Hayatı
Memduh Şevket Esendal, 28 Mart 1884 yılında Tekirdağ’ın Çorlu ilçesinde doğdu. Bazı sebeplerden dolayı düzenli bir eğitim hayatı olmadı fakat yine de kendisini yetiştirmiştir. Rusça, Farsça ve Fransızca öğrendi. Bir süre çiftçilikle uğraştı sonra Reji Muhafaza Müdürlüğü’nde çalıştı. Genç yaşta siyasete ilgi duydu, İttihat ve Terakki Cemiyeti‘ne dahil oldu. Ayrıca Esnaf Odaları mümessilliği ve Anadolu vilayetleri görevlerinde bulundu ve meslekî temsilciler grubuna katıldı. İstanbul’un işgali üzerine arkadaşlarıyla İtalya’ya gitti, bir süre sonra Ankara’ya döndü ve Milli Mücadele Hareketi’ne katıldı. Esendal’ın fikrî duruşu tek parti Cumhuriyet Fırkası ile uyuşmadığından “elçilik” göreviyle Bakü, Tahran ve Kabil gibi farklı yerlerde görev yaptı. Belli bir süre Elazığ ve Bilecik’te CHP genel sekreterliği yaptı. 17 Mayıs 1952 yılında Ankara’da vefat etti.
Edebî Kişiliği
Esendal, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerine tanıklık etmiş bir siyasetçi aynı zamanda durum hikâyesinin öne çıkan ismidir. Yaşamına birçok eser sığdırmıştır. Haldun Taner “Memduh Şevket Esendal’ın Ölümü Üzerine” adlı yazısında Esendal’ın Türk edebiyatı için önemini “Memduh Şevket Esendal, Türk hikâyeciliğinin temel direklerinden biri ve hele bugünkü modern hikâye anlayışının bizdeki ilk çığır açısı idi” (Taner, 1952). cümlesiyle belirtmiştir. Memduh Şevket, edebiyat dünyasına 1908 yılında Tanin gazetesinde yayımlanan “Veysel Çavuş” hikâyesiyle dahil olmuş; sonraki yıllarda Çığır, Meslek, Vakit, Ulus gazetelerinde ve ayrıca Halka Doğru, Ülkü, İstanbul Kültür, Pazar Postası, Seçilmiş Hikâyeler, Hayat, Hisar, Türk Dili dergilerinde hikâyeleri neşredilmiştir. Abdurrahman Kolcu Musavver Fen ve Edeb Mecmuası tezinde Memduh Şevket Esendal’ın bilinen ilk edebî yazısı “Reşaşe-i Garam” adıyla 1902 yılında İrtika ve Musavver Fen ve Edeb mecmualarında neşredildiğini belirtir (Kolcu, 2004, s. 28). Esendal döneminde çok bilinen bir yazar değildir çünkü eserleri gazete ve dergilerde yayımlanmıştır. Bu eserlerin okuyucu kitlesine ulaşması çok zordur. Ayrıca Esendal’ın tanınmama sebeplerinden birisi de, yazarın eserlerini eski gelenekte olduğu gibi ilgi çekici mahlaslarla yayımlamasıdır. “Şöhret endişesi taşımaması, eserlerini hemen okuyucuya ulaştıramaması ve ismini açıkça kullanmaması (M.Ş, M.Ş.E, Mustafa Memduh imzalarıyla) yüzünden devrinde tanınmamıştır” (Çetişli, 2020, s. 423). Memduh Şevket Esendal hayattayken sadece iki öykü kitabı ve bir romanı basılmıştır. Esendal’ın romandan daha ziyade öykü türüne yoğunlaştığı söylenebilir. Yasin Beyaz “Memduh Şevket Esendal’ın Eserleri Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi” adlı makalesinde, Esendal’ın üç yüze yakın hikâyesi olduğunu belirtir (Beyaz, 2019, s. 105).
Çetişli, Memduh Şevket Esendal’ın sanat hayatını iki devrede inceler (Çetişli, 2020, s. 423). : 1908-1920 yılları birinci devreyi oluşturur. Bu dönemde yazdığı hikâyeler ve Miras adlı romanında, kendisinden önceki hikâye ve roman geleneğini devam ettirmiştir. Yani Esendal ilk hikâyelerinde, tıpkı Guy de Maupassant yazınındaki gibi giriş, gelişme, sonuç bölümleri bellidir ve okuyucuya vermek istediği mesajları öykünün merkezine yerleştirmiştir. İkinci devre ise, Bakü elçiliği sonrasında (1921) yazdığı öykülerdir. Bu hikâyeler öncekilerden farklıdır. Tıpkı Anton Çehov gibi okuyucuyu olaya hazırlamadan direkt olarak anlatmaya başlar. Esendal, karakterlerini gerçeğe bağlı kalarak kurgulamıştır. “Gözlem gücü fazla olan yazar, kişilerini günlük hayattaki doğal hâlleriyle yansıtır” (Göncü, 2015, s. 310). Hem iyi bir müşahedeci olması hem öykü türünde velûd olması hem de ilk dönem öykülerinde verilmek istenen mesajın ön plânda olması bakımından Esendal’ın yazınının Ahmet Mithat Efendi ile benzerlik gösterdiği söylenebilir. Esendal’ın üslûbu renklidir, mizah ve ironi onun yazınının karakteristik özelliğidir. “Memduh Şevket Esendal’ın hemen hemen bütün hikâyelerine sinen mizahının içinde oldukça belirgin bir ironik tavır vardır” (s. 310). Esendal’ın Ayaşlı ile Kiracıları‘ndaki bu alıntı, onun üslûbunun renkli ironisini örnekler niteliktedir: “Memurluk kazançlıdır, derler ya kulak asma! Çoğu borçludur. Aldıklarını karıları yer. Onlarda karılar vardır, fil gibidir; birini bir köylü toplansa doyuramaz (Esendal, 2011, s. 34). Öykülerinde neşeli ve komik karakterlere yer verdiği gibi umutsuz kişilere de yer verdiği söylenebilir: “Benim yaşayışım gün geçtikçe tatsızlaşıyor. Ne ben kimseyi seviyorum, ne kimse beni arıyor” (Esendal, 2011, s. 203). Bu renkli yazınının oluşmasında şüphesiz farklı yerlerde görev yapmasının, farklı kültürler ve insanlar tanımasının önemli bir yeri vardır.
Eserleri
Öyküleri:
- Hikâyeler Birinci Kitap (1946)
- Hikâyeler İkinci Kitap (1946)
- Otlakçı (1958)
- Mendil Altında (1958)
- Temiz Sevgiler (1965)
- Ev Ona Yakıştı (1971)
- Sahan Külbastısı (1983)
- Veysel Çavuş (1984)
- Bir Kucak Çiçek (1984)
- İhtiyar Çilingir (1984)
- Hava Parası (1984)
- Bizim Nesibe (1985)
- Kelepir (1986)
- Gödeli Mehmet (1988)
- Güllüce Bağları Yolunda (1992)
- Gönül Kaçanı Kovalar (1993)
- Mutlu Bir Son (2005)
Romanları:
- Ayaşlı ve Kiracıları (1934, Gazetede tefrika edilmiş)
- Vassaf Bey (1983)
- Miras (1988)
Mektupları:
- Kızıma Mektuplar (2001)
- Oğullarıma Mektuplar
Anıları:
- Düşsel Yazılar (1999)
- Tahran Anıları (2003)
Kaynakça:
Beyaz, Yasin. “Memduh Şevket Esendal’ın Eserleri Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2019, 103-117.
Çetişli, İsmail. “Memduh Şevket Esendal”. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2020, 423-424.
Esendal, Memduh Şevket. Ayaşlı ile Kiracıları. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2011.
Göncü, Müge. “Esendal’ın İronik Dili”. Türk Dili Dergisi, 2015, 309-317.
Kolcu, Abdurrahman. Musavver Fen ve Edeb Mecmuası (İnceleme, Tahlilî Fihrist ve Seçme Metinler). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
Taner, Haldun. “Memduh Şevket Esendal’ın Ölümü Üzerine”, Yeni İstanbul, 1952.
