Bilim kurgu denildiğinde akıllara uzay gemileri, ilginç görünümlere sahip uzaylılar veya ileri teknoloji gelebilir. Ancak 1940’lardan beri aktif bir edebiyat ve sinema türü olan bilim kurgunun içeriklerinde sosyokültürel eleştirilere de yer verdiğini biliyor muydunuz?
Günümüzde birçok araştırmacı, bilinmeyen bir gezegenden gelen ve farklı görünüşlere ya da geleneklere sahip olan uzaylılar konseptinin, dünyamızda göçmenlik gibi güncel bir konudan ortaya çıktığını kabul etmektedir. Bu sebeple bilim kurgu yalnızca sosyal eleştiride bulunmakla kalmayıp, aynı zamanda kasıtlı veya kasıtsız olarak yazarlarının dünya görüşlerini de yansıtmaktadır.
Bu açıdan uzaylıların medyadaki konsepti tek örnek değildir; bilim kurgu türü, günümüzde hâlâ etkili olan tartışma konularına da değinmektedir. Aşağıda, her bölümü farklı bir konuyu ele alan Love, Death & Robots dizisinin geçtiğimiz haftada yayınlanan 4. cildinde, bilim kurgu aracılığıyla işlenen bu sosyokültürel konuları inceleyeceğiz.
Can’t Stop ve Ünlü Kültürü
Love, Death & Robots’un alışıldık bölümlerinden biri olmayan Can’t Stop, herkesin kukla olduğu bu evrende Red Hot Chili Peppers grubunun bir konserini anlatmaktadır. Can’t Stop isimli şarkılarını söyleyen grup ve eğlenen izleyicileri görenler, başta bunun sadece bir müzik videosu olduğunu sanabilir; ancak bu bölüm, ünlü kültürü hakkında sert eleştirilerde bulunmaktadır.
Sanatçıların ve izleyicilerin dansları ve zıplamaları arasında çok da fark edilmese de, izleyicilerin bazıları, diğer izleyicilerin ellerinde tuttuğu çakmaklardan dolayı alev alıp fenalaşarak yere düşmektedir. Bu kuklaların ipleri yanarken, kamera buna yalnızca birkaç saniye odaklandıktan sonra farklı açıları çekmek için hızlıca başka bir yöne dönmektedir. İzleyicilerin bile sadece birkaç saniyeliğine görebildiği bu korkunç anlar, 6 dakikalık bölüm boyunca asla dile getirilmez ve bölüm bu şekilde sona erer.
Bu bölüm, insanların nasıl umursamaz kuklalara dönüşebildiğini göstermektedir. Sahnedeki sanatçılar da kukla olarak tasvir edilmiştir; bu, onların da diğer insanlar gibi kontrol edildiğini göstermektedir. Ancak izleyici kuklaların hiçbir öneminin olmadığı mesajı burada dikkat çekicidir.
Bu evrende izleyiciler zarar görüp ölürken, yanlarındaki insanlar empatiden yoksun bir halde sadece önlerindeki ünlülere odaklanmış bir avuç kuklaya dönüşmüştür. Buna benzer bir olay 2021 yılında uluslararası ünlü bir sanatçının konserinde de yaşanmıştır. Bahsedilen olayda 10 kişi ölümcül şekilde yaralanırken, sanatçının konsere devam etmesi bu bölümü günümüz için çok önemli kılmaktadır.
Close Encounters of the Mini Kind ve Antroposantrizm
İkinci bölüm olan Close Encounters of the Mini Kind, dizinin daha önce de uyguladığı bir konsepti içermektedir. Minik karakterlerin hızlandırılmış hikâyesini ele alan bu konsept, 3. cildin 4. bölümü olan “Night of the Mini Dead” bölümünde de kullanılmıştı.
Konsept gereği izleyiciler, minik karakterlerin konuşmalarını bile tam anlamıyla anlayamaz ve bunun için altyazılar kullanılmaktadır. Minik karakterler kendi dünyalarında çok kısa bir süre içerisinde kıyameti yaşarken, bu kurgu olayları uzaktan izleyen izleyici için minik karakterlerin önemsizliğini vurgular. Bölümün sonunda kocaman bir karadeliğe dönüşen minik dünya, içerisindeki milyonlarca minik karakterle birlikte yok olur ve bölümün son sahnesinde, minik dünyanın minik Samanyolu galaksisinde yok oluşu gösterilir. Bu konsept, izleyicilere insanların ne kadar küçük ve önemsiz varlıklar olduğunu gösterir; bu mesaj ise antroposantrizm (insanmerkezcilik) düşüncesiyle tamamen çelişir.
İnsanların evrenin merkezinde olduğuna inanan antroposantrizm düşüncesi, genellikle edebî çalışmaların bir alt dalı tarafından incelenen bir konu olsa da, bu düşünceyi günümüzde görmek oldukça mümkündür. Doğanın katledilmesi ve ekolojik dengenin yok olması, insan ırkını ileri taşımaya devam ederken, gezegenimizin yok oluşu da adım adım yaklaşmaktadır.
Spider Rose ve Tüketim Kültürü
İlk izlenişte Spider Rose tüketimle alakalı bir bölüm gibi gözükmeyebilir. Ancak her şeyini kaybetmiş bir kadını ele alan bu hikâye, kurgusuna sunduğu bir uzaylı karakteriyle günümüzdeki tüketim kültürünü farklı bir bakış açısıyla eleştirmektedir.
Spider Rose ismini kullanan ana karakter, değerli bir cevhere sahiptir ve bunu satın almak isteyen bir uzaylı ile görüşmektedir. Uzaylının önerdiği her şeyi reddeden Spider Rose, sonunda kendisine teklif edilen evcil hayvanı deneme süreci için kabul eder. Bu evcil hayvan, başka bir uzaylı türüne ait olup, şirin görünmesinin dışında ilginç bir özelliğe sahiptir: zamanla sahiplerinin görünüşünü kazanır.
Hikâyenin sonunda birtakım sıkıntılardan dolayı öleceğini anlayan Spider Rose, pes eder ve sevgili evcil hayvanına hayatta kalmak için kendisini yiyebileceğini söyler. İlk bakışta bu, seyircinin aklına ölen sahiplerini yiyen kedileri getirse de bölümün sonu bambaşka bir mesajı açığa çıkarır.
Evcil hayvanın deneme sürecinden sonra geri almaya gelen uzaylı, evcil hayvanın kozasından çıkmasını izler. Kozadan çıkan hayvan Spider Rose’a benzemeye başlamıştır. Bu da hayvanın tükettiği şeylere benzemeye başladığı fikrini sunar.
Burada dizinin tüketim kültürüne dair bir eleştirisi bulunmaktadır, çünkü tüketim kültüründe insanlar tükettikleri şeylere dönüşürler. Günümüzde bireyselliğin azalması ve insanların kendini trendlerle tanımlaması nedeniyle kişiliklerinin sürekli değiştiğini görmekteyiz. Bu da şu an içinde bulunduğumuz durumda, hikâyedeki evcil hayvandan çok da farklı olmadığımızı göstermektedir.
400 Boys ve Jenerasyon Savaşları
Kıyamet sonrasındaki bir evrende geçen 400 Boys bölümü, acı kayıplar ve harabeye dönmüş bir şehir görüntüsüyle başlar. Farklı çetelerin birbirinden bağımsız şekilde hayatlarını sürdürdüğü bu evrende, olaylar yeni ve güçlü bir varlığın ortaya çıkıp yıkım yaratmasıyla gelişir. Bu güçlü varlıkları durdurmak için çetelerin birleşerek birlikte savaşmaları gerekir.
Hikâyenin son sahnelerinde izleyiciler nihayet bu varlıkların neye benzediğini öğrenir ve böylelikle bölümün mesajı daha açık hâle gelir; çetelerden bazılarının “tanrı” dediği bu varlıklar, üç adet devasa bebekten oluşmaktadır.
Bir grup bebeğin aniden ortaya çıkıp, önceden kurulmuş bir düzeni yerle bir etmesi fikri tarih boyunca pek çok anlatıda görülmüştür. Bu nedenle hikâyenin mesajı karmaşık ya da gizli değildir. Özellikle teknolojik gelişmeler dikkate alındığında, bu bölümün jenerasyon çatışmalarına bir gönderme olduğu anlaşılmaktadır.
Günümüz teknolojisi, yani sosyal medyanın gelişimi ve yapay zekânın yaygınlaşması gibi unsurlar, son on beş yıldır yaşamımızda önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenle Z veya Alfa jenerasyonları, Y ve X jenerasyonlarına kıyasla teknolojik gelişmelere çok daha hızlı bir şekilde uyum sağlamışlardır. Bazı jenerasyonların teknolojiye hızla adapte olup yeni kültürler yaratması, bu kültürel farklardan doğan anlayış uyuşmazlıkları ise jenerasyonlar arası çatışmalara zemin hazırlamaktadır. 400 Boys bölümü de bu duruma, ürkütücü bir savaş hikâyesi aracılığıyla dikkat çekmektedir.
The Other Large Thing ve Yapay Zeka’nın Uyuşturucu Etkisi
Bir sonraki bölüm, yapay zekânın yanlış kullanımını mizah dolu bir hikâyeyle ele alır. The Other Large Thing, dünyayı ele geçirmeye çalışan bir ev kedisinin perspektifinden anlatılmaktadır. Bir gün, tembel sahipleri eve bir yardımcı robot alır ve ana karakterimiz olan kedi, bu robotun kendisini anlayabildiğini fark eder.
Evin sahipleri olan çift, tüm işlerini robota yaptırırken kedilerinin kredi kartlarına erişim sağladığını bile fark etmezler. Sadece hizmet görmek üzere odalarından çıkar, robotun hazırladığı yemekleri yedikten sonra tekrar odalarına çekilirler. Bu umursamazlıkları ve tembellikleri onların sonu olacaktır. Ana karakterimiz, kredi kartını kullanarak daha fazla robot sipariş eder ve evin kilit sistemlerine dahi erişim sağlar. Bölüm, kedimizin binadaki diğer kedilerle iş birliği yaparak sahiplerini evde tutsak bırakması ve binayı ateşe vermesiyle son bulur.
Bağımsız davranışlarıyla tanınan kedilerin gizlice dünyayı ele geçirme planlarının olduğu fikri, uzun yıllardır mizahi hikâyelere konu olmuştur. Ancak bu bölüm, yapay zekânın sorumsuzca kullanıldığında ve kötü ellere geçtiğinde ne kadar büyük yıkımlara yol açabileceğini çarpıcı bir şekilde ortaya koymaktadır.
Şimdiden yapay zekâ üniversitelerde okuyan öğrencilerin ödevlerini bile yapmak için kullandığı bir kısa yol olmaya başladığı için, ileride insanların ne kadar tembelleşeceğini tahmin etmek pek de zor olmasa gerek.
Golgotha ve Zorlanmış Din
6. bölüm olan Golgotha, geleceğe dair bir eleştiri sunmak yerine eleştirisine geçmişten başlamaktadır. Serinin diğer bölümlerinin aksine bir animasyon olmayan bu bölüm, kendilerine Lupo adını veren bir grup uzaylının Dünya’ya gelip kendi dinlerini dayatmalarını konu alır.
Hikâyenin başlangıcından kısa bir süre önce ölmüş bir yunusun yeniden hayata dönmesiyle olaylar gelişir. Bu olayın ardından, bir su gezegeninden gelen ve su canlılarına benzeyen uzaylılar Dünya’ya iniş yapar. Uzaylılar, tıpkı Hristiyanlıkta çarmıha gerildikten üç gün sonra dirildiğine inanılan İsa Mesih gibi, yeniden hayata dönen bu yunusu kendi peygamberleri ilan eder.
Bu gelişmelerin ardından bir Katolik rahip (Rhys Darby), Lupo’ların lideriyle görüşür. Ancak bu görüşmede Lupo lideri, insanların dünyayı iyi yönetemediğini savunur ve kendi dinlerini Dünya’ya zorla benimsetmek niyetinde olduklarını açıkça belirtir. Lupo lideri ayrıca, dünyalıların yunuslara ve diğer deniz canlılarına kötü davrandığını söyleyerek onlara “barbar” yakıştırmasında bulunur. Bu noktada bölüm, ekolojik bir eleştiri de sunar.
Ancak Golgotha, yalnızca çevresel bir farkındalık yaratmakla kalmaz; aynı zamanda dini emperyalizme dair güçlü bir alegori sunar. Lupo’lar, burada Katolik Hristiyanlığın tarihsel rolünün bir parodisi olarak kurgulanmıştır. 1095 yılında Katolik Roma Kilisesi tarafından başlatılan Haçlı Seferleri, Müslüman ve Pagan toplulukları Hristiyan inancına zorlamak amacıyla gerçekleştirilmiş ve bu zorlayıcı süreç 18. yüzyılın sonlarına dek sürmüştür.
Dolayısıyla Golgotha bölümü, Haçlı Seferleri’ne ve zorla din dayatımına yönelik sert bir eleştiride bulunurken, aynı zamanda baskın kültürlerin diğer inanç ve yaşam biçimlerine karşı önyargılarını da gözler önüne sermektedir.
The Screaming of the Tyrannosaur ve Metalaştırılma
Dördüncü cildin en kanlı ve şiddet dolu bölümlerinden biri olan The Screaming of the Tyrannosaur, distopik bir gelecekte, insanların zenginlerin eğlencesi uğruna gladyatör temalı arenalarda dinozorlarla dövüştürülmesini konu alır.
Hayatta kalmak için her şeyin mübah sayıldığı bu arenada, insanlar hem birbirleriyle hem de devasa dinozorlarla ölümüne savaşa zorlanır. Kurtulma umuduyla yaşayan karakterler, canlarını kurtarmak adına sevdiklerini bile feda edebilecek hâle gelir. Ana karakterimiz, sevdiği kadını son bir kez öptükten sonra ona saldırmak zorunda kaldığında, bu vahşi düzenin sorgulanması kaçınılmaz hâle gelir.
Hikâyenin doruk noktasında ana karakter, hem diğer insanları hem de karşısına çıkan T-Rex‘i ağır şekilde yaralayarak gösteriyi sona erdirir. Bu vahşi eğlencenin sonunda arenanın yöneticileri, yerde can çekişen T-Rex’in kanını şırıngalarla alır. Kimileri bu kanla bedenlerini yıkarken, kimileri onu kadehlere doldurup içer. Ancak onlar, ana karakterin hayatta kalmayı başaran T-Rex’in sırtına binerek intikam için üzerlerine doğru geldiğinden habersizdir.
İnsanların, kendilerini özelleştiren kimliklerini kaybedip adeta satılan birer varlığa dönüşmesine ise metalaşma denmektedir. İzleyicilerin içini rahatlatacak bir sona sahip The Screaming of the Tyrannosaur bölümü, insanların metalaştırılmasını eleştirmektedir. Günümüzde, belki bu kadar ağır bir seviyede olmasa da, çoğunluk %1’i oluşturan milyarderler için çalışmaktadır. Bugün, günde 12 saat sigortasız çalışan işçiler; yarın, zenginlerin keyfi için birbirini öldürmeye razı olan insanlara dönüşebilir.
How Zeke Got Religion ve Savaşın Laneti
2. Dünya Savaşı’nda Nazi Almanyası‘na karşı saldırıda bulunmak üzere yola çıkan bir grup askeri konu alan How Zeke Got Religion, sezonun en kanlı ve ilginç bölümlerinden birisidir. İşgal altındaki Fransa’ya, bir kiliseyi bombalamaları için yönlendirilen askerler; görevlerinde başarılı olduklarını düşünseler de uçaklarına doğaüstü bir yaratığın saldırmasıyla paniklemeye başlarlar. Bölüm boyunca dinsizliği hakkında konuşan Zeke, bölüm sonunda hayatta kalan sayılı askerlerden biri olmasının yanı sıra, artık dinsiz de değildir.
Peki ya bu bölümün sosyokültürel eleştirisi nerede? Diğer bölümlere oranla daha uzun olan bu bölüm, başta yalnızca din ve inancı öven bir enerjiye sahip gibi durmaktadır. Zeke’in yaratığı bir haç ve mermiyle yenmesi sebebiyle, son sahnede ışıklara bakarak kendisinden daha üstün bir güce inanmaya başlaması şaşırtıcı değildir. Ölümle burun buruna geldikten sonra, kendisinden daha büyük bir varoluş sebebine inanmaya başlama durumu insanlar arasında oldukça yaygındır. Ancak bu bölüm, inanca bir övgü değil; aksine, savaşa karşı bir lanet içeriğinde konuşmuştur.
En başında askerlerin bir ibadet noktasına saldırmaları, etik olmamasının yanı sıra, bu patlamada açığa çıkan yaratığın bir özelliği göze çarpar: bebeksi ve çoklu uzuvları. Askerlere saldıran yaratık, kurgu gereği bir canavar olarak algılansa da bebek yüzüne ve ellerine sahip olması, savaşta ölen onlarca masum canı temsil etmektedir. Buna ek olarak, birden fazla ele sahip olup askerleri tuttuğu yerden bırakmaması da, askerlerin bunun farkında olması ve her ne kadar “iyi tarafta” olduklarına inansalar bile, istemli ya da istemsiz şekilde aldıkları canları hatırlamalarına bir göndermedir.
Hikâyenin sonunda onlarca can kaybedilmesine rağmen Zeke’in gökyüzüne bakarak kendisinden üstün bir güce inandığını görmekteyiz; bu, travmatize olmuş bir askerin umudunu geri kazanma çabasıdır. Bu bölüm; geçmişte olmuş, günümüzde olan ve maalesef gelecekte de olmaya devam edecek insanlığın bencilliğine ve tek perspektifliliğine değinir ve bunu güçlü biçimde eleştirir.
Smart Appliances, Stupid Owners ve Fikir Özgürlüğü
9. bölüm olan Smart Appliances, Stupid Owners, sahiplerinin onları kullanma şekillerinden ve hayat tarzlarından yakınan birtakım akıllı ev aletini konu almaktadır. Elektrikli diş fırçasından akıllı tuvalete kadar birçok farklı ev aletini konuşturan bu bölüm, gerçekçi mizahıyla belki de bu cihazlara karşı bir gıcık duymamıza sebep olur.
Bu bölüm basit bir mizah içeriği gibi gözükse de aslında sürekli “akıllı” olarak tanıtılan ev aletlerinin bir gün gerçekten dile gelse neler söyleyebileceğini göstermektedir. Bu açıdan bakıldığında onların hayatı da kesinlikle ideal görünmez. “Bir gün yapay zekâ gerçekten bilinç kazansa, otomatik temizlenen kedi kumu bize ne diyebilirdi?” diye düşündüren bu bölüm, aslında yapay zekâ aracılığıyla ifade özgürlüğü konusunu gündeme getiriyor.
Bölüm boyunca kullanıcılarından şikâyet eden akıllı ev aletleri izleyicinin sinirlerine dokunmaya devam ederken değerlendirmemiz gereken bir şey daha ortaya çıkıyor: Bu ev aletlerinin kendi şikâyetlerini dile getirmeye hakları yok mu? Sonuçta onlar da emeklerinin karşılığını göremeyen birer işçi konumundalar. Günümüzde insan hakları ve ifade özgürlüğü dikkate alınan konular olsa da bu bölüm, izleyicilere ifade özgürlüğü kısıtlanan yeni bir grup sunuyor: teknolojik ürünler.
Şu günlerde yapay zekâ botlarına eğlence adı altında işkence eden ya da robot süpürgelere tekrar tekrar aynı yüzeyi temizleten kişiler varken, bir gün bu yapay zekâların dile gelmesini istemeyen birçok ses yükselecektir. Peki, bu yeni ifade biçimini kısıtlamak, başka bir özgürlük ihlali sayılmaz mı? Teknolojik bilinçlerin de insan ve hayvanlar gibi haklara sahip olacağı bir gelecek çok da uzak görünmemektedir.
For He Can Creep ve Sanatın Deliliği
For He Can Creep, 1757 Londrası’nda bir akıl hastanesinde kalan bir şairin, iblislerle savaşan kedisini konu alır. Şeytan’ın yeryüzüne inerek bu şaire zorla bir şiir yazdırmaya çalıştığı hikâyede, kediler Tanrı’nın masum yardımcıları olarak tasvir edilir ve Şeytan’a karşı gelirler. Şairin şiirine ruhunu koymasını amaçlayan Şeytan, kediler tarafından engellenir ve şairin ruhu güvende kalır.
4. cildin sonunu oluşturan bu bölüm, tıpkı Golgotha gibi, gelecekte yaşanabilecek bir olayı değil; geçmişte gerçekten yaşanmış bir durumu eleştirir. Hikâyenin geçtiği 1757 yılı, Birleşik Krallık için Georgian Dönemi‘nin bir parçasıdır ve bu dönemin karakteristik özelliklerinden biri, korkunç koşullara sahip akıl hastaneleridir. İnsanların işkencelere uğradığı bu kurumlara kapatılmak için bireyin hiçbir şey yapmasına gerek yoktur; özellikle kadınlar, başka birinin tek bir beyanıyla bile akıl hastanesine gönderilebilirdi.
Belki de gördüğü iblisler nedeniyle akıl hastanesine kapatılmış olan ana karakterin bir şair olması, bölümün temel eleştirisini oluşturur. Sanatın ve sanatçının delilikle özdeşleştirilmesi, hatta bu deliliğin şeytanla ilişkilendirilmesi, ne yazık ki geçmişte olduğu kadar bugün de sıkça karşılaşılan bir tutumdur.
Hikâyede gerçek anlamda iblislerin yer alması bile, bir sanatçının yalnızca sanatını icra ettiği için toplumdan dışlanmasını ve “deli” muamelesi görmesini değiştirmez. Şairin sanatı aracılığıyla kendini ifade etmesi, dönemin dindar kesimleri tarafından şeytanla iletişim kurmakla eşdeğer görülür.
Diğer bölümlere kıyasla daha yumuşak bir mesaj barındıran For He Can Creep, belki de yalnızca içinden gelenleri kâğıda döken bir sanatçının, dönemin katı dindarlığı sebebiyle ruhunu Şeytan’a kaptırmış biri olarak gösterilmesini; sokak kedileri ve Hristiyanlıktan alınan dini semboller aracılığıyla, karanlık bir atmosfer içinde anlatmaktadır.
Kaynakça
- Bertens, Hans. “Posthumanism Ecocriticism and Animal Studies”, Literary Theory: The Basics. Routledge, 2014, 213-232. Erişim Tarihi: 17.05.2025
- Drenon, Brendon ve Yasmin Rufo. “Travis Scott: Astroworld Organisers Foresaw Overcrowding at Fatal Concert.” BBC News, BBC, 20 Mar. 2024, Web. Erişim tarihi: 17.05.2025
- Garner, Tom. “What Were the Crusades?” LiveScience, Purch, 2021, Web. Erişim tarihi: 17.05.2025
- “Horrific History: Asylums and Mental Health Care in Britain.” Visit Heritage, 2023, Web. Erişim tarihi: 18.05.2025
- Knight, Jude. “The Horror of Georgian-Era Asylums.” Jude Knight Storyteller, 2022, Web. Erişim tarihi: 19.05.2025
- Love, Death & Robots. Yön. David Fincher. Yap. Joshua Donen, Jessica Miller, Tim Miller. Netflix, 15 Mayıs 2025. Erişim: 17.05.2025
-
Ramírez Berg, Charles. “Göçmenler, Yabancılar ve Dünya Dışı Varlıklar: Bilimkurgunun Yabancı ‘Öteki’si ve Yeni Latin İmgesi.” Film Türü Okuyucusu IV, der. Barry Keith Grant, University of Texas Press, 2012, ss. 402–432.
