Herkesin küçüklüğüne dair en güzel anıları arasında eminim ailesinden birisinin kendisine masal okuması vardır. Masallar, her ne kadar yaş fark etmeksizin okunabilse de bu kitlenin büyük çoğunluğunun küçük çocuklara ait olduğunu düşünüyorum.
Eskiden kalınca bir kitabım vardı. O zamanlar ilkokul çağlarındaydım ve kitabımı gerçekten çok severdim. Sonra o kitaba ne olduğunu hatırlamıyorum ama hâlâ daha onu anımsarım. Yarısına kadar masallar, masalların sonunda test şeklinde masalla ilgili sorular ve kalan yarısında ise çok güzel oyunlar yer alırdı. O kitabın şimdi de popüler olmasını isterdim… Oradaki oyunları her çocuk oynasın, öğrensin… Şimdiki çocukların geneli ellerinde telefon, o minik kutunun içindeki oyunlardan oynuyor ve o eski oyunların, arkadaşlığın tadını kaçırıyorlar. Aslında büyük bir kayıp bence fakat bunu onlar hiçbir zaman fark edemeyecek kadar teknolojiye kapılıyorlar.
Konumuza dönecek olursam, bugünkü yazımda sizlere bu masallardan ve kültürlerden bahsetmeyi hedefliyorum. Grimm Kardeşler‘den Ezop Masalları’na ve Hint masallarından Arap masallarına kadar edindiğim tüm bilgileri elimden geldiğince sizlerle paylaşmak istiyorum.
Hint Masalları
Hindistan’da masal ve fabl, Epik devir denilen ve M.Ö. 500 ile M.S. 500 yılları arasına tekabül eden zamanda anlatılmaya başlanmıştır. Epik devir, Hint mitolojisinde güzel ve renkli mitlerin olduğu dönemdir ve üç önemli kaynağı vardır. Bu üç kaynaktan biri olan destanlar üçe ayrılmaktadır. Bu üç destandan biri ise Mahabharata’dır. İçerisinde hem fabl hem peri masallarına yer verilmiştir. Masallarının genelinde birey ve topluma karşı politik davranmayı öğretmek amaçlanmıştır. Pançatantra eserleri ise ‘Beş Kitap’ anlamına gelen bir masal serisidir.
Pançatantra kitabının bölümleri:
- Giriş bölümünde “Kral ve Üç Oğlu”nu anlatan öykü yer almıştır.
- Birinci kitapta ‘Mitrabheda’ adı verilen ve dostluğun bozulması anlamına gelen konu, alt öykülerle anlatılarak Kelile ve Dimne öyküsünün çekirdiğini oluşturmuştur.
- İkinci kitapta ‘Mitraprapti’ yani dostluğun kazanılması,
- Üçüncü kitapta ‘Samdhivigraha’ savaş ve barış,
- Dördüncü kitapta ‘Labdhanaşa’ kazanılmış şeylerin kaybı,
- Beşinci ve son kitapta ise ‘Aparikshakaritva’ düşüncesiz hareketin sonu konuları kalemden kağıtlara dökülmüştür.
“Kesin olan şeyleri bırakıp kesin olmayan şeylerin peşinde koşanlar kesin olanları kaybederler, kesin olmayanlar ise zaten yok olmuşlardır.”
Arap Masalları
Orta Çağ Dönemi’nde kaleme alınmaya başlanmıştır. Bağdat, İran, Çin, Hindistan ve Orta Doğu coğrafyasından taşınarak gelen sözlü edebiyat ürünleridir. Çerçeve hikayeler içermesinden dolayı ve bu çerçeve hikayelerin en eski haline Hint edebiyatında rastlanıldığı için bazı masalların oradan geldiği düşünülmektedir. Ayrıca masalların birçok farklı yerde geçmesi, anlatımların farklı oluşu hem yazarların farklı oluşunu destekler hem de Orta Doğu coğrafyasından taşınarak gelişinin zeminini oluşturur.
Binbir Gece Masalları, en ünlü ve bilinir eserleridir. Bu eserlerini incelediğimizde bazı masalların mitolojik ögelere sahip olduğunu ve bazılarının ise yaşamış olan kahramanların hayatlarından parçalar verip onların çevresinde anlatılan olaylar olduğu fark edilir. Ayrıca bu masal kitabının bir özelliği vardır: Çerçeve öykü denilen teknik ve tipte kağıda dökülen bir Arapça külliyattır.
Çerçeve öykü; hikâye, masal, destan, menkıbe ve fıkraları bir araya getiren eski Hint edebiyatında da başka örnekleriyle karşılaştığımız bir türdür. Farklı bir deyişle öykü içinde öyküdür.
“Bu yalnız başıma bırakılışımın üzüntüsünden öleceğimi düşündüm.”
Ezop Masalları
Kaynaklarda, fabl türünün kurucusu olarak geçen Ezop, bir halk ozanı görevi de görerek kendi deneyimlerini ve gözlemlerini dile getirmiştir. İlk kez M.Ö. 300 yılında Demetrios Phalereas tarafından ve M.S. 100 yılında da ikinci kez Babrios adlı bir şair tarafından on kitap halinde yeniden derlenmiştir. Phaedrus tarafından ise ilk kez Latince diline aktarılmıştır. Phaedrus’un derlediği bu Ezop Masalları beş kitap ve Yeni Masallar bölümü ile altı kitaptan oluşmaktadır. Bu altı kitapta toplam 124 masal bulunmaktadır. 17. yüzyılda fablları ile ünlü olan La Fontaine, büyük oranda bu masallardan etkilenmiştir.
Didaktik bir eser özelliği taşıyan bu masallarda karşımıza sıklıkla alegori çıkmaktadır. Alegori, bazı davranışları, olayları ve düşünceleri, okur veya izleyicilerin daha kolay anlayabilmesi için simgeler ve sembollerle anlatılmasıdır. Masallarının geneli hayvan karakterlerden oluşmaktadır. Ezop Masalları‘nın amacı, insanlara ders vermektedir. Konularını; adalet, cömertlik, sevgi, alçakgönüllülük, kendini bilme, kanaat ve terbiye gibi kavramlardan almaktadırlar.
“Bir tek yol belleyip hep ondan gideyim derseniz doğru etmezsiniz; tehlikeden kurtulmak için insan zamana, duruma uyup ona göre söz söylemesini bilmelidir.”
Grimm Masalları
Grimm Kardeşler bu eseri aristokrat veya orta sınıf mensubu eğitimli kadınların dadılarından, mürebbiyelerinden ve uşaklarından duydukları ya da not ettikleri masalları dinlemek için düzenli buluşmalar yaparak derlemişlerdir. Bu masalların çoğunu Fransa’dan göç eden bir aileden dinleyen kardeşler, Alman ile Fransız sözlü ve yazılı kültürlerinin en bilindikleri ve söz konusu olan iki kaynağın birleştirilmiş motiflerini kullanmışlardır.
Masalları yazıya aktarırken bazı düzenlemeler yapmışlardır. Bu düzenlemeler, sadece şekil ve üslup olarak kalmamıştır. Bazı masallarda bulunan korkunç ve uygunsuz içerikleri ikinci baskıda törpüleyerek eserin her kesime hitap etmesini sağlamışlardır.
Olumsuz örneklerden bahsedecek olursak en basitinden Külkedisi masalını gösterebiliriz. Masaldaki olumsuz örnek uzuv kesilmesidir. Külkedisi‘nin kardeşi ayakkabıyı denerken topuğunun veya başparmağının sığmaması üzerine, annesi kızına bıçak vererek kesmesini söyler ve kızı annesinin sözünü dinler.
Bir diğer örneğimiz ise Pamuk Prenses masalımız. Burada, üvey annenin avcıdan kızı ormana götürüp ciğerini sökmesini ister. Bu da fazlasıyla uygunsuz bir davranış olmakla beraber küçük çocukların da etkilenebileceği bir durum maalesef.
Hansel ve Gratel masalında ise cadının çocukları kazanda pişirip yemesi de olumsuz örneklerden bir diğeridir maalesef.
Sıklıkla duyduğumuz ve dinlediğimiz Kırmızı Başlıklı Kız, Uyuyan Güzel, Kurbağa Prens, Külkedisi; Pamuk Prenses, Hansel ile Gretel ve Rapunzel gibi masallar, Grimm Masalları‘ndan bazılarıdır.
Yapılan bir çalışmaya göre sırasıyla en çok geçen diyebileceğimiz olumlu beş özellik şu şekildedir: Sevgi, yardımseverlik, şefkat, iyilik yapmak ve dostluk. Yine sırasıyla en çok geçen olumsuz beş özellik ise şu şekildedir: Şiddet, zararlı alışkanlıklar, yalan, kötülük ve hilekarlık.
“Hayat dolu insanların çevresinde bulunursan, senin de görgü ve bilgin artar, dünyayı daha iyi tanırsın.”
Kaynakça
- “Pançatantra Beş Yöntem”. 1000kitap. Web. 30.09.2024.
- “Binbir Gece Masalları Üzerine (Seçilmiş Bir Bibliyografya İle)”. Dergipark. Web. 14.09.2024.
- “Hint Masal Edebiyatı’na Genel Bir Bakış”. Ankara Açık Ders Materyalleri. Web. 14.09.2024.
- “Hint Mitolojisine Giriş I”. Söylenti Dergi. Web. 28.10.2024.
- “Orta Doğu’dan Esen Rüzgar: Bin Bir Gece Masalları”. Academia. Web. 14.09.2024.
- “Binbir Gece Masalları”. 1000kitap. Web. 30.09.2024.
- “Hayvan Masalları İle Ezop Masalları’nın Karşılaştırılması”. Dergipark. Web. 29.09.2024.
- “Sadi’nin Bostan’ı ve Ezop Masallarında Ortak Temalar”. Dergipark. Web. 29.09.2024.
- “Ezop Masalları”. 1000kitap. Web. 03.10.2024.
- “Grimm Masallarının İçerdiği Değerler Açısından İncelenmesi”. Dergipark. Web. 06.10.2024.
- “Grimm Masalları”. 1000kitap. Web. 06.10.2024.
- “Postmodernist Anlatılarda (2000-2015) Grimm Masalları’nın İşlevi”. Akdeniz Üniversitesi Açık Erişimi. Web. 06.10.2024.
- “Masalların Ürkütücü Gerçekliği: Grimm Masalları Örneği”. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırma Dergisi. Web. 27.10.2024.
