Bazı kitaplar vardır ki anlattıkları sadece bir olaydan ibaret değildir, onu iyice anlamak için arkasında yatanlara bakmak gerekir. Nasıl yazıldı, neden yazıldı, yazar ne düşünmüş ve yaşamış? İşte bu soruların sorulması gereken bir eser de Fyodor Dostoyevski’nin başyapıtı Karamazov Kardeşler’dir. Dostoyevski’nin son eseri olan Karamazov Kardeşler’in altında yatanları inceleyeceğiz.
İlhamın Kaynağı Yaşam
Fyodor Mihayloviç Dostoyevski, 1821’de Moskova’da altı çocuklu bir ailenin ikinci çocuğu olarak dünyaya gelir. Babası gençliğinde doktor olmak için evden kaçar, annesi ise tüccar bir ailenin kızıdır. Babası çocuklarına karşı son derece dindar ve katıdır, böylece yazarın dine olan bağlılığı küçüklüğünden itibaren ona aşılanır.
1828’de Dostoyevski’nin babasının asilzade ünvanı kazanmasıyla banliyö yakınından ayrılarak bir arazi satın alırlar, böylece yazar yaz aylarını kırsalda geçirmeye başlar. On beş yaşına bastığında annesi tüberküloza yakalanır ve mücadelesi de uzun sürmeyerek ertesi yıl ölür. Annenin ölümü aileye derin izler bırakır, baba Mihail Andreyeviç artık daha zorba, sinirli ve çekilmez biri olur. Babası, yazar ve abisini Nikolayev Askerî Mühendislik Enstitüsü’nde okumak üzere St. Petersburg’a gönderir. 1839’da babası felç geçirerek vefat eder, böylece Dostoyevski hem babasından kurtulur hem de yetim kalır.
Matematik ve mühendisliğin yanı sıra askerî disipline de uygun olmayan yazar yine de okumaya devam ederek 1843’te teğmen olarak mezun olur. Bu sırada günümüze ulaşmayan birkaç drama ve kısa öykülerini de kaleme alır. Sonrasında buna daha fazla devam edemeyeceğini düşünerek görevinden istifa eder, bu dönemde gelirinin çok üstünde geçinir ve kumarhaneleri keşfederek kumarı hayatının bir parçası yapar. Masrafları giderek artarken bir roman yazmaya karar verir.
İlk romanı İnsancıklar’ı 1845’te tamamlar. Toplum ve önemli isimler arasında önemli bir başarı elde ederek “toplumsal roman” ilan edilir. Ama yazarın mali sıkıntılarına büyük bir etkisi olmaz. Ardından yayımladığı Öteki ise bunun tam tersi bir tepkiyle karşılanır. Belinski ilk eserini ne kadar övdüyse bunu ise bir o kadar eleştirmiştir. Bu kötü şöhretten kurtulmak için Ev Sahibesi’ni yazar ama Belinski bu romanını da beğenmez. Bu dönemde ütopik sosyalistlerin yazılarıyla da ilgilenmeye başlar. Avrupa felsefesini tartışmak adına bir araya gelen çeşitli insanlardan oluşan Petrashevsky Çevresi’ne katılır. Onu bu fikirlerle tanıştıran Belinski aksine dindar olarak kalır, Çarlık yönetimine karşı olsa da devrimi ve protestoyu reddeder. 1849’da radikal gruplara karşı olan I. Nikolay baskın düzenler ve üyelerle beraber Dostoyevski de tutuklanır, idam cezasına mahkûm edilir.
Komite tarafından davası görülen Dostoyevski dört ay boyunca Peter Paul Kalesi’ndeki hapishanede kalır. İdamı korkuyla bekleyen yazarın ise başına beklemediği bir olay gelir, kurşuna dizilmiş öldürülmeyi beklerken Çar’dan gelen bağışlama emri ile idamdan kurtulur. Artık cezası Sibirya’da dört yıllık kürek cezası ve ardından zorunlu askerlik hizmetidir. Sibirya’da geçirdiği korkunç yıllarda epilepsi nöbetleri geçirir, dört sene sonunda Semipalatinsk’e gittiğinde hayatı biraz da olsa düzelir. Burada yazın hayatına geri döner, bunlar sansür korkusu ve yaşamdan uzak olarak ele aldığı eserlerdir. Ayrıca ilk karısı Maria ile de tanışır fakat mutlu bir evlilikleri olmaz.
1859’da sağlık durumunun kötüye gitmesiyle askerlikten terhis edilerek St. Petersburg’a dönmesine izin verilir. Ertesi yıl Ölüler Evi’nin ilk bölümünü yayımlar. 1862 ve 1863 yıllarını ise seyahat ederek geçirir: İsviçre, Fransa, Almanya’ya gider. Çoğunlukla izlenimleri kötüdür, bu sürede kumarhanelere giderek kötü olan maddi durumunu daha da kötüleştirir. Bu süreçte Yeraltından Notlar’ı yayımlar. Tüm bunların yanında aynı yıl karısı Maria ve kardeşi Mikhail’i veremden kaybeder. Kardeşinin ölümü yazarı derinden yaralar, ailesindeki tek destekçisini aynı zamanda sırdaşını kaybetmiştir.
Düştüğü bu ekonomik sıkıntıdan kurtulmak için avans alarak önce Suç ve Ceza’yı sonra da Kumarbaz adlı eserini yazar. 1866 yılında stenograf Anna Grigoryevna ile yazdığı Kumarbaz’ın bitmesinin ardından bu genç kadınla evlenir. Dostoyevski’nin devam eden kötü sağlığı ve maddi sıkıntılarına rağmen bu evlilik daha uyumlu olur, karısından her daim destek görür. Suç ve Ceza’nın başarısı ve evliliğinin iyi gidişi ile yazarın üretimi daha tutarlı hale gelir, yaklaşık üç yılda bir roman üretir hale gelir.
Hayatının son dönemlerine yaklaşırken Karamazov Kardeşler’i yazmaya başlar. Bu sırada eşiyle eserlerini kitap formunda satmak için yayınevi de kurarlar fakat Dostoyevski hayatı boyunca borçla mücadele etmeye devam eder. Öncesinde yaşadığı tutuklama ve sürgün hayatı ise onun peşinden gelir, dergide çalışırken yazıları dava edilir. Epilepsi nöbetlerinin de devam etmesiyle 1879’da pulmoner amfizem teşhisi konulur, 1881’de ise Kuznechny Pereulok’taki dairelerinde kanamadan dolayı vefat eder.
Karamazov Kardeşler Nasıl Yazıldı?
Karamazov Kardeşler; yazarın hayatı boyunca yaşadığı olayların, karşılaştığı kişilerin ve tüm siyasal, toplumsal görüşlerin bir araya gelmesinden oluşur. Yazılması yaklaşık iki sene olan eser; Suç ve Ceza, Budala ve Cinler’den sonra gelen sözde cinayet romanlarının dörtlemesinin sonuncusudur.
Önce Russkiy Vestnik adlı derginin 1879-1880 yılları arasında çıkan ilk on bir sayısında bölüm bölüm yayımlanır, 1881’de ise kitap olarak basılır. Sürgün sonrası yazdığı diğer eserlerde de olduğu gibi Karamazov Kardeşler’de de olay cinayet etrafında gelişmektedir. Fakat buradaki suç diğerlerinden farklı olarak baba katilliğidir, gerçeklere dayanmaktadır.
Dostoyevski eserini Omsk’taki cezaevi arkadaşı olan ve baba katilliği suçundan yirmi yıla kadar mahkûm edilen İlyinski adında bir mahkûmun yaşamından esinlenerek kaleme alır. Bu mahkûmdan ayrıca Ölüler Evinden Anılar adlı eserinde de bahseder. Mahkûmun işlediği cinayet karşısındaki tavrı yazarın dikkatini çeker, davranışları korkunç bir şey yaptığı yönünde değil daha çok neşeli ve bir o kadar huzurludur. Daha sonra öğrenecektir ki cinayet başkası tarafından işlenmiştir. Bu yönden Karamazov Kardeşler romanında farklı şekilde ele alır. Eserde gerçek suçlu ortaya çıkmamış ve Dimitri Karamazov işlemediği suçun cezasını çekmek zorunda kalır. Burada Dostoyevski baba katilliği suçunu, toplumsal yapıdaki bozuklukların, inançsızlığın bir sonucu olarak göstermek istemiştir. Bu nedenle Dostoyevski’nin amacı toplumda yaygınlaşan inançsızlık sorununun insanlığı nereye götürmeye çalıştığını göstermektir.
Eserin oluşumuna etki eden bir başka olay da Dostoyevski’nin bu yıllarda Profesör V. Solovyov ile tanışması ve onunla Optina Pustin Manastırı‘na yaptığı ziyarettir. Tıpkı Dostoyevski gibi yaşamının çeşitli evrelerinde inanç buhranları yaşamış, Dostoyevski ile tanıştığı yıllarda ise kendini Tanrı’nın varlığına adamış bir düşünürdür. Solovyov’un dinî felsefesi tüm Hristiyan kiliselerinin birleşmesi esasına dayanır ancak Solovyov, Dostoyevski’den farklı olarak dini, ulusla özdeşleştirmenin yanlış olduğunu savunur ve her türlü ulusçuluğa karşı çıkar. Bu düşünce ayrılıkları olsa da Dostoyevski, Alyoşa karakterini yaratırken Solovyov’un düşüncelerinden etkilenir.
Optina Pustin Manastırı‘na yapılan ziyaret ise eserdeki manastır yaşamını ve kilisenin bölümlerinin tüm gerçekliği ile yaratılmasına katkı sağlar. Bu ziyarette gözlemlerde bulunan Dostoyevski önemli din adamlarıyla sohbet eder ve buradaki rahiplerin öğretilerinden etkilenir.
Eserin oluşum sürecinde Dostoyevski’nin eşi ile beraber yaşadığı acılardan da izler vardır. Karamazov Kardeşleri kaleme almadan önce küçük oğlu Alyoşa’yı sara krizinden kaybeder, bu olay ile beraber derinden sarsılırlar. “İmanlı Kadınlar” bölümünde çocuğunu kaybeden bir kadının Zoisma’ya acılarını anlattığı hikâyede eşinin acılarına âdeta cevap verir gibidir. Eserde iyi ahlakı, mükemmelliği, Rusya’nın geleceğini temsil eden ve kardeşlerden bir tek babasına nefret duymayan Alyoşa Karamazov’a kendi oğlunun adını verir.
Hayatı boyunca onu rahat bırakmayan epilepsi hastalığını ise Fyodor Karamazov’un gayriresmî oğlu Smerdyakov’a vererek romana dahil eder.
Baba Katlinden Daha Fazlası
Eserin konusunu dönemin Rusya’sının toplumsal, siyasi ve ahlaki sorunları karşısında yazarın çözüm olarak geliştirdiği felsefi düşünceler oluşturur. Yazara göre ailede başlayan ve topluma yön veren ayrışma fikrinin temelinde inançsızlık vardır ve buna çözüm olarak ise İsa ve Tanrı inancını sunar.
Romanın temelinde Skotoprigronyevsk’de yaşayan ve Rusya’nın toplumsal özelliklerini taşıyan Karamazov ailesi bulunuyor. Taşrada bulunan bu yerleşim yerinin adını yazar öylesine seçmemiştir. Skotoprigronyevsk, hayvan pazarı anlamına gelir ve hayvan pazarı Tanrı’nın olmadığı bir yerde yok olan değerlerin yarattığı bozulmayı ve insanlıktan çıkmayı, insani değerleri kaybetmeyi simgeler.
Olay örgüsü babanın öldürülmesi ile başlar. Cinayeti uşaklığını yapan gayrimeşru oğul Smerdyakov işlemiştir, annesini baştan çıkarıp kendini köle gibi kullanan bu adam karşısında hem ona hem de benliğini bulamadığı için kızgındır. Ama akıllara ilk isim olarak Dimitri gelir çünkü babayla en çok problem yaşayan oğuldur.
Karamazov ailesinin her üyesi eserde Rusya’nın farklı bir özelliğini taşır. Şehvet düşkünü baba ve gayrimeşru oğul Smerdyakov, Rusya’nın koparıp atılması gereken çürümüş özelliklerini yansıtırken Alyoşa Rusya’nın geleceğini ve mükemmel insan düşüncesinin, Ivan Batılı aydın tipinin, Dimitri Rus halkının canlı bir örneğidir.
Dostoyevski De Bir Karamazov Mu?
Karamazov Kardeşler, Freud’un üç büyük başyapıt olarak sıraladığı eserlerden biridir. Freud, oğulların kurtuluşunun ancak babalarının öldürülmesi ile mümkün olduğunu ve babanın gölgesinden kurtulmaları gerektiğini ifade eder.
Yazar burada dört oğula birden baba öldürme duygusunu verir ve olayların nasıl işleneceğini haz içinde izler çünkü Dostoyevski de kendi babasını öldürmek istemektedir fakat babası başkaları tarafından öldürülür. “Büyük Engizisyoncu” bölümünde yazar katilin yanında durur, onunla ortak duygular paylaşır.
Kaynakça
Coşkun, Nazan. “F. M. Dostoyevski’nin Karamazov Kardeşler Eserinde Acı, Suç ve Din Olgusu.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2011, Web.
Teber, Serol. Ayla, Şenol. “Freud’un Üç Başyapıt Seçimi:Kral Oidipus, Hamlet, Karamazov Kardeşler.” Didik Didik Freud, Açık Radyo 95.0 (2004). youtube.com. Erişim tarihi: 31.03.2025
“Fyodor Dostoesvky’s Life in St. Petersburg.” saint-petersburg.com. Web. Erişim tarihi: 31.03.2025
Wilson, Jennifer. “The Cacophonous Miracle of “the Brothers Karamazov.” The New Yorker. 24 Temmuz 2023, Web. Erişim tarihi: 31.03.2025
Gary Saul Morson. “Fyodor Dostoyevsky | Biography, Books, Philosophy, & Facts.” Encyclopædia Britannica. 6 Mart 2019, Web. Erişim tarihi:31.03.2025
