Bazı kitap kapakları vardır ki, sadece bir fotoğraf ya da tablodan ibaret değildir; bizi karakterlerin iç dünyasına davet eden, onlarla aramızda görünmez bir köprü kuran birer kapıdır âdeta. Üstelik bunun için kapakta bir insan silüetine ihtiyaç yoktur; tek bir sembol, bir renk tonu ya da özenle seçilmiş bir kelime bile karakterin ruhuna açılan bir pencereye dönüşebilir.
Bu yazıda, hem karakterlerini ustalıkla yansıtan hem de unutulmaya yüz tutmuş tabloları modern edebiyatla buluşturan 10 kitap kapağını beraber keşfedeceğiz. Kore’den Amerika’ya, İrlanda’dan yerli edebiyatımıza kadar uzanan birçok ülkenin eserlerini ele alacak, yazarların kendi ağızlarından kapakların hikâyelerini dinleyeceğiz. Hazırsanız, başlayalım!
Yazının bundan sonrası kitaplarla ilgili spoiler içerebilir!
1. Kim Jiyoung, Born 1982 – Cho Nam-Joo
Yayınlandığı anda Güney Kore’de büyük yankı uyandıran Kim Jiyoung: Born 1982 , MeToo hareketinin etkisiyle daha geniş bir kitleye ulaştı. 2019’da filme uyarlanınca ve kısa süre sonra BTS üyesi Namjoon tarafından övülünce de popüler kültürde sağlam bir yer edindi.
Kitap, otuz üç yaşında, evli ve bir çocuk annesi olan Kim Ji-Young’un hayatının her aşamasında cinsiyetçilikle karşılaşmasını ve kendi benliğini yitirişini anlatıyor. Bu yönüyle hem Kore’deki feministleri sevindirmiş hem de feminizm karşıtlarını epeyce kızdırmıştı.
Kitabın hem kapağında, hem de ana karakterinin isminde göründüğünden daha derin bir anlam var aslında. Kim Ji-Young ismi Kore’nin en yaygın kadın isimlerinden biri, ana karakterimiz de herhangi bir kadından çok da farklı değil. Bu da hayatının zorluklarını daha da gerçekçi kılıyor; işyerindeki adaletsizlikler, anneliğin yükü, evliliği omuzlarında taşımanın zorluğu… Kitabın pek çok farklı kapağı olsa da hepsinde ortak olan tek bir şey var; Kim Ji-Young’un yüzü yok. Çünkü bir yüz ile belirtilmesine gerek yok. Bu karakter Kore’deki, hatta tüm dünyadaki, cinsiyetçiliğin kurbanı olan her kadını temsil ediyor.
Benim çok beğendiğim kapak ise Birleşik Krallık basımı. Çünkü Ji-Young’un iç dünyasını çöl metaforuyla yansıtıyor: Zihni kurumuş, boş ve yapraksız bir çöl gibi; kendi kimliğini yitirmiş bir kadın imgesi veriyor. Kitap, cinsiyetçiliğin acı yanını gözler önüne sererken, her kadının kendinden bir parça bulabileceği bir hikâye sunuyor. Kapağın Cho Nam-Joo’nun vermek istediği derinliği ve anlamı böyle sanatsal bir biçimde aktarabiliyor olması da cabası.
2. Değersiz Bir Hayat – Hanya Yanagihara
The People in The Trees kitabı ile yazarlık dünyasına adım atan Hanya Yanagihara’nın 2015’te yayımlanan ikinci romanı Değersiz Bir Hayat, bir paragrafta anlatılamayacak kadar derin ve hüzünlü bir konuya sahip aslında ancak kapağı bile sekiz yüz sayfayı özetleyecek nitelikte.
Kapağında hem üzgün gözüken, hem de mest olmuş gibi duran bir adam karşılıyor bizi. Peter Hujar‘a ait olan Orgasmic Man (1969) isimli fotoğraf, Hanya Yanagihara için kitabı yazarken o kadar önemli bir yer tutmuş ki bazı bölümleri ona göre şekillendirmiş.
Kitap Jude St. Francis’in çocukluğundan başlayarak yetişkinliğine kadar devam eden şiddet ve travma dolu hayatını çıplak bir şekilde gözlerimizin önüne seriyor. Bazen o kadar gerçek oluyor ki okuyucu olarak “Bu kadarına tanık olmalı mıyım gerçekten?” diye sorguluyoruz. Sadece tanık oluyormuşuz gibi değil, izinsiz bir şekilde izliyormuşuz gibi hissettiriyor çünkü. Hanya Yanagihara da hem fotoğrafın yarattığı, hem de kitabın okuyucuda bıraktığı ikilemi düşünerek bu fotoğrafı kapak olarak seçmiş. Kendi sözleriyle şöyle açıklıyor bunu:
“Bu fotoğrafın kapak olmasını gerçekten çok istedim. Verdiği yakınlık hissini, duyguyu, ıstırap gibi gözüken şeyi seviyorum. Çok içgüdüsel geliyor.”
Yazarların seçtiği kapaklar benim için her zaman kitabın ruhunu daha iyi yansıtabiliyor, çünkü bir bakışta kitabın sizde nasıl bir duygu uyandıracağını ve karakterlerin iç dünyalarında hangi fırtınalarla boğuştuklarını hissedebiliyorsunuz. Yanagihara’nın romanlarının kapakları kitabın bir fragmanı gibi âdeta.
3. A Certain Hunger – Chelsea G. Summers
Chelsea Summers’ın ilk romanı A Certain Hunger, seri katil bir gurme olan Dorothy’nin hapishanede yazdığı kitabını anlatmasıyla başlıyor. Dorothy, işlediği cinayetleri, kurduğu planları ve hazırladığı yemekleri (çoğu zaman erkeklerden oluşan ana malzemeleriyle birlikte) en ince ayrıntısına kadar aktarıyor. Kitabı okurken, sanki Hannibal Lecter internette yemek blogu açmış gibi gibi bir his oluşuyor içimizde.
Romanın Amerikan baskısının kapağı da Dorothy’nin yamyam tarafını mükemmel biçimde yansıtıyor. Francesco Bacchiacca’nın Ghismonda with the Heart of Guiscardo tablosunun yakın plan bir versiyonu olan bu kapakta, elinde insan kalbini sıkıca tutan, parmaklarından kanlar süzülen bir kadının hafifçe arkaya doğru baktığını görüyoruz. Bu bakış, Dorothy’nin hapishanedeyken geçmişine dönüp bakmasını ve bunu bir tür “yemek kitabı” aracılığıyla paylaşmaya karar vermesini simgeliyor. Kadının yüz ifadesi ise, Dorothy’den pişmanlık bekleyenlere verilen meydan okur bir cevap gibi: Kapak, utanmazlığı ve gururu sanatla harmanlayarak bizi onun iç dünyasına davet ediyor.
Dorothy son derece zeki bir karakter; başına geleceklerin farkında. Ancak motivasyonları, cinayetleri işleyiş biçimi ve satirik, esprili anlatımı sayesinde ondan nefret etmek yerine onunla empati kurabiliyoruz. Hikâyesi iştah kaçırdığı kadar ironik bir şekilde iştah açtırıyor da. Psikopat olmaktan rahatsız olmayan, ömür boyu hapiste kalacak olsa da yaptıklarından pişmanlık duymayan Dorothy’nin tek sıkıntısı kötü hapishane yemekleri. Bodoslama laflarıyla sık sık güldürürken, bazen de “bu biraz iğrençti” dedirtiyor Dorothy bize. Okuyucuda birden fazla hissi “fazla”ya kaçmadan uyandırmak ve bunu beğendirebilmek oldukça zor bir iş. Chelsea Summers’ın bunu ilk romanında başarabilmiş olması, modern edebiyatta hâlâ güçlü ve umut vadeden yazarların var olduğunu hatırlatıyor bizlere.
4. Sırça Fanus – Sylvia Plath
Sylvia Plath’in tek romanı Sırça Fanus, aslında bir roman à clef. Fransızcada “anahtar roman” anlamına gelen bu tür, gerçek kişi ve olayların kurgulaştırılarak anlatılmasını ve yazarın hayatına dair bir anahtar sunmasını ifade ediyor. Kitap, Ladies’ Day dergisinde yardımcı editör pozisyonunu kazanan Esther Greenwood’un New York’ta yaşadıklarını, toplumun bir kadından beklediği standartlara uymadığı için kendini yabancı hissetmesini ve New York’tan döndüğünde zihinsel durumunun giderek kötüleşmesini konu alıyor.
Elbette kitabın psikolojik derinliğini bir paragrafta aktarmak mümkün değil; ancak kapağı bile oldukça şey anlatıyor. Bulanık görüntüyü bir filtre gibi düşünebiliriz; aslında burada gösterilmek istenen “fanus”. Sırça Fanus’un çoğu kapağında cam ve fanus imgeleri sıkça kullanılır. Bu versiyonda ise kapaktaki kız ve bulanık filtre; fanusun içindeki Esther’ı, onun depresyonunu ve sanki cam bir kubbeye sıkışmış gibi çıkış yolu bulamayan hâlini temsil ediyor.
Dikkatimizi çeken bir diğer detay ise siyah rugan ayakkabılar. Kitapta sıkça bahsedilen bu ayakkabılar, Esther için toplumun kadınlar üzerinde kurduğu baskıları ve materyalizmi simgeliyor; aynı zamanda karakterin artık bu düzen içinde devam edemeyeceğini gösteriyor. Bu zarif ve feminen ayakkabılar, 1950’lerin Amerikan toplumunun “Nasıl düzgün bir kadın olunur?” listesinde bulabileceğiniz beklentilerden biri. Esther, iş için aldığı ilk şey olarak bu ayakkabıları seçiyor. New York’u terk ederken yanına aldığı tek şey de bu ayakkabılar oluyor çünkü anlıyor ki toplumun beklentilerinden tamamen kaçmak mümkün değil, hayatını tamamen kontrol edemeyecek. Bu farkındalık, onu deliliğe sürükleyen en önemli etkenlerden biri, ayrıca bize farkındalığın her zaman pozitif sonuçlar doğurmayacağını da gösteriyor bir nevi..
5. Gizli Tarih – Donna Tartt
1982’de yayımlandığından beri otuzdan fazla dile çevrilen ve beş milyondan fazla satan Donna Tartt’ın ilk romanı Gizli Tarih’in yüzden fazla farklı versiyonu ve kapağı olsa da, ana karakterin iç dünyasını en iyi yansıtan kapak benim için Polonya baskısı oldu.
Kitap, Hampden College’ın Antik Yunan Edebiyatı bölümüne transfer olan Richard Papen’ın üniversite hayatı boyunca elit arkadaş grubu içinde tanıklık ettiği her şeyi anlatıyor. Ama sadece bir dark academia coming-of-age hikâyesi değil Gizli Tarih. Mitolojiden çokça referans içerirken istemeden de olsa elitizmin sert bir eleştirisi hâline geliyor.
Sınıfındaki herkes çok bakımlı, zengin, elit ve zeki gözükse de aslında kalplerinin ne kadar karanlık ve çürümüş olduğunu görüyor pek de güvenilir olmayan anlatıcımız Richard. Güvenilir değil çünkü her karakteri bir tanrı gibi görüyor âdeta, onlar gibi olmaya çalışıyor, onaylarını almak için elinden geleni yapıyor ama gerçeklerden ancak bir yere kadar kaçabiliyor.
Gerçeklerle yüzleşmesi ise tamamen tesadüfi bir şekilde sınıf arkadaşlarının şarap tanrısı Dionysos’u anmak ve dionysiac deliliği hissetmek için yaptıkları Bacchanal’da birini öldürdüklerini öğrenmesiyle başlıyor…
Kapakta ucu yırtılmış bir hediye paketi görüyoruz, bu hediye paketi aslında Richard’ın gruptakileri görüşünün bir temsili. Onları ulaşılamayacak kadar üstün kişiler gibi görüyor; elit, bakımlı, saygı duyulan, kendisinin hiçbir zaman olmadığı ve toplum içindeki statüsü sebebiyle olamayacağı şeyler. Ancak hediye paketi yırtılmaya başlayınca gerçek yüzlerini görmeye başlıyor. Gerçeklerle yüzleştiği ilk yer Bacchanal demiştik; kapakta ucundan gördüğümüz tablo da tam olarak o. Benvenuto Tisi’nin Triumph of Bacchus (Bacchus’un Zaferi) adlı tablosunun belli bir kısmını görebiliyoruz, ancak bu kadarı bile yeterli çünkü kitap bitince bile Richard hiçbir zaman gruptakilerin tam anlamıyla nasıl insanlar olduğunu öğrenmiyor, buğulu bir camın ardından onları görmeye devam ediyor âdeta. Gizli Tarih kadar detaylı ve derin bir kitabı en iyi yansıtabilen kapağı bence bu, çünkü gerçekten ana karakter Richard’ın nasıl düşündüğünü ve başına gelenleri sadece bir imgeyle anlatabiliyor, böyle bir kitabın da hak ettiği bir kapak tam da bu.
6. Dinlenme ve Rahatlama Yılım – Ottessa Moshfegh
TikTok’un kitapsever tarafı BookTok’ta “Karakterin ruhunu kapağa yansıtan en iyi kitap nedir?” diye sorsanız, bu kitabın adını duyma olasılığınız bir hayli fazla. Yayımlandığı günden beri popüler olan Dinlenme ve Rahatlama Yılım, adı verilmeyen anlatıcının bir yıl boyunca uyursa daha dinç ve mutlu uyanacağına inanmasıyla başlıyor.
Annesi ve babasının peş peşe ölümü, anlatıcının zaten depresif olan ruh hâlini daha da derinleştiriyor. Antidepresan dozunu arttırdıkça arttırıyor ve en sonunda istediği tek şey bir yıl boyunca kimse onu rahatsız etmeden uyumak. Ona göre bu, tamamen kederden kurtulmuş ve iyileşmiş olarak uyanmasını sağlayacak. Ancak içten içe biliyor (inkar etmeye çalışsa da) bu neredeyse imkânsız.
Karakterimizin yaşadıkları üzücü olsa da, pek de sevilesi biri değil. Moshfegh’in amacı da karakteri sempatik yapmak değil; depresyonu en gerçekçi hâliyle yansıtmak. Depresyondaki birinden sürekli gülücükler saçmasını ve kibar olmasını bekleyemezsiniz; genellikle sinirli ve hayattan bezmiş bir görüntü canlanır zihnimizde.
Kitabın kapağı da bu ruh hâlini yansıtıyor. Portrait of a Young Woman in White adlı tablo, kimin yaptığı kesin olarak bilinmese de Jacques-Louis David‘in yaptığı düşünülüyor. Tablo, hayattan bıkmış, umutlu bakmayan ve hafif aşağılayıcı bir ifadeye sahip genç bir kadını gösteriyor; tıpkı kitabımızın ana karakteri gibi. Bazı okurlar kapağın konu ile bağlantısının zayıf olduğunu düşünebilir ama aslında bu pek de doğru bir izlenim değil. Farklı versiyonlarda olduğu gibi koltuğa uzanmış veya uyuyan bir kadın figürü daha doğrudan konuyu yansıtabilirdi; ama bu kapak, karakterin bezginliğini ve depresyonun ruhunu çekip almış etkisini çok iyi gösteriyor. Üstelik unutulmaya yüz tutmuş bir tabloyu popülariteye kavuşturması da ayrı bir artı.
7. Normal İnsanlar – Sally Rooney
Karakterlerin ruhunu yansıtan kapaklar diyince en sevdiğim kitap kapağını koymasam olmazdı. İlk bakışta gayet basit gözükse de, kapağın çizeri Henn Kim için çok derin bir anlamı var.
Gençliğinden beridir insomnia ve depresyon ile mücadele eden Henn Kim, hem kitabın kapağını hem de BBC dizisi Normal People’ın illüstrasyonlarını sadece siyah kalemiyle ve sadece geceleri çalışarak tamamlamış. Bu kapakta anlatmak istediğinin ne olduğu sorulduğunda da bu kapağı benim için en anlamlısı kılan şu cevabı vermiş:
“Aynı konserve yiyeceklerin uzun bir tüketim tarihi olması gibi biz de aşka ve aşka dair anılarımıza tutunabildiğimiz kadar tutunmak istiyoruz.”
Kapağı anlatmak isterken aslında kitabın konusunu da bizim için özetlemiş oluyor Henn Kim. Kitap lise yıllarından beridir birbirini tanıyan ve üniversitede de yolları hep birbirine çıkan Marianne ve Connell’ı anlatıyor. Gençlikten yetişkinliğe geçerken aralarındaki kıvılcım yanıp sönüyor ama “Bir gün bu aşk işini başarabiliriz belki” düşüncesine tutunup farkında olmadan da olsa denemeyi hiç bırakmıyorlar, ne olursa olsun birbirlerine geri dönüyorlar. Bu yüzden kapaktaki konserve imgesi tam olarak Marianne ve Connell’ı temsil ediyor, konservenin uzun bir kullanma tarihi olduğu gibi olabildikçe uzun süre birbirlerine tutunmak istiyorlar çünkü. Bu kapak, minimalist çizimleriyle ünlü olan Henn Kim’in bence en iyi çalışmalarından biri.
8. Shy – Max Porter
Önceden pek çok yazara (Nobel Edebiyat Ödüllü Han Kang da dahil) editörlük yapmış ve 2019’dan beri tam zamanlı yazar olarak çalışan Max Porter, 2023’te yayımladığı bu novellayla bence herkesin keşfetmesi gereken bir inci ortaya koyuyor. Geçtiğimiz ay çıkan ve Cillian Murphy’nin başrolünde olduğu Steve filmi, bu kitabın farklı bir bakış açısından uyarlanmış bir versiyonu. Kitapta, on altı yaşındaki Shy’ın hikâyesine tanık oluyoruz: Öfke ve uyuşturucu sorunları yüzünden sürekli okul değiştiren Shy, son çare olarak Last Chance Okulu’na gönderiliyor. Film ise bu hikâyeyi, okulda öğretmen olan Steve’in perspektifinden anlatıyor.
Kitap kısa olsa da Shy’ın yaşadığı zorlukları, ailesiyle olan sorunlarını ve müziği bir başa çıkma mekanizması olarak kullanışını çok net bir şekilde hissettiriyor biz okuyuculara. Minimalist kapağı ise, Shy’ın zihninde dönen fırtınayı ve yalnızlık hissini ne az ne fazla, tam kararında yansıtıyor. Kapakta sırt çantasıyla duran genç bir figür görüyoruz; etrafında mavi halkalar var. Bu halkalar iki şeyi temsil ediyor: Biri, Shy’ın kendi sıkıntıları nedeniyle toplumdan ne kadar uzaklaştığını ve yabancılaştığını; diğeri ise, sorunlarının hayatını denizde seken taşlar gibi dalgalı hâle getirişini.
Kapakta, kitabın başlarında Shy’ı ilk kez gördüğümüz sahneye de bir gönderme var. Shy, çoktan Last Chance Okulu’na yerleşmiş ve bir gece yarısı yurttan kaçarak göle gitmeye çalışıyor. Göle vardığında ise yanında getirdiği taşları birer birer sektiriyor, ailesi ile olan konuşmaları bozuk bir plak gibi dönüp duruyor kafasında. Mavi halkaları bir plağın üzerindeki çizgilere benzetmek de, Shy’ın müziğe olan sevgisini düşündüğümüzde çok da uzak bir metafor değil. Max Porter’ın bu kapağı, minimalizmin doğru kullanıldığında kitap tasarımında ne kadar etkili olabileceğini de gösteriyor aslında.
9. Ölmüş Bir Kadının Evrak-ı Metrukesi – Güzide Sabri
Bedenen hayatta, ama ruhen çoktan ölmüş bir kadının hikâyesi bu… Fikret’in hayatı, kızına bıraktığı mektuplarla gözlerimizin önüne seriliyor. Ama bu kitap sadece bir hayat hikâyesi değil; aynı zamanda yerli edebiyatın kapak tasarımında da sanatın nasıl konuşmaya başladığının bir gösterimi. Kapakta karşımıza çıkan, Józef Simmler’ın The Death of Barbara Radziwiłł tablosunun yakınlaştırılmış versiyonu, Fikret’in iç dünyasını tüm çıplaklığı ile yansıtıyor. Tabloya adını veren “ölüm” kelimesi bile, bedenen olmasa da ruhunun çoktan sessizliğe gömüldüğünü söylüyor bize.
Kitapta Fikret, genç bir hanımefendi olarak doktor bir adama âşık oluyor. Karşılık var ama nafile; adam evli. Bu gerçekle sarsılan Fikret’in dünyası başına yıkılıyor. Üstelik babasının yeni eşi de onu sevmiyor, evden göndermek için elinden geleni yapıyor. Kendinden çok büyük biriyle evlendirilen Fikret, şehirden uzak bir çiftliğe taşınınca ruhu gerçekten ölmeye başlıyor. Sevdiği adamı bir daha göremeyecek olmanın hüznü ile bedenini de sarsıyor; hastalıklar peşini bırakmıyor. Kocasını sevmeye çalışsa da başaramıyor; nefret etmiyor, sadece kalbi boşta kalıyor.
Fikret’in kızına yazdığı her mektup, onun yavaş yavaş ruhunu kaybedişine tanıklık etmemizi sağlıyor. Sevdiği adamla bir araya gelse bile artık çok geç, tıpkı Barbara Radziwiłł için çok geç olduğu gibi…
10. Şimdi Buradaydı – Irmak Zileli
Listemizi çarpıcı bir polisiye ile bitirmeden olmaz. Irmak Zileli’nin Şimdi Buradaydı adlı kitabı, aslında tek bir mekânda geçiyor: Psikiyatrist Birkan’ın odasında. Kitap, Birkan’ın danışanı Yankı’nın cinayet işleyebileceğinden duyduğu korkuyla açılıyor. Seanslarda Yankı’nın anlattıkları ve anlatamadıklarını Birkan kendi kafasında tamamladıkça beyninde kırmızı alarmlar çalmaya başlıyor.
Ama asıl sürpriz, geriye gidip Yankı’nın hikâyesini dinlerken ve Birkan’ın zihnine adım atarken ortaya çıkıyor. Kapak, karakterin ruhunu yansıtan bir ipucu gibi: Birkan, Yankı’nın hikâyesindeki boşlukları doldururken aslında kendi geçmişini, kendi sırlarını biz okuyucuya ifşa ediyor ve ikisinin ne kadar da benzer olduğuna tanık oluyoruz. Birkan, Yankı’yı tedavi etmeye çalışırken bir yandan da kendi geçmişinin gölgeleriyle de boğuşuyor.
Kitabın sonuna gelindiğinde, karakterler arasındaki sınırlar silikleşiyor ve kapaktaki ayna sembolizmi bir o kadar daha manalı hâle geliyor. Birbirlerinin aynasında eksik parçalarını bulmaya çalışıyorlar; biz de kendi içimizdeki eksik parçaları keşfetme isteğiyle kalıyoruz.
Henüz çok yeni olmasına rağmen bu kitap, hem içeriği hem heyecanı hep dorukta tutan üslubu hem de minimalist ama derin anlamlı, âdeta sanatsal kapak tasarımıyla şimdiden gönlümde taht kurdu.
Kaynakça:
“Cillian Murphy and Max Porter: Shy / Steve”. Inklings Book Club, Spotify. Erişim tarihi: 03.11.2025
“Kötülüğe, Belleğe Ve Ötekiye Dair Bir Kazı: ‘Şimdi Buradaydı’”. artfulliving.com. Web. Erişim tarihi: 03.11.2025
“The Story Behind Peter Hujar Cover of a Little Life”. thebookerprizes.com. Web. Erişim tarihi: 03.11.2025
Day, Harvey. “Normal People Illustrator Henn Kim: ‘My Sadness Becomes My Art.’”.bbc.com. Web. Erişim tarihi: 03.11.2025
“59 Years of Book Covers for the Bell Jar From All Over the World”. lithub.com. Web. Erişim tarihi: 03.11.2025
