Maia ve Jüpiter‘in oğlu olan Merkür, Roma’nın ticaret tanrısı olarak bilinir. Adını Latince olan ve tüccarlık ve ticaretle ilişkilendirilen merx kelimesinden alır.
Merkür, tüccarları, özellikle de tahıl ticareti ile uğraşanları ve gezginleri korurdu. Yüksek oranda kâr edebilmek ve sahip oldukları malların korunması için tüccarlar ona dua ederdi. Bununla birlikte tanrılar ve faniler arasında bir arabulucu göreve sahip olan Merkür, kendisine hız sağlayan kanatlı ayakkabıları ile ölülere yeraltı dünyasına doğru eşlik ederdi. Bu nedenle Yunan mitolojisindeki tanrı Hermes ile ilişkilendirilir ve dolaşımın; yani insanların, malların ve mesajların koruyucusu olarak geçer. Aynı zamanda kendisinden şüphelenmediği için özellikle tanrı Apollon‘a yaptığı şakalarla ve kurnaz oluşuyla bilinir. Merkür, Hermes’ten bazı özellikler almış olsa da ticaretin tanrısı olmasıyla birlikte Etrüsk dinindeki tanrı Turms ile benzerlik gösterir.
Farklı Kültürlerde Merkür ve Sembolleri
Merkür, Roma İmparatorluğu’ndan günümüze ulaşan ilk tanrılar arasında yer almasa da M.Ö. 3. yüzyıldan itibaren Roma Panteonu’nun önemli bir parçası haline gelmiştir. Romalılar başka krallıkları da fethettikçe Merkür, diğer tanrılarla olan benzerlikleri sayesinde farklı kültürler arasında yer edinerek o kültürler içinde de büyük rol oynamıştır. Bu nedenle kendisine o kültürlerin tanrılarına ilişkin bazı unvanlar verilmiştir.
Unvanlarından biri olan Mercurius Artaios, ayılar ve avcılıkla bilinen bir Kelt tanrısı olan Artaios‘a işaret eder. Mercurius Avernus da Merkür’ün bir diğer unvanıdır, Averni Kabilesi’nin bir üyesi olan Avernus yine bir Kelt tanrısıdır. Son olarak kendisine yaban domuzu avcılığıyla ilişkili Kelt tanrısı Moccus‘tan esinlenilerek Mercurius Moccus denmiştir.
Merkür’ün en bilinen sembollerine bakıldığında diğer haberci tanrılar olan Hermes ve Turms ile ortak olduğu görülür. Kendisine hız sağlayan kanatlı ayakkabıların yanı sıra kanatlı bir miğfer ya da kanatlı bir şapka ile tasvir edilir. Zaman zaman da kendisinin ticaret tanrısı olarak konumunu temsil eden bir çanta ile betimlenir. Bir diğer sembolü ise kendisine Tanrı Apollon tarafından hediye edildiği söylenen Caduceus adlı etrafına iki yılan dolanmış sihirli bir asadır.
Merkür, bazı hayvan figürleriyle birlikte de tasvir edililir. Örneğin Merkür’ün Apollon’un destansı lirini icat ederken kullandığı kaplumbağa kabuğunu temsil eden kamplumbağa, bunlardan biridir. Bazı efsanelere göre Merkür’ün Apollon’dan hediye olarak Caduceus almasının nedeni budur. Bunun yanı sıra mesaj taşıması gereken tanrılara şakalar yaptığı ve bazen de eşyalar çaldığı için Roma mitolojisinde kurnaz ve muzip bir figür olarak tasvir edilir.
Merkür’ün İlişkilerine Kısa Bir Bakış
Merkür’ün en bilinen eşinin Larunda adlı bir peri olduğu söylenir. Ovidius, Fasti adlı eserinde Merkür ve Larunda’nın hikayesini anlatmıştır. Larunda’yı yer altı dünyasına götürmesi gereken Merkür ona âşık olunca onu Jüpiter‘den saklamıştır. Daha sonra Larunda’dan Lares olarak bilinen iki çocuğu olmuştur.
Ev tanrıları olan Laresler, yuvanın ve ailevi alanların; tarlanın, bereketin ve sınırların koruyucularıdır. Bazılarının ise deniz yolları, karayolları, şehirler ve devlet gibi daha geniş alanlara sahip olduğu bilinir. Merkür’ün aşk ve güzellik tanrıçası Venüs ile de bir ilişkisi olduğu ve bu ilişkiden bir çocuklarının olduğu söylenir. Yunan mitolojisine göre ise Merkür, Perseus‘un sevgilisidir.
Ovidius Dönüşümler adlı eserinde Merkür’ün Jüpiter ile bir köye yaptığı ziyareti ve köylüler tarafından kötü muamele gördüklerini ele alır. Daha sonra fakir bir çiftin evine varırlar. Çift bu baba oğulun kim olduğundan habersiz ellerinde ne var ne yoksa onlarla paylaşır. Merkür, Ovidius’un Fasti’si ve Dönüşümler’i dışında Vergilius’un Aeneas Destanı’nda önemli bir rol oynar. Aeneas’a Troya’yı kurma görevini hatırlatır ve onu Kartaca Kraliçesi Dido’dan ayırır.
Mercuralius ve Günümüzde Merkür
Sevilen bir tanrı olan Merkür’ün Roma’nın ilk tanrılarından olmadığı için bir rahibi yoktu. Bunun yerine kendisi için Mercuralius adı verilen büyük bir festival düzenlenirdi. Festival boyunca tüccarlar kutsal su serperek mallarına ve kendilerine şans getirmesi için Merkür’ü anarlardı. Bunun yanı sıra Circus Maximus yakınlarında bir Merkür Tapınağı bulunmaktadır. Hem bir ticaret merkezi hem de bir yarış pisti olması sebebiyle tanrıların habercisi Merkür’e tapmak için uygun bir yer olarak görülmüştür.
Günümüz perspektifinden bakıldığında ise Güneş’e en yakın gezegen olmasının yanı sıra Merkür önemli şekillerle karşımıza çıkmaya devam eder. Güneş sistemimizdeki en küçük gezegen olan Merkür’e gökyüzündeki hareket hızı sebebiyle Yunanlılar Hermes, Romalılar ise Merkür adını vermişlerdir. Benzer şekilde NASA’nın insanı Merkür gezegeninin yörüngesine oturtmayı amaçlayan ilk insanlı uzay programı da adını Roma tanrısından almış ve Merkür Projesi 1958’den 1963’e kadar sürmüştür.
Merkür simya için de önemli bir tanrıdır. Örneğin Hg sembolü ile gösterilen cıva elementi de İngilizcede mercury ve quicksilver adlarını alır. Bunun yanı sıra Merkür’ün gezegene adını vermesinin bir diğer sebebi ise Orta Çağ’da simyanın bilinen yedi metali (cıva, gümüş, altın, demir, bakır, kurşun ve kalay) o zamanlar bilinen yedi gezegenle ilişkilendirmesinden kaynaklanmaktadır. Merkür’ün taşıdığı Caduceus’un biçimlendirilmiş bir versiyonu olan Merkür gezegeninin sembolü, aynı zamanda cıva elementinin de sembolü olmuştur.
Merkür günümüze olan etkisini pop kültüründe sürdürmeye devam eder. Jack Kirby’nin 1940 yılında Red Raven Comics tarafından yayımlanan çizgi romanı Mercury in the 20th Century‘e adını vermiştir. Daha sonra Marvel Comics’te filme uyarlanan çizgi roman serisi Eternals‘tan biri olan Makkari’ye dönüştürülmüştür. DC Comics’te ise Merkür, kostümünün bir parçası olarak alnının her iki yanında bir çift kanat bulunan The Flash karakteri olarak karşımıza çıkar.
Kaynakça
- Wasson, Donald L.. “Mercury (Deity).” World History Encyclopedia. World History Encyclopedia, 06.11.2018. Web. 27.06.2023. Erişim Tarihi: 28.06.2023
- Rittika Dhar, “Mercury: Roman God of Trade and Commerce”, History Cooperative, 26.10. 2022, https://historycooperative.org/mercury-roman-god/. Erişim Tarihi: 28.06.2023
