Yunan mitolojisindeki tanrıça Hebe gibi bir gençlik tanrıçası olarak bilinen Juventas’ın asıl görevi askerlik yaşına gelmiş genç erkekleri korumaktır. Capitol Tepesi’ndeki yerini terk etmemekte direnen bu inatçı tanrıça sadece gençlerin korunması değil koskoca bir imparatorluğun refahının devamlılığı için de bir garanti olarak görülmüştür.
Gençlik Tanrıçası Juventas
Juventas, iuvenes yani askerlik çağına gelmiş erkeklerin tanrıçasıydı. Onun özel olarak ilgili olduğu alan genç erkeklerin yetişkinliğe geçişiydi. Yetişkin birer erkek olduklarında ordu için uygun görülürlerdi ve beyaz toga virilis (erkeklik togası) giyerlerdi (Giesecke 75). Tanrıçanın ismi yaşamsal güç anlamına gelen Proto-Hint-Avrupa h2yeu- kökünden gelir. Tanrıça da Roma’nın yaşam gücünün kişileştirilmesi olarak görülebilir (Woodard 3671a). Gençliğin kişileştirilmiş hali olarak düşünülen Juventas kendi orijinal İtalyan kültü özelliklerini korurken zamanla Hebe’nin özelliklerinden de bünyesine katmıştır (Giesecke 75). Ancak bazı araştırmacılar Juventas’ı sadece Hebe’nin Romalı versiyonu olarak görmüşlerdir.
Juventas’ın yapay ve yabancı bir tanrıça olarak sadece Yunan Hebe’nin Romalı bir ifadesi olduğuna dair iddialara karşın Georges Dumézil onun eski bir varlık olduğunu savunur. Juventas iuueneslerin koruyucu tanrıçasıdır ve bunun gibi yaş gruplandırmaları Roma’nın erken örgütlenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Bu gençler askerlik çağına geldiğinde, bazı yazıtlarda Juppiter Juuentus adıyla anılan Jüpiter’in Capitol’deki tapınağına gitmek ve Juventas’ın hazinesine para bağışı yapmak zorundaydılar. Dolayısıyla Roma’nın en erken döneminden beri önemli bir yere sahip olan bir grubun yaptığı ritlerin adandığı bir varlık geç gelen yabancı bir tanrıça olamaz. Böylece Dumézil, Juventas’ın belki de ilk başta Jüpiter’in bir parçasıyken sonradan ondan kopmuş olabileceğini ama kesinlikle tapınağa sonradan katılan bir varlık olmadığını belirtir (Dumézil 200-201).
Capitol Tepesi’nin Tanrıçası
Tanrıçanın en önemli tapım yerinin Capitol Tepesi’ndeki Jüpiter Optimus Maximus tapınağı içinde olduğu bilinmektedir. Halikarnaslı Dionisos Capitol Tepesi’ndeki tapınak yapımına dair en uzun anlatıyı yazmıştır. Buna göre, Yaşlı Tarquin tapınağı yaptıracağı zaman kahinleri çağırır ve tapınağın yapılması için en uygun yerin neresi olduğunu söylemelerini ister. Sonuç olarak Capitol Tepesi’nde karar kılınır. O dönem orada birçok başka tanrının mabedi olduğundan kahinler tanrıların bu yer değişimine onay verip vermediğini öğrenmek için tanrılara danışırlar. Sınırların tanrısı Terminus ve gençlik tanrıçası Juventas hariç bütün tanrılar buna onay verirler. Böylece onların sunakları da yeni tapınağa dahil edilir. Kahinler bunu Roma’nın sınırlarının değişmeyeceğine ve canlılığını, refahını kaybetmeyeceğine yormuşlardır.
Florus bu miti Gururlu Tarquin ile bağdaştırır ve kahinlerin Juventas ile Terminus’un yerlerini terk etmek istememesini sonsuza dek sürecek gücün bir göstergesi olarak yorumladığını anlatır. Titus Livius da tanrıların imparatorluğun gelecekte ulaşacağı genişliği göstermeyi seçtiğini, kehanetlerin Terminus’un yer değişikliğine taraftar olmadıklarını ve bunun da tanrının kutsal sınırları değiştirilmediği sürece imparatorluk adına her şeyin sağlam ve sabit olacağına yorulduğunu yazar (Thein 291-292). Bu da Juventas’ın Roma’nın refahının bir garantisi olarak görüldüğünü ve taşınması durumunda bu refahın ve gücün kaybolacağına inanıldığını göstermektedir.
Capitol Tepesi dışında, Juventas’a birçok noktada tapınılmıştır. Zamanında Konsül M. Livius Salinator, Kartacalıları yendiği zaman Circus Maximus’ta Juventas’a bir tapınak adamıştır (Woodard 3671a). Bunun yanında, 218 yılında, “Herkül ve Juventas”a sunulan lectisternium[1] and the supplicatio[2] vardır (Dumézil 200).
Juventas ve Hebe
Juventas, Yunan mitolojisindeki gençlik tanrıçası Hebe’nin Roma mitolojisindeki karşılığı olarak görülür. Hebe, Zeus ve Hera’nın kızı, dolayısıyla Ares ve Eileithyia’nın kız kardeşidir. Herakles tanrı yapıldıktan sonra, yeni kazandığı sonsuz hayatı ve sonsuz gençliği temsilen Hebe ona ölümsüz bir eş olarak verilmiştir. İlyada’da tanrıların sakisi olarak ambrosia’yı doldurduğunu görürüz. Euripides’in Herakles’in Çocukları tragedyasında da Hebe, Herakles’in yaşlanmış olan yeğeni Iolaus’u gençleştirir ki Herakles’in çocuklarını korumak için Eurystheus’a karşı mücadele edebilsin (March 377). Tıpkı Zeus’un Hebe’nin babası olması gibi Jüpiter de Juventas’ın babasıdır. Bu ilişki onun statüsünü pekiştirir. Bu iki varlık gelecek nesillerin refahını ve devamlılığını sağlayan tanrılar olarak görülür.
Liberalia
Ovid, Fasti eserinde askerlik çağına ulaşmış genç erkeklerin toga virilis giydikleri günü 17 Mart olarak belirtir ki Cicero da bu konuda aynı fikirdedir (Woodard 90b). Bu tarih ise Liberalia adlı bayrama denk gelir. Liberalia, verimlilikle bağdaştırılan tanrı Liber ve tanrıça Libera’yı onurlandırmak adına kutlanırdı. Liber aynı zamanda şarap ile ilgili ritüellerle de bağdaştırılırdı ve sonradan da Dionysos ile özdeşleştirildi. Aziz Augustinus, Liber’in erkek Libera’nın ise kadın tohumları üzerinde söz sahibi olduğunu ve birliktelik sırasında bu tohumlar serbest kaldığından tapınaklarında da erkek ve kadın cinsel organlarının resimlerinin bulunduğunu yazar (Woodard, 94b).
Toga Virilis
Genç erkeklerin çocukluktan yetişkinliğe geçişini işaretleyen bir simge olan toga virilis ve onun giyildiği an dolayısıyla geçiş ritlerinden biridir. J. Albert Harrill, bu törende Arnold van Gennep’in her kültürün geçiş ritlerinde bulunduğunu tespit ettiği üç aşamanın da olduğunu belirtir. Bunlardan birincisi çocukluktan ayrılmadır. Bu aşamada çocuk bulla denen, onu büyülerden koruması için ailesi tarafından verilen tılsımını çıkarıp Lares yani ev ve ailelerin koruyucu varlıklarına adardı ve şafak vaktinde Forum’a doğru yapılan bir geçit törenine katılırdı (Harrill 258). Geçiş ritlerinin ikinci aşaması ise Juventas ile ilgili olan kısmıdır.
Eşikte olma durumunu ifade eden bu aşamada yetişkin bir erkek olmanın eşiğindeki adaylar Jüpiter Optimus Maximus tapınağındaki kutsal alana gelerek sunu yaparlar. Tapınağın içinde gençliğin koruyucu tanrıçası Juventas’a adanan kutsal bir alan da bulunur. Toga giyen gençler halka ilan edilir ve tam isimleri ile gentes denen aile gruplarının arasına kaydolurdu. Son aşama ise yeniden birleşme idi. Baba ve oğul eve dönerek ailenin geri kalanına katılır, sunular yapar, aile yemeğini yerdi (Harrill 258).
Üçlü Sistemde Juventas’ın Yeri
Juventas hakkında değinmeden geçmek istemediğimiz başka bir konu da Georges Dumézil’in Hint-Avrupa toplumlarında olduğunu düşündüğü, toplumun üçe ayrıldığı sistemde Juventas’ın yerinin neresi olduğudur. Woodard, The Disruption of Time in Myth and Epic makalesinde Dumézil’in bu sistemini baz alarak Juventas hakkında bazı saptamalar yapar. Juventas’ın bir gençlik tanrıçası olan Hebe ile eşlenmesinin biraz dikkatsizce yapılmış olduğundan onun tam anlamıyla iuvenes yani askerlik çağına gelmiş genç erkeklerin tanrıçası olduğundan bahseder. Bu yüzden direkt olarak bir savaş tanrıçası olarak karşımıza çıkmasa da savaşçı tanrıların olduğu ikinci işleve dahil olur. Makalede Juventas Hint mitolojisinin refah tanrıçası Lakshmi ile karşılaştırılır ve ikisinin de hem refah tanrıçası olması hem de direkt savaş tanrıçası olarak öne çıkmasalar dahi savaş ve savaşçılarla olan ilgisinden bahsedilir. Juventas açık açık bir savaş tanrıçası değildir. O, Roma’nın refahının, devamlılığının, gücünün ve canlılığının garantisidir. Bununla birlikte, askerlik çağına gelmiş genç erkeklerin koruyucusudur ki bu gençler Roma’nın savaşlarında yer alacak kişilerdir (Woodard 89b, 91b, 92b).
Biraz düşünüldüğünde refah ve savaşın birbirinden çok da ayrı düşünülemeyecek kavramlar oldukları anlaşılır. Neticede, bir yerde refah sona erdiğinde karışıklıkların ve savaşın gelmesi kaçınılmazdır. Juventas da Roma ruhunun canlılığının bir yansıması olarak görüldüğü için onun gitmesi savaş ihtimalini artıracaktır ve burada devreye yine koruyucusu olduğu askerlik çağına gelmiş genç erkekler girecektir. O erkeklerin korunması da yine Roma’nın devamlılığı için zorunlu olacaktır. Dolayısıyla tanrıçanın ilgili olduğu kavramlar ne kadar ayrı görünseler de birbiriyle bağlantılıdır. Kahinlerin Juventas’ın yer değişimini reddetmesini Roma’nın güçlü ve dinç olacağının bir alameti olarak görmesi şaşırtıcı değildir.
Kaynakça
Dumézil, Georges. Archaic Roman Religion. Çev. Philip Krapp. Chicago: The University of Chicago Press, 1970.
Giesecke, Annette. Classical Mythology A to Z: An Encyclopedia of Gods & Goddesses, Heroes & Heroines, Nymphs, Spirits, Monsters, and Places. New York: Hachette Book Group, 2020.
Harrill, J. Albert. “Coming of Age and Putting on Christ: The Toga Virilis Ceremony, Its Paraenesis, and Paul’s Interpretation of Baptism in Galatians”. Novum Testamentum, 2002: 252-277.
March, Jenny. Dictionary of Classical Mythology. Oxford: Oxbow Books, 2014.
Thein, Alexander. “Capitoline Jupıter and The Historiography of Roman World Rule”. Histos, 2014: 284–319.
Woodard, Roger D. “The Disruption Of Time In Myth And Epic”. Arethusa, 2002b: 83-98.
Woodard, Roger D. “Juventas”. The Encyclopedia of Ancient History, Editörler: Roger S. Bagnall vd., Birinci Baskı, Massachusetts: Blackwell Publishing, 2013, s. 3671.
“Lectisternium”. Arkeolojikhaber. 07.2018. Web. Erişim tarihi: 04.06.2025.
“Supplicatio”. 11.01.2018. Web. Erişim tarihi: 04.06.2025.
Kapak Görseli: Jacques Louis Dubois-Hebe | Wikipedia.org
[1] Antik Yunan ve Roma’da tanrı ve tanrıçalara yemeklerin sunulduğu ayin (“lectisternium”).
[2] Eski Roma dininde, iyi ya da kötü toplumsal olayların ardından düzenlenen ayin (“supplicatio”).
Harikasınız ❤️