Masallar, genelde halk tarafından ortaya konan ve olağanüstü kişilerin başından geçen olayları anlatan çocuk edebiyatının önemli edebi türlerinden birisidir. Yıllardan beri Dünyanın birçok yerinde kendi kültüründen izler taşıyan binlerce masal vardır. Masallar eğitici ve öğretici oldukları için çocuklara ders verme niteliği taşır. Masalların çocuklar üzerinde olumlu veya olumsuz birçok etkisi vardır.
Masalın Çocuk Gelişimi Üzerindeki Etkileri
Masallar çocukları sakinleştiren ve dizginleyen yönüyle onları küçük yaştan itibaren kendine bağlar. Bir masalı dinleyen çocuk, hikâyeye kendini kaptırır ve bambaşka bir hayal dünyasına dalar. Çocuklar masal sayesinde yeni kavramlar öğrenebilir ve problem çözme yeteneğini geliştirebilir. Masaldaki kahramanın yerine kendini koyabilen çocuk tıpkı o kahraman gibi karşısına çıkan engelleri aşabileceğine inanır. Masallardaki olağanüstü olaylar ile çocuk zihnindeki sınırları aşarak hayal gücünü genişletir. Aynı zamanda masallar çocuğun zihinsel gelişimi için çok önemlidir. Bunun yanında çocuğun iyilik-kötülük, doğru-yanlış gibi zıt ögeleri de öğrenmesini sağlar. Masalın ait olduğu bölgeden taşıdığı izler ile çocuk kendi kültürünü tanır. Çeşitli motiflerle de masal zenginleşir, çocuğun ufku genişler. Masallardaki tekerlemeler, atasözleri ve deyimler de yine çocuklar için öğreticidir. Betimlemeler, tasvirler yardımıyla çocuğun algı kapasitesi artarken aynı zamanda üretkenliği de artar.
Masalların sonunda her zaman iyiler kazanırken kötüler cezasını çeker, sevenler kavuşur ve olaylar sonuca bağlanır. Bu tür pozitiflikler ile çocuğun umutları ve hayalleri yeşerir. Uzmanlara göre altı ayı doldurmuş bir bebeğe masal okunmaya, anlatmaya başlanabilir. Bu başlıkta da görüldüğü gibi masalların en öne çıkan pozitif yönü, öğreticiliği ve gelişime katkısıdır.
Çocuklara Ulaşma Yolu: Masallar
Masallarda çocuklara bir fikri iletme amacı da taşınır. Fikirler ise masalların renkli dünyasıyla, olağanüstü kahramanlarıyla ve çocukların dikkatini çekebilecek eğlenceli unsurlarla iç içe verilir. Böylece dolaylı olarak masal sahibinin iletisi çocuklara aktarılır.
“Çocuk edebiyat kitaplarının edebiyat değerinin olması bu kitapların sıradanlıktan kurtularak içinde belli bir ileti taşımasıdır.”
Türk masalcılığı için buna örnek olarak Türkçülüğün temsilcisi olarak bilinen Ziya Gökalp‘in masalcılığı öne çıkıyor. Gökalp, Türk folklorü ve halk kültürünü keşfederek bu alanda bize katkı sağlamıştır. Onun da çocuklara seslendiği türlerin başında masal gelmektedir. Gelecek neslin gelişimi bugünkü çocukların eğitilmesinden geçtiği için onlara doğru kavramlar aşılanmalı ve bu nesilden nesile devam etmeli. Ziya Gökalp de bir hareket olarak masalları kendine araç yapmıştır. Çocukların gelişiminde ailenin de çok önemli olduğu düşünülür. Sağlıklı bir ailenin vereceği eğitim ile sağlıklı çocuk ortaya çıkacak ve sonra da sağlıklı toplum oluşacaktır. Küçük yaşta onlara masallarla ve ninnilerle aşılanacak fikirlere ailelerin dikkat etmesi gerekir.
Masallar ile çocuklara yardımseverlik, cömertlik, dürüstlük, adalet, aile sevgisi, arkadaşlık ve hayvan sevgisi gibi birçok güzel kavram anlatılır. Örneğin, Keloğlan Masalları‘nda aile, arkadaşlık, zeka, pes etmeme kavramları ve duyguları ön plana çıkmaktadır. Bunlardan dersler çıkararak gelişimine katkı sağlayan çocuk ileride bu güzel temellerle hareket eder. Masalda duyduğu “lütfen”, “teşekkür ederim”, “özür dilerim” gibi kahramanın başını beladan kurtaracak sihirli sözcüklerin etkisini de çocuk görür ve öğrenir. Masallardaki hareketli ve canlı akış sayesinde çocuk ana temadan kopmaz ve iletiyi alabilir.
Gerçek Dünya ile Hayal Dünyasının Ayrımı
Masalların çocuklar için oldukça faydalı olduğunu gördük. Fakat bazı görüşlere göre masalların olumsuz yanları bulunuyor. Masalların olağanüstü olayları ve kahramanları dolayısıyla çocuklar gerçek ile hayal dünyasını ayıramıyor ve bundan etkileniyorlar. Peri, cin, dev veya sihir gibi unsurlar çocukları gerçekten koparıp buna inanmaya itebiliyor. Buna zıt görüş de çocukların gerçekle hayali ayırt edebildiği hatta bu sayede onların hayal gücünün geliştiği yönünde. Burada yine aile devreye girerek çocuğa doğru yaklaşım ile yaklaşmalı ve eğer çocuğu bu tür kavramlardan etkileniyorsa daha gerçekçi unsurların yer aldığı masalları seçmeli. Çocuğun yaşına göre masal kitabı seçmek de bu yüzden önemlidir. Masallardaki kahramanlar çocuğu ürkütmemeli ve üzmemeli, bunların bir hayal ürünü olduğunu da unutturmamalı.
Uyku Öncesi Masallar
Masallar uyku öncesinde görev alarak uykuya dalmada yardımcı olur. Çocuklara ve bebeklere yatmadan okunan masallar onların aklında kalır. Aynı zamanda güvende hissettirerek bir dinlenme aracı olur. Hem masal anlatan hem dinleyen kendini yormayacak olay örgüsüyle bir masalda dinlenir. Uyku öncesi ebeveyninden masal dinleyen çocuklar kendilerini daha rahat hissederek aralarındaki bağ güçlenmiş olur. Uzmanlara göre de uyku öncesi masal, uyku süreci için önemli. Uyumadan önce okunacak masalların daha az yorucu, az heyecanlı olması ve geniş çaplı olmaması beklenir. Daha basit olaylar çevresinde dönerek sakinleştirici olması daha çok tercih edilir. Türk masallarından Keloğlan Masalları ve Billur Köşk Masalları örnek verilebilir. Yabancı masallardan ise Hansel ile Gretel, Pinokyo ve Rapunzel tercih edilebilir.
Kaynakça
- “Çocuk Gelişiminde Masalların Faydaları Nelerdir?”. Kısamasaloku. Web. 17.09.2024
- “Çocuklara Masal Okumanın Önemi”. Dumadum. Web. 18.09.2024
- “Masalların Çocuğun Gelişimine Etkisi”. Egitim. Web. 17.09.2024
- “Masalların Çocuk Gelişimine 6 Sihirli Etkisi”. Bebek. Web. 17.09.2024
- “Masal Türü ve Özellikleri”. Bikifi. Web. 17.09.2024
- Can Emmez, Berivan. “Sözlü Gelenekten Modern Masala: Çocuk Edebiyatında Masal Üzerine Halkbilimsel Bir İnceleme”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkbilim Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2008. 17.09.2024
