Gün içinde birçok sebepten ötürü kaygılanırız. Kimi zaman sosyal ilişkilerimiz, kimi zaman iş veya ders gibi sorumluluklarımız, kimi zaman da geleceğin belirsizliği bir kaygı yaratır. Peki “kaygı” sözcüğü nereden geliyor, nasıl bir geçmişe sahip? Gelin hep beraber yazımızda bu sözcüğün geçmişine inelim.
“Kaygı” Sözcüğünün Kökeni
“Kaygı” sözcüğü ilk defa Uygurca yazılmış bir kaynakta, kadġu şeklinde karşımıza çıkar. Eski Türkçede kadġu “tasa, üzüntü” anlamında kullanılmıştır. Bu sözcük *kad- “dönmek, ilgilenmek” fiilinden eski Türkçe +gU ekiyle türetilmiştir. *Kad- köküne yazılı kaynaklarda rastlanılmamıştır ancak eski Türkçe kelimeler günümüze aktarılırken d>y değişimine uğradıkları için kelime kökü olduğu tahmin edilmiştir.
Kad>kat>kay kökü anlam genişlemesine uğrayarak “katılaşma, yoğunlaşma” anlamlarına da gelir. Kadgu>kaygu>kaygı sözcüğüyle de öznenin iç dünyasında yaşadığı katılaşma, yoğunlaşma duyguları aktarılmak istenmiştir.
“Kaygı” Sözcüğünün Anlamı
TDK, sözcüğün ilk anlamını,“Üzücü veya kötü bir şey olacak korkusundan doğan tedirgin edici duygu; düşünce, tasa, küşüm, endişe, gam.” şeklinde açıklamıştır. Görüldüğü üzere kaygı sözcüğü binlerce yıllık anlamını korumuş, bir anlam daralmasına ya da genişlemesine uğramamıştır. Bu kelime tıp terimi olarak ikinci bir anlama daha sahiptir: “Genellikle kötü bir şey olacakmış düşüncesiyle ortaya çıkan ve sebebi bilinmeyen gerginlik duygusu.”
Endişe ve tasa sözcükleri kaygının eş anlamlısı hâline gelmiştir. Bu iki sözcüğün de kökeni Farsçaya dayanır. Endişe, Farsça andēşa اندیشه “düşünce” sözcüğünden alıntı iken tasa da Farsça tāsa تاسه veya tāsā تاسا “acı, kaygı, sıkıntı” sözcüğünden gelmektedir.
Kaygı ve Anksiyete
Özellikle psikoloji alanında kullanılan kaygı terimi bize “anksiyete“yi anımsatır. TDK, anksiyete sözcüğünü “kaygı bozukluğu” olarak tanımlar. Psikoloji alanında ise anksiyete yerine “kaygı, endişe, bunaltı” sözcükleri kullanılabilir. Anksiyete sözcüğünün kökü eski Yunancada “anxietas”dir ve kaygı ile benzer anlamları taşır: endişe, korku, merak.
Bazı kişiler tarafından kaygı kavramı, “anksiyete, sıkıntı, iç daralması, bunaltı, ürperti, boğuntu, daralma, bulantı ya da can sıkıntısı” gibi terimlerle tanımlanmıştır. Buradan anlaşıldığı üzere kaygı ve anksiyete sözcükleri kökeni farklı dillere dayansa da benzer bir duygu durumunu yansıtmak için kullanılmışlardır.
Eski Kaynaklarda “Kaygı”
Altun Yaruk kitabında Uygurca “kadgu” kelimesinin birçok kez kullanıldığını görürüz. İşte buna bir örnek: “… busuşların kadguların alku tarkaygay men …” Bu cümle günümüz Türkçesi ile “Sıkıntılarını kaygılarını hep yok edeceğim.” anlamına gelmektedir.
11. yüzyılda Yusuf Has Hacip tarafından yazılan Kutadgu Bilig‘de de kadgu sözcüğü geçer: “kamuġ kaḏġusı erdi ummat üçün” Günümüz Türkçesine “tüm kaygısı ümmet için idi” şeklinde çevirilebilir.
Kaşgarlı Mahmut‘un 11. yüzyılda yazmış olduğu, Türkçenin ilk kapsamlı sözlüğü Dîvânu Lugâti’t-Türk‘de de “kadgu” sözcüğüne bir madde olarak yer verilmiştir. Kaşgarlı Mahmut sözcüğü şu şekilde açıklamıştır: kaḏġu: al-hamm wa’l-ḥuzn, yani “ihtimam ve üzüntü”. Sözlü kültürde uzun yıllardır var olan, ilk kez Dîvânu Lugâti’t-Türk içerisinde yazıya geçirilen Alp Er Tonga Sagusu‘nda da “kadgu”nun geçtiği bir dize vardır: Kadgu anı torgurup (Kaygı onları zayıflattı).
Eski Türkçenin kaynaklarında “kadgu” olarak görülen bu kelimenin “kaygu” ya da “kaygı” şekline ise daha yeni kaynaklarda rastlanılmıştır. 19. yüzyılda Ahmet Vefik Paşa tarafından yazılan Türkçenin ilk millî sözlüğü olan Lehçe-i Osmanî kitabında “kaygu قایغو, kaygı قایغی” şeklinde bu sözcüğü kullanmıştır.
Kaynakça
“Endişe”. Nişanyan Sözlük Web. Erişim tarihi: 5 Nisan 2025.
“Kaygı”. Güncel Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu. Web. Erişim tarihi: 5 Nisan 2025.
“Kaygı”. Nişanyan Sözlük. Web. Erişim tarihi: 5 Nisan 2025.
“Tasa”. Nişanyan Sözlük. Web. Erişim tarihi: 5 Nisan 2025.
“Anksiyete (Kaygı) Bozuklukları”. Medistate Hastanesi. Web. Erişim tarihi: 5 Nisan 2025.
Cebeci, Esin Nesrin. “Kaygıya Dair”. ONTO – Psikoloji Dergisi 14 (2019): 16-18 Erişim tarihi: 5 Nisan 2025.
Korkmaz, Zeynep. “Dîvânu Lugâti’t-Türk’teki Şiirler ve Atasözleri”. Türk Dil Kurumu. 98 (2020): 98-99 Erişim tarihi: 5 Nisan 2025.
Öne Çıkarılan Görsel: edvardmunch.org
