Karanfil Kelimesinin Kökeni Nedir?

Birbirinden farklı kelimelerin etimolojisini incelediğimiz serimizde karanfil kelimesinin kökenini inceledik!

Karanfil Kelimesinin Etimolojisi

Botanikte süs bitkisi olarak yaygın kullanımı olan karanfil, genellikle beş yapraklıdır ve hoş bir kokuya sahip narin bir çiçektir. İlk kez MS altıncı yüzyılda kaydedilen Eski Yunanca karyóphyllon, karanfil (baharat) biçimi Farsça veya Hintçeden alınmıştır. Çiçek olarak ise karanfil Avrupa’ya 1270’ten sonra Arap ülkelerinden gelmiş ve birçok dilde karanfil (baharat) olarak adlandırılmıştır. Türkçede “karanfil” sözcüğü, Arapça ve Farsçada “karanful” sözcüğünden gelmektedir. Türkçedeki en eski kullanımına, 1069 yılında Kutadgu Bilig‘deki “saba yéli kopdı karnful yıḏın / ajun barça bütrü yıpar burdı kin / (saba yeli esti karanfil kokulu / dünyanın her yeri misk ve amber kokusu doldu)” satırlarında rastlanmaktadır.

Karanfil sözcüğü, Sanskritçede baharat-yemiş anlamındaki “kaṭuka-phala” (कटुकफल) sözcüğünden türetilmiştir. “Mıh baharatı” ve “tavuk dili baharatı” karanfilin Çincedeki halk arasındaki adıdır. Karanfil için “mıh” benzetmesi başka dillerde de kullanılır. Örneğin, Fransızcada “clou de girofle” sözcüğü “karanfil mıhıdır” ki, karanfile İngilizce’de verilen ad olan “clove” sözcüğünün kökeni de buradan gelir. Her lehçe, kelimenin fonetik yapısını ve kullanım alanını, kendi kültürel ve dilsel yapısına göre dönüştürmüştür. Örnek verecek olursak Azerbaycan Türkçesi ve Türkmen Türkçesine “qaranfil” şeklinde geçmiştir. Kazak Türkçesinde ise karanfil çiçeği için eski Türkçe bir form olan “qarańǵul” (қаранғұл) kullanılmaktadır.

Karanfilin Özellikleri

Bilimsel adı Dianthus caryophyllus olan bu çiçeğin ana vatanı Akdeniz Bölgesidir. Çiçeklenme dönemi ilkbahar ve yaz aylarında yoğun olmak üzere yıl boyunca çiçek açabilir. Karanfil, zarafeti ve dayanıklılığıyla hem bahçelerde hem de iç mekanlarda uzun süre güzelliğini koruyan bir çiçektir. Çiçekleri genellikle beş taç yapraklıdır. Renkleri beyaz, pembe, kırmızı, sarı, mor gibi çok çeşitlilik gösterir ve renklerine göre anlamlar ifade eder. Örnegin kırmızı aşk ve hayranlığı, beyaz saflık ve iyi şansı simgeler. Hoş bir kokusu vardır ve farklı çeşitlerinin kendine özgü aromaları olabilir. Parfüm ve kozmetik ürünlerde özleri kullanılır. Bunun yanısıra kesme çiçek olarak buketlerde ve peyzaj düzenlemelerinde süs bitkisi olarak kullanılır. Türkiye’de karanfil çiçeği, halk edebiyatında sevgi ve güzelliği temsil eder. Ayrıca sonsuz sevgiyi temsil ettigi için cenaze törenlerinde sıkça kullanılır. Türk halk edebiyatında ve şiirlerinde karanfil, sevginin, sadakatin ve güzelliğin sembolü olarak da karşımıza çıkar.

Şarkılarda Karanfil

1. Aşkın Nur Yengi – Karanfil

“Ah benim örselenmiş incinmiş karanfilim”

Melodi ve melankolinin zirvesi olan 90’ların efsanevi parçalarından. Sezen Aksu tarafından yazılan, Uzay Heparı tarafından düzenlenen sevgi kadar özgür, özgürlük kadar güzel bir şarkı.

2. Yeni Türkü – Karanfil

“Karanfiller açıyordu o zamanlar gözlerinde
Bir baksam kül olurdum yüzüne
Başın alıp gittiğinde yağmurlar küstü bana
Bir daha yağmadılar coşkuyla”

“Karanfil”, klarnetin etkileyici tınısını ve insana huzur veren melodilerini ön plana çıkaran, Yeni Türkü’nün unutulmaz şarkılarından biridir. Grubun en sevilen eserleri, farklı tarzlardaki yirmi iki müzisyen tarafından yeniden yorumlanarak bir araya getirildi. 11 Mart’ta dinleyicilerle buluşan ve bir saygı albümü niteliği taşıyan “Yeni Türkü Zamansız” albümünün ilk şarkısı ise, Melek Mosso’nun seslendirdiği “Karanfil” oldu.

3. Emir Can İğrek – Bir Karanfil

“Bir karanfil toprağa küs
Yok mu ismim ezberinde?
Yer mi yoktu dizlerinde?
Şu başımı koydurmadın“

Bu şarkı, Kurtlar Vadisi dizisiyle hafızalara kazınan Tanrı’dan Diledim türküsündeki “Bana kısmet değil dizinde yatmak, aman aman dizinde yatmak; dizinde yatıp da yüzüne bakmak” dizelerinin hissettirdiği duygularla aynı etkiyi yaratıyor. Belki de bu türküden ilham alınarak yazılmıştır. Son dönemde hem müziği hem de söz yazarlığıyla adından sıkça söz ettiren Emir Can İğrek, karanfil imgesiyle de şarkıdaki duyguları daha derinleştirmiştir.

4. Maya Perest – Karanfil Eker Misin

“Karanfil eken bilir canan oy
Bu aşkı çeken bilir canan oy“

Yok Bana Bu Cihanda şarkısıyla tanıdığım, gönlümde taht kuran nahif ses… Maya Perest şarkısı için, “Kendini her gittiği yerde sürgün hisseden, evini bulamamış, kendim gibi yabancı ruhlara bu şarkıyı ithaf ettim” sözleriyle bana Tezer Özlü’nün çok sevdiğim “Ben zaten yeryüzünün neresini benimsedim ki?” cümlesini anımsatıyor. Çok genç yaşta müzikle aşina olduğu her hâlinden belli. Maya Perest henüz geniş kitleler tarafından pek bilinmese de ilerleyen zamanlarda adından daha çok bahsettireceğini düşünüyorum. İlk türkü yorumu “Karanfil Eker Misin” ile de kulaklarımızın pasını siliyor.

Çizimlerinden de bahsetmeden edemeyeceğim. Şarkının kapak görselini de kendisi hazırlamıştır. Maya Perest, tasarladığı kapak görselinde boşlukta altından yağmur yağan tek bir karanfil hayal ederek ilerlemiş çünkü bu görselin kendisini hatırlattığını söylüyor ve ekliyor: “Kapak için biraz da odamda duran Ahmed Arif‘in ‘Hasretinden Prangalar Eskittim’ kitabının kapağından esinlendim.” diyor.

5. Seyyal Taner – Karanfil Deste Gider

“karanfil deste gider kokusu dosta gider benim gönlüm sendedir senin gönlün kimdedir.”

Söz ve müziği anonim olan ve pek çok kişi tarafından seslendirilen bu eğlenceli türkü, Türk pop ve rock müziğinin asi, renkli ve cesur ismi Seyyal Taner‘in Nanay albümüne de adını vermiştir.

Türk Edebiyatında Karanfil

Biliyor musun az az yaşıyorsun içimde
Oysaki seninle güzel olmak var
Örneğin rakı içiyoruz, içimize bir karanfil düşüyor gibi
Bir ağaç işliyor tıkır tıkır yanımızda
Midemdi aklımdı şu kadarcık kalıyor.

Sen o karanfile eğilimlisin, alıp sana veriyorum işte
Sen de bir başkasına veriyorsun daha güzel
O başkası yok mu bir yanındakine veriyor
Derken karanfil elden ele.

Görüyorsun ya bir sevdayı büyütüyoruz seninle
Sana değiniyorum, sana ısınıyorum, bu o değil
Bak nasıl, beyaza keser gibisine yedi renk
Birleşiyoruz sessizce.

Edip Cansever ise İkinci Yeni anlayışını yansıtarak, karanfil imgesini modern bir biçime dönüştürmüştür. Karanfilin rengi beyazdır ve şarap yerine rakı, aşkın sarhoşluğu yerine yerçekimi gibi fiziksel bir kavram öne çıkar. Şiirde kullanılan “yerçekimli” sıfatı rastgele seçilmemiş; aksine şiirde içsel bir ritim ve anlam yaratmıştır. Modern imgelerle, soyut ve deneysel bir dil kullanmıştır. Cansever, şiirinde ritimsizliğin ritmini yakalayarak geleneksel ölçü ve uyak kurallarını reddeder. Ayrıca, eski edebiyatın sıfatlarla oluşturduğu duygusal imgeler yerine, bilimsel ve soyut imgelerle karanfilin düşüşünü ve yerçekimi etkisini işler. Şiirdeki karanfil imgesi, daha soyut bir biçime bürünür ve Edip Cansever, şiirlerinde gelenekselin sınırlarını zorlar.

Kısaca karanfil, yalnızca bir çiçek değil; aynı zamanda kültürümüzün ve duygularımızın zarif bir yansıması olmuştur. Evlerimizi süsleyen, dizelerimize ilham veren, şarkılarımızda yankılanan ve şiirlerimize dokunan bu narin çiçek, her dönemde insan ruhunun derinliklerine hitap etmeyi başarmıştır. Kimi zaman bir aşkın sembolü, kimi zaman bir vefanın sesi olan karanfil, hayatın içindeki güzellikleri hatırlatan nahif bir dost olarak