede bulunan evlerinden birinde ardışık dokuz gece kalır. Mnemosyne, bir yıl sonra ardışık günlerde dokuz kız doğurur ve bu dokuz kızın her biri farklı bir sanat dalının ilham perisidir. Dokuz Musalar adıyla anılan ilham perileri şunlardır: Calliope, Clio, Erato, Euterpe, Melpomene, Polyhymnia, Terpsichore, Thalia ve Urania (”The Goddess Mnemosyne in Greek Mythology”).
Mnemosyne, Zeus’la olan birlikteliği ardından daha çok ilham perileri üzerinden anılmıştır. Yunan mitolojisinde yaşlı ilham perilerinden biri olan Mnema adında birinden bahsedilir ancak Mnemosyne ile Mnema’nın farklı kişiler olduğuna veya kesinliği belirtilmese de Dokuz Musalar’ın doğumu ardından Mnemosyne’nin Mnema’ya dönüşmüş olacağına dair söylentiler bulunmaktadır. Yaygın görüş ikisinin farklı kişiler olduğu yönündedir. Üç kişiden oluşan ve yaşlı ilham perilerinden biri olan Mnema, tarih ilerledikçe unutulmuştur ve genç ilham perileri olarak Mnemosyne’nin kızlarından bahsedilmektedir.
Yeraltı Dünyası’nın Mnemosyne Suyu
Yeraltı dünyasında Mnemosyne adına sahip bir havuz olduğu anlatılmaktadır. Bu havuzun çoğunlukla Lethe nehriyle birlikte anlatıldığı görülür.
Hades‘in yönetimindeki Yeraltı Dünyası‘nda Lethe nehri, ölülerin reenkarne olmadan önce uğradıkları bir yerdir. Bu nehrin suyundan içenler, önceki hayatlarını ve kişiliklerini unuturlar. Lethe’nin tersi olarak bir de Mnemosyne havuzu olduğundan bahsedilir. Bu havuz ise adından anlaşılacağı gibi kişilere önceki hayatlarını hatırlamalarını ve unutmamalarını sağlamaktadır. Neden birinin nehir diğerinin havuz olduğu ise bilinmemektedir. Birçok hikayede kendine yer edinen Lethe nehri ve Mnemosyne havuzu bazı kültlerin ritüellerinde sembolik olarak bulunur. Bunlardan en bilinenleri Asklepios ve Trophonios kültüdür.
Asklepios Kültü
Mnemosyne, tek başına tapınılan veya tapınağı olan bir tanrıça olmamasına rağmen Asklepios Tapınağı‘nda önemli bir yere sahiptir. Asklepios kültünde hacılar seyahat ederek tapınaklarına gelirler ve burada Mnemosyne’nin heykellerini bulurlar. Yeraltı dünyasından geldiğine inandıkları Mnemosyne suyunu içerek ritüeli tamamlamaktadırlar.
Trophonios Kültü
Mnemosyne havuzunun bir diğer tasviri Yunanistan Boeotia‘da Trophonias kâhinleri tarafından yapılmıştır. Burası Mnemosyne’nin evlerinden biri olarak kabul edilmiş ve Mnemosyne bir kehanet tanrıçası olarak görülmüştür. Buraya gelen insanlar yeniden yaratılan havuzun suyundan içerek gelecekle ilgili bilgi almak ister.
Kaynakça
- Reese, Stephen. ”Mnemosyne – Titan Hafıza Tanrıçası”. Avareurgente. 28.03.2023, https://avareurgente.com/tr/mnemosyne-titan-hafiza-tanricasi, Erişim: 24.08.2023
- ”Mnemosyne: Hafıza Tanrıçası ve İlham Perilerinin Annesi”. Royalmarinescadetsportsmouth. https://tr.royalmarinescadetsportsmouth.co.uk/mnemosyne-hafiza-tanricasi-ve-ilham-perilerinin-anasi. Erişim: 24.08.2023
- ”Mnemosyne”. Theoi Project. 2017 Aaron J. Atsma. https://www.theoi.com/Titan/TitanisMnemosyne.html, Erişim: 22.08.2023
- ”The Goddess Mnemosyne in Greek Mythology”. Greek Legends and Myths. https://www.greeklegendsandmyths.com/mnemosyne.html. Erişim: 22.08.2023
- Kapach, Avi. ”Mnemosyne”. Mythopedia, 10.03.2023. https://mythopedia.com/topics/mnemosyne. Erişim: 22.08.2023
- ”Mnemosyne: Goddess of Memory in Greek Mythology”. Spartacus Brasil. 27.05.2020, https://www.spartacusbrasil.com/l/mnemosyne/. Erişim: 22.08.2023
