Dini inanç açısından pek çok farklı ögeyi bünyesinde barındıran Hindistan’da yaygın olan din Hinduizm’dir. Köklü bir ağacın dalları gibi farklı alt dalları olan Hindu inancında Şiva, Rama ve Vişnu olmak üzere üç ana tanrı bulunmaktadır. Bu inanış, Hint mitolojisini de besler. Hint mitolojisinde ön plana çıkan tanrılardan biri Lakshmi’dir.
Tanrıça Lakshmi’nin Simgeledikleri ve Bağlantıları
Lakshmi (Lakşmi), Vişnu’nun eşi olarak anlatılardaki yerini alır. Zenginlik, iyi şans, güzellik, güç ve doğurganlık ögelerini taşır. Vişnu’nun en sadık eşi olarak bilinen tanrıça ayrıca zarafetin, cazibenin ve hoşluğun simgesidir. Arkeolojik çalışmalara göre M.Ö. ilk bin yılda var olmuş, sevilen ve saygı duyulan biridir. Rivayete göre tanrıça süt gibi bembeyaz okyanustan meydan gelmiştir. Bundan dolayı “süt denizinin kızı” olarak da adlandırılır. Lakshmi, aşk tanrısı Kama’nın annesidir. bu, Yunan mitolojisinde denizlerden doğan Afrodit ve oğlu Eros’un hayatlarıyla paralellik içindedir.
Lakshmi’nin sekiz ana tezahürü bulunur: Maneviyat, maddi zenginlik, tarım, kraliyet ailesi, bilgi, cesaret, soy ve zaferdir. Bunlar bir araya gelerek Ashta Lakshmi (Ashtalakshmi)‘yi oluşturur. Tapınak girişlerinde bu figürlere yer verilir.
Lakshmi, Parvati ve Saraswati ile Tridevi (Üç Tanrıça) ismiyle anılan bir Hindu birliğini oluşturur. Bu yapı Trimurti‘nin (Brahma, Vişnu ve Şiva üçlüsü) karşıtıdır. Geleneksel erkek merkezli mezheplerinde kadınsı Tridevi tanrıçaları, daha seçkin ve erkeksi Trimurti tanrılarına eş ve yardımcı tanrıçalar olarak yer alırlar. Bu üç tanrıça yaratıcı, koruyucu ve yok edici özellikleri kendi aralarında paylaşırlar. Vişnu’nun eşi olan Lakshmi; servet, zenginlik, doğurganlık, uğur, ışık, maddi ve manevi tatmin tanrıçasıdır. Aynı zamanda zafer, ihtişam, neşe, yücelik ve büyüklük gibi soyut refahı ve Moksha‘ya (özgürlük, kurtuluş) dönüşen manevi doyumu da ifade eder.
Lakshmi Betimlemeleri
Tanrıların insan bedeniyle tanımlanması farklı dinlerde de yer almaktadır. Bu durum Hitit, Antik Yunan ve Mısır döneminde somut tasvirlerde de yaygın görülmekle birlikte özellikle Hinduizm’de insan ve hayvan birleşimleri ile karşımıza çıkar. Lakshmi, birçok tasvirine ek olarak genellikle bir lotus çiçeği üzerinde betimlenir.
Tasvirlerinde genellikle nilüfer tahtının üzerinde lotus/padmasana pozisyonunda gösterilen Lakshmi, altın rengindedir ve zarif giyimlidir; bazen nilüferi elinde tutar. İkonografisi ise dört eliyle Hindu kültüründe önem taşıyan dört ana unsuru taşır: Dharma (doğruluk, liyakat), kama (dilek, arzu), artha (beceri, kariyer) ve moksha (özgürlük, aydınlanma).
Mahatmya ve Vedik kutsal metinlerinde Lakshmi’yi sekiz veya on sekiz eli (tespih, balta, topuz, ok, şimşek, nilüfer, sürahi, değnek, sakti, kılıç, kalkan, denizkabuğu, çan, şarap kadehi, trident, ilmik ve on sekiz elinde disk) olan ve Garuda’yı, bir aslanın veya bir kaplanın üzerinde oturan biri olarak tanımlanır. Lakshmi, Tantra‘ya (Hinduizm’de tanrıça Lakshmi ve Vishnu’ya adanmış metinlerden biri) göre ise tanrıça Lakshmi’nin altın tenli dört kolu vardır. Bir ağaç kavunu, bir sopa, bir kalkan ve amrita içeren bir kap tutar. Bazen Lakshmi bir baykuş ya da fil ile beraber sembolize edilir. Burada fil; refahı, gücü ve doğurganlığı temsil ederken baykuş ise bilgiyi, görmeyi ve keşfetmeyi gösterir.
Lakshmi için özel bir tapınak bulunmamaktadır. Genellikle Vişnu’nun yanında yer alır. Hindistan’da iyi şeyler çağrıştırdığı düşünüldüğünden, iş yerlerinde ve evlerde Lakshmi figürlerine yer verilir. Giriş kapılarının üzerinde tutulur ve kötülükleri uzak tutacağına inanılır. Zenginliği de sembolize ettiğinden, pirinç fideleri üzerinde de kendisini görebiliriz.
Lakşmi birçok farklı isimle anılır; “dünyanın annesi” ve kararsız anlamına gelen “Lola” olarak da adlandırılabilir. Bunlar arasında: Sri (Parlaklık, yücelik, ihtişam, zenginlik), Viṣṇupriyā (Vishnu’nun sevgilisi), Padmasundarī (Bir nilüfer kadar güzel olan), Mahadevi (büyük tanrıça olan), Sri Manthra Raja Rajini (Sri Vidya’nın kraliçesi) gibi lakapları da bulunur. Çeşitli dini metinler ve bölgelere göre lakaplarının sayısı yüzleri aşmaktadır.
Lakshmi’ye Adanmış Kutlamalar
Lakshmi’yi anmak için çeşitli festivaller düzenlenir. Her yıl sonbaharda gerçekleştirilen ışık festivali Deepavali’de (Diwali) kutlamalar yapılır. Adında da geçtiği gibi bu kutlamalar karanlıktan ışığa, kötülükten iyiliğe, umutsuzluktan umuda karşı bir zafer olarak görülür. Diwali gecesinde evler temizlenir, temiz kıyafetler giyilir ve her yer ışıklarla donatılır. Bu gün aileyle birlikte geçirilir ve hediyeleşmeler olur. Lakshmi’ye adanan bu festival, Hindular tarafından yılın en önemli ve neşeli festivallerinden biri olarak kabul edilir.
Bir diğer kutlama ise Chaitra Shukla Panchami‘dir (Lakshmi Panchami/Shri Panchami/Kalpadi/Shri Vrata). Bu kutsal gün Hindu takvimine göre yeni yılın ilk haftasına denk gelir. Bu günde evli kadınlar eşlerinin iyiliği için dua ederler.
Gaja Lakshmi Puja, Ekim ayının dolunay gününde kutlanan bir başka festivaldir. Sumon mevsiminin sonunda ise Sharad Purnima (Kojaagari Purnima/Kuanr Purnima) isimli hasat festivali kutlanır.
Kaumudi Kutlaması adı verilen geleneksel bir ay kutlaması vardır. Sharad Purnima gecesinde, hasatlar için tanrıça Lakshmi’ye teşekkür edilerek ona tapılır. Lakshmi’ye hitaben çok sayıda metin de yazılmıştır.
“Her kadın senin vücut bulmuş halindir.
Çocukluklarında küçük kızlar olarak,
gençliklerinde genç kadınlar olarak
ve yaşlılıklarında yaşlı kadınlar olarak varsın.”
(Sri Kamala Stotram)
