Antik Mısır, MÖ yaklaşık 3100 yılından MÖ 30 yılına kadar 3000 yıldan uzun bir süre varlığını sürdürmüştür. Kuzey Afrika’da Nil Nehri’nin denize ulaştığı bölüme yayılmış antik bir uygarlıktır.
Nil Nehri’ne neredeyse hiç yağmur yağmazdı. Sulama için su ihtiyacı Etiyopya dağlarındaki taşkınlar sayesinde Nil’e doğru aktığında karşılanırdı. Taşkınlar alüvyonları beraberinde getirirken verimli toprakla su birleşir, dolayısıyla normal yağmurla beslenmiş topraktan daha fazla ürün alınabilmişti. Nil mayıs ayında yükselmeye başlar, temmuzdan ekime kadar taşkından düzleşmiş vadinin üzerinde akacak yüksekliğe ulaşırdı. Bu, sel zamanı anlamındaki akhet’e karşılık gelirdi. Dört ay sonra, kasımın başında sular çekilmeye başlar, toprak sabanla işlenebilir ve tohum ekilebilir hale gelirdi. Bu zamana ise peret denmekteydi. Tüm elde edilen hasatlar, topraktan alınan verimler Mısır’ın uzun yıllar devam ettirebildiği bir meziyet haline gelirken MÖ ilk bin yılda ülke zayıflamış Asurlular, İranlılar, Yunanlılar ve Romalılar tarafından ele geçirilmiştir. Sonuç itibariyle de Mısır, Yakındoğu ve Akdeniz dünyasının içine çekilmiş duruma gelmiştir (Freeman:2003).
Yaradılış efsanesine göre: Ra-Atum sudan doğarak yeryüzünü en baştan yarattı. Yarattığı ilk şeylerse nem ve hava oldu. Nem-hava ikilisi dünyayı yarattı. Ra-Atum ardından gök ve yeri yarattı. Gök ve yer bilinmezlik içinde dolaşırken tesadüf eseri insan soyunu yarattı. Daha sonra Ra-Atum’un oğlu Osiris dünyaya geldi ve Mısır’a hükmetmeye başladı.
Tarihin en eski mitolojisine sahip olan Mısır’ın diğer mitolojilerden ayrılan en belirgin özelliği sembollerle anlatılması olmuştur. Mısır Mitolojisi ve dini genel olarak politeistik-henoteistik bir yapıdadır, zaman zaman monoteistik bir yapıya da sahip olmuştur
Tarım ve Ticaret
Antik Mısır’da sığır, koyun, keçi ve domuz yetiştirilirken; ceylanlar, turnalar ve sırtlanları da evcilleştirmeyi denediler. Tarlalarda arpa, buğday, fasulye, nohut gibi sebzeler ekilirdi. Bu besinleri tüketirken diğer yandan da hayvanları beslemek için kullandılar. Mısır için yağ çok önemliydi. Özellikle keten yağı ve susam yağı fazla kullanılan yağ çeşitlerindendi. Antik Mısır’da takas usulü hakim olduğundan ve madeni para kullanılmadığından işçilere çoğunlukla emeklerinin karşılığı olarak yağ veya tahılla ödeme yapılırdı.
Ev ve Aile
Evlilik kadınlar için 12-14 yaşlar arasında, ergenlik başlangıcında gerçekleşirken, erkeklerin evlenme yaşı 20 civarıydı. İki ailenin de evlilik anlaşması yapılmadan önce eşya sağlamak zorunda oldukları ortadaydı. Kraliyet ailesi içinde bir erkek kız kardeşiyle evlenebilirdi (Isis ve Osiris efsanesi yasal olacak şekilde geliştirilmişti). Halk arasında, kuzenler arasında ya da amca ve yeğen arasındaki evlilikler çokça yaygınken, erkek kardeş-kız kardeş evlilikleri neredeyse hiç duyulmamıştı.
Tahıl öğüten, ekmek pişiren, keten eğiren ve giysi dokuyanlar genellikle kadınlardı. Erkekler özellikle evin idaresini eşlerine bırakırken, kadınların ise mülk edinme ve mülklerine el konulduğunda dava açabilme hakkına sahipti. Kocasının boşadığı bir kadın, kocasının devamlı olarak desteğine hak kazanmış hale gelirdi.
Parfüm
Mısır coğrafyası cildi yakan ve kurutan, tene zarar veren ve çatlatan sert, rüzgârlı, sıcak ve kuru bir iklime sahiptir. Bu nedenle koruyucu bir ürüne ihtiyaçları vardı. Mısırlılar, ciltlerini yumuşak ve nemli tutmak için iyi bir nemlendirici sürmeden evden çıkmazlardı. Ciltlerini nemlendirmek için zeytinyağı ve biberiye gibi çeşitli yağlar kullanırlardı. Kokulu yağları olmadığı zamanlarda ise ciltlerini nemlendirmek için bal kullanılırdı.
Eski Mısırlılar, kötü kokan bir bedenin iyi olmadığına, kötü kokuların hastalığa neden olduğuna ve iyi kokuların onları kötülükten uzaklaştırdığına inanıyorlardı. Bu nedenle kokulu yağlarla karıştırılmış kil veya külden yapılmış sabunlarla yıkanırlardı. Papatya, lavanta, kakule, biberiye, nane, tarçın, zambak, çiğdem, safran, gül ve hayvansal yağlarla harmanlanmış badem yağı ve balanos adı verilen bir yağ gibi çeşitli malzemeler kullanarak çok farklı türlerde parfüm, kokulu krem ya da sabun yapmışlardır. Bu sayılan malzemelerin haricinde moringa, Hint yağı, keten tohumu ve susam da kullanıldığı bilinmektedir.
Parfüm endüstrisi ve tütsü yapımı için ihtiyaç duydukları birçok aromatik materyali elde etmek için ticarete güvenmek zorundaydılar. Örneğin Mısır’ın neredeyse hiç yerli reçine kaynağı yoktu. Tıpkı reçine gibi Mısırlılara parfüm ve kokulu kremler ve tütsü için gerekli olan maddelerin tamamına yakını Punt Diyarından ya da farklı ülkelerden sağlanıyordu.
Sanat
Eski Mısır’da sanat, din ve ideolojiye bağlı olarak temelde işlevsel bir amaca hizmet etmekteydi. Bir konuyu sanatsal olarak ele almak, kalıcılık kazandırmak en temel amaçtı. Dolayısıyla, eski Mısır sanatı gerçekçi olmayan bir dünya görüşünü tasvir ediyordu. Sanat, düzeni korumak için kozmik bir işlev barındırdığından, bireysel olarak sanatta ifade geleneği yoktu. Kömürden elde edilen siyah renk ve kireçtaşından elde edilen beyaz boyalar gibi malzemeler duvar resimleri, çanak-çömlek, lahit tasvirleri ve heykellerde kullanıldı.
Bilim
Mısırlılar, gökyüzüne bağlı olarak, mevsim bilgileri, yön bulma ve zaman dilimlerini hesaplamışlardır. Güneş takvimi kullanmışlar ve böylelikle 365 günün 12 aya bölünmesiyle oluşan 5 günlük farkı da bayram günleri ilan etmişlerdir.
Firavunların ölümden sonra gökyüzüne yapacakları yolculukta yollarının sapmaması adına piramitlerin kesin olarak kuzey-güney doğrultusunda inşa edilmesi gerekiyordu. Bunun için de gerçek kutup noktasının yerinin tam olarak bilinmesi gerekliydi. Eski Mısır’da birçok yapı, yıldızları ya da güneşi işaret edecek şekilde belirlenmiştir. Örneğin Karnak’daki Amon-Ra Sütunları’nının sadece yaz gündönümünde güneş ışınlarının içeri girmesini sağlayacak biçimde inşa edildiği bilinmektedir. Ayrıca yaz ya da kış gün dönümünü işaret edecek şekilde düzenlenmiş mağaralar ve yapılar taş devrinden itibaren yapılmaktaydı ve bu da insanların takvim bilgisinin çok eski zamanlara dayandığını gösteriyor.
Sel sularını kontrol etmek amacıyla matematik ve geometri bilgilerini geliştirmişlerdir. Mumyalama tekniği ve piramitlerin inşası sırasında yaşanılan kazalar neticesinde tıp inanılmaz bir gelişme kaydetmiştir.
Yazı
Sembollerden oluşan Mısır yazısı, bir kelimeyi ya da heceyi bazen de bir cümleyi ifade edebiliyordu. Yazının günlük kullanımlarında, hieratik adında daha hızlı yazmayı sağlayan bir alfabeye başvuruldu. Hiyeroglif normal olarak sağdan sola yazılmakla beraber satırlar halinde yazılabilirken hieratik, sağdan sola, yatay olarak yazılırdı. Yazı malzemesi olarak da taş, tahta, deri ve papirüs kullanılmıştır.
Hiyeroglif yazısını aydınlığa kavuşturan Rosetta Taşı:
Mısır’da kale yapımı sırasında tesadüfen Fransız askeri tarafından rastlanılan daha sonrasında Mısır’daki Fransızlar tarafından kurulan enstitüye gönderilen Rosetta taşı, 1798’de Napolyon’un Mısır seferinde bulunmuş ve bu taşın yardımıyla da hiyeroglif yazısı çözüme ulaşmıştır. Taş, üç ayrı Mısır tapınağına gönderilmek amacıyla üç farklı dilde yazılmıştır. Bu diller: Demotik (Mısır’da halkın kullandığı dil), Hiyeroglif ve Antik Yunanca‘dır. Bir parçası kırılmış olan taşın üzerindeyse 14 satır hiyeroglif yazı, 32 satır Demotik yazı, 53 satır da Antik Yunan yazısı görülmektedir.
Din
Mısırlılar çok tanrılı bir dine sahiptiler. Mısır dini aslında mitolojiye dayalı tanrılardan oluşuyordu. Mısırlılar, tanrılara bir şeyler sunmak ve dua etmek gerektiğine inanırlardı. Her insanın ruhu, kişiliği ve adı vardı. Düşünce ve hislerin merkezi kalp olarak görülürdü.
“Ölümden sonra manevi yönler bedenden serbest kalır ve bir iradeye sahip olabilirdi fakat bu manevi yönler, fiziksel dayanağa, kalıntıya, (deyim yerindeyse bir pozisyona), sürekli bir barınak olarak gerek duyardı. Ölünün nihai yönelimi, kişilik ya da ruhun yaşam gücüyle yeniden birleşmesi ve kişinin bir ‘mübarek bir ölü’ olmasıdır. Bunun olması için ölünün, bir mahkemede, ‘gerçeğin tüyü’ kadar hafif bir kalbi olduğunu kanıtlamalıdır. Eğer layık görülürse, ölü yeryüzünde ruhsal düzeyde var olmaya devam edebilirdi (Johnstone:2004).”
Antik Mısır, kendi mitolojisiyle dini mertebeye ulaşan, ticaret ihtiyacını hem kendi içinde hem de farklı uygarlıklarla karşılayan bir medeniyet olmuştur. Bilime ve sanata yaptıkları katkıyla büyük önem taşıyan Antik Mısır, belirli dönemler farklı uygarlıkların tesiri altında kalarak gelişmiş, kendine özgü biçimleriyle ve kültürüyle de tarihe damgasını vurmuştur.
Kaynak
S. Aslanbey, Antik Mısır’da Parfüm, web.
Joshua. J. Mark, Antik Mısır’da Din, web.
C. Freeman, Mısır, Yunan ve Roma, Antik Akdeniz Uygarlıkları, Dost Yayınları, 2003.
Geraldine Pinch, Mısır Mitolojisi-Eski Mısır Tanrıları Tanrıçaları ve Mitleri, Say Yayınları.
F. Henry Brooksbank, Antik Mısır, Maya Kitap.
S., I. Johnstone, Religions of the Ancient World: A Guide, Harvard University Press, 2004.
