İnsan etrafında değişen tarih boyunca animistik inançlar ile yaşadığı çevreyi anlamlandırma ihtiyacı hisseden insanlar; bitkiler, hayvanlar, iklim ve daha genel tabirle doğa olayları hakkında pek çok farklı inanç geliştirmiştir. Bu nedenle mitoloji sadece insan etrafında gelişmemiş ve doğaya ait farklı unsurları içeren sembollerle birlikte bir anlam dünyası ortaya çıkarmıştır. Mitolojik anlatılarda insan her zaman bir özne konumunda ele alınmayıp başka bir özneden etkilenen bir unsur olarak da ele alınmıştır. İnsanın inançları ve dünyayı anlama çabası bazı anlatıların merkezine insan dışındaki bir öznenin yerleşmesine de sebep vermiştir. Bu yazı da insan dışındaki bir özne etrafında gelişen mitolojik anlatılar üzerinedir.
Bu yazıdaki anlatıların mitosu olan Adamotu, diğer bir adıyla Mandragora, patlıcangiller (Solanaceae) familyasına aittir. Farklı kültür ve coğrafyalarda değişen isimlerle anılsa da pek çok bitki gibi o da karanlık ve aydınlık taraflarıyla bilinmektedir. Gizemli, tılsımlı olmakla ilişkilendirilen bitkilerin kaderini taşıyan adamotu şekli itibarıyla da ilgi çekmiş. Bunun yanı sıra büyücülük, tıp, cadılık ve cadılıkla ilişkilendirilebilecek iksir ve büyü yapımı gibi pek çok alanda kullanılarak kendine has anlatılara sahip bir mitos haline gelmiştir. Bu kadim bitki, köklerinin insan bedenine benzeyen şekli nedeniyle bir bitkiye göre tuhaf olarak tanımlanmıştır.
Adamotu Bitkisinin Adlandırılması
Adamotu bitkisi farklı kültürlerdeki farklı izlenimleri nedeniyle birden fazla adlandırılışa sahiptir. Sıcak iklimlerde yetiştiği için ateş böceklerini üzerine çektiği ve bir başka efsaneye göre geceleri etrafa zayıf bir ışık yayması sebebiyle “şeytan mumu” olarak da adlandırılmıştır. İslam tıbbında da adı geçen bu bitkinin kadın ve erkek olarak iki cinsinin bulunduğu; kadın olanına riyukus, erkek olanına ise muriyun adı verildiği bilinmektedir. Anadolu’da da bu bitkiye abdüsselamotu, insanotu, ademotu gibi farklı isimler verilmiştir. Hatta bu bitkinin haksız yere idam edilen insanların gözyaşlarından oluştuğu inancına dayanılarak Hırsızkökü ismi de verilmiştir.
Adamotu Hakkındaki Efsane
Adamotunun kendisini topraktan ayıran kişiye ölüm getirdiğine ve topraktan çıkarıldığı an dayanılmaz bir sesle çığlık attığına inanılırmış. Öyle ki, topraktan çıkarıldığında çığlık attığı ifade edilen bitkinin topraktan köpekler yardımıyla çıkarıldığı rivayet edilmektedir. Birinci yüzyılda Kudüs’te yaşamış tarihçi Flavius Josephus’a göre, topraktaki bitkiye bağlanan bir ip haftalarca aç bırakılmış bir köpeğin boynuna takılırmış. Hayvanın ileriye atılması ve istenen yöne hareket etmesi için köpeğe koklatılan et parçası o yöne fırlatılarak bitkinin kökünün yerinden çıkarılması sağlanırmış. Köpek adeta bitkiye kurban edilirmiş çünkü söylenene göre bitki topraktan çıktığı an dayanılmaz bir çığlık sesiyle köpeğin ölümüne yol açarmış. Bu hikayeye bir örnek olarak Harry Potter ve Sırlar Odası filmindeki bir sahne gösterilebilir. Filmdeki botanik profesörü Pomona Sprout, adamotunu anlattığı bir dersinde öğrencilerine kulaklık dağıtarak bitkinin rahatsız edici sesinden sakınmalarını sağlamıştır.
Ülkemizin Ege ve Akdeniz bölgelerinde hala yer bulan adamotunun hikayesi bir yönüyle farklılaşmış. Rivayete göre bikinin sesinden korunmak için yine köpek kullanıldığı ancak davul gibi yüksek ses çıkarabilen aletlerle bu sesin bastırılmaya çalışıldığı da söylenmektedir. Bilim insanı, eczacı ve botanikçi Prof. Turhan Baytop‘a göre bu rivayetler kökçülük (bir çeşit bitki toplayıcılığı) yapanlar tarafından bitkiye başkalarının yaklaşmasını engellemek adına ortaya atılmıştır.
Adamotu bitkisi tarihte farklı kültürler ve inançlar tarafından farklı yorumlanmıştır. Yahudilik inancına göre cennette yetişmiş, Antik Mısır’da ilahi bir gücü olduğuna inanılarak uğruna adak adanmış, Fars ve İran mitolojilerinde doğurganlıkla ilişkilendirilmiştir. Ortaçağ’da ise büyücülükle, gizli inançlarla ve şeytana tapmakla ilişkilendirilerek cadı avcılığının yaşanmasına da zemin hazırlamış bir bitkidir. Dini hikayelerde, yaratılış mitlerinde, tıbbi metinlerde ve hatta edebi metinlerde kendine yer edinmiştir. Shakespeare‘in Romeo ve Juliet adlı eserinin final sahnesinde de “Ya duyarsam topraktan sökülen adamotlarının çığlıklarını / Çıldırmış bu çığlıkları duyan ölümlüler…” dizeleriyle bu kadim bitkiden bahsedilmektedir.
Adamotu, tarih boyunca insana bazen şifa veren bazen de sağlığa zararlı olan bir bitki olarak yorumlanmış. Bu kadim bitki hakkında farklı ifadeler, inançlar ortaya çıkmış ve birbirinden ilginç hikayeler anlatılmıştır. Bazen ünlü hekimler bazen de kök avcılarıyla yolu kesişen adamotu hala gizemini korumakta ve hekimler gözetiminde kullanılması tavsiye edilmektedir.
Kaynakça:
https://acikradyo.com.tr/botanitopya/adamotu-gizemli-dunyanin-tuhaf-bitkisi
Tarhan, N , Arslan, M , Şar, S . (2016). Bazı Tıbbi Bitkiler ve Onlara Ait Mitoslar . Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi , 6 (1) , 1-9 .
