Isabella’nın Gençlik Yılları ve İlk Yazıları
Omurgasıyla ilgili rahatsızlığına sinirsel baş ağrıları ve uykusuzluk da eklenince doktoru açık havada bulunmasını tavsiye etti. Ebeveynlerinin işleri dolayısıyla evde yalnız kaldığı zamanlarda ona evden çıkmaması tembihlense de Isabella, biraz da olsun bahçeye çıkıp dans etmeyi ihmal etmez; bir şekilde doğayla temas etmenin yolunu bulurdu.
İsabella’nın yazdığı ilk metin, serbest ticaretle ilgili bir broşürdü ve kendisi henüz 16 yaşındaydı. Broşürün ardından birkaç yerli dergide ekonomiyle ilgili yazılar yazmaya başladı.
1850’de omurgasındaki rahatsızlık sebebiyle ameliyat geçirse de sağlığı düzelmedi, doktorların da tavsiyesiyle yaz aylarını İskoçya’da geçirmeye başladı fakat burada iyileşmek yerine gittikçe daha depresif ve umutsuz bir hal aldı.
“Kendime sürekli dikkat etmek zorunluluğu nedeniyle, hayatımı aşağılık bir işe harcıyormuşum gibi hissediyorum. Bencillikle mükemmel bir kabuk bağlamak tehlikesi içindeyim” (Stoddart, 1906)
-Isabella Bird
İlk Seyahatler, İlk Mektuplar
1854’de Kanada’ya gitmesi gereken kuzenine eşlik etmek için yola çıkarken babası ona 100 sterlin vererek, “Bitirene kadar eve dönme.” dedi ve Isabella’nın ailesi yanında olmadan çıktığı bu ilk yolculukla hayatı değişti. Sırasıyla Kanada, Toronto, Boston, Cincinati, Şikago ve St. Lawrence’a gitti. Ailesine gittiği yerlerde gezip gördüklerini anlatan onlarca mektup yazdı ki bu mektuplar, ilk kitabının temelini oluşturdular ve bundan sonraki yolculuklarına kitabından elde ettiği gelirle çıktı.
Tekrar yola çıktığında yıl 1872’ydi ve yolculuk Avustralya’yla başladı. Ardından “havanın her zaman ağrılarını dindiren bir merhem gibi” olduğunu söylediği Hawai ile devam etti. Burada Mauna Kea ve Mauna Loa Yanardağlarına tırmanarak dağlarda yaşayan insanlarla zaman geçirdi. Sonrasında Colorado’ya geçti.
“Geçen gün camda kendi yansımamı gördüm, ben oluşuma şaşırdım, çok genç gözüküyordu. Oysa Edinburgh’da iken kendi bitkin ve gergin yüzümden korktuğum olurdu….Burada insanların birbirine resmi ziyaretleri yok, ama gerçek bir sosyallikleri var….Yüzleri görüntüyü kurtarmak kaygısıyla buruşturulmamış bu insanlar arasında olmak çok keyifli.” (Stoddart, 1906)
-Isabella Bird
Bir Meydan Okumanın Ardından Gelen Başarı
Takvimler 1873’ü gösterdiğinde bu kez tırmanış Rocky Dağları’naydı. Daha öncesinde Hawai’de yanardağlara tırmanırken ata tek taraflı binmişti ve bu hem konforsuz hem de can yakıcı bir deneyimdi. Bu kez ata tek taraflı değil, erkekler gibi iki bacağını açarak bindi. Bunu yapabilmek için giydiği kıyafet Times Dergisi‘nde yayımlandı ve erkek kıyafeti giydiği iddia edilerek eleştirildi. Isabella ise dergiyi dava etmekle tehdit etti ve atlara canı nasıl istiyorsa öyle bindi.
Rocky Dağları’na tırmanırken rehberi, Jim Nugent, nam-ı diğer “Rocky Dağları’nın Jim’i” idi. Jim’in hakkında söylenenler pek de iyi değildi, öyle ki ona “tek gözlü haydut” bile derlerdi ama Isabella’nın deneyimleri tam tersini söylüyordu. Isabella kız kardeşine yazdığı mektupta Jim’den şu şekilde bahseder: “Jim, insanın içine işleyen, büyüleyen biridir; şiire, mizaha ve güçlü bir doğa sevgisine sahiptir; harika bir sözel belleği, her kişi ve konu hakkında fikri vardır; kadınları hem eğlendirir, hem onlara bir şövalye gibi saygıyla davranır; çocuklar ona âşıktır, Jim’in omuzlarına tırmanır ve bukleleriyle oynarlar.” (Stoddart, 1906)
Zamanla Jim, Isabella’ya aşık olur fakat Isabella Jim’i geri çevirir ve Edinburgh’a döner. Rocky Dağları’nda geçirdiği günlerde kız kardeşi Henrietta’ya yazdığı mektuplar, yerel bir dergide yayımlanmasının ardından “Rocky Dağları’nda Bir Leydinin Yaşamı” (A Lady’s Life in the Rocky Mountains) adıyla kitap haline getirilerek yayımlandı.
Edinburgh’un havası sağlığını yine kötü etkileyince Isabella, çareyi yine yollarda buldu. Bu kez rotası Asya kıtasıydı. Sırasıyla Japonya, Çin, Vietnam, Singapur ve Malezya’ya gitti. Özellikle Japonya’da özel izin gerektiren iç kısımlara doğru ilerledi ve ülkenin kültürü ve doğal özellikleri hakkında bilinmeyenleri yazdı. Ise ve Nishi-Hongwanji Tapınakları hakkında detaylı incelemeler kaleme alan Bird, aynı zamanda Ainu yerleşimleri ve yerel halkla ilgili de yazdı. Cenazelere ve düğünlere katıldı, kadınların kıyafetlerinin kumaşlarını inceledi, çocukların oyunlarını izledi. Japon misafirperverliği ifade eden “omotenashi” kavramından bahsetti. “Japonya’da Ayak Basılmamış Parçalar” (Unbeaten Tracks İn Japan) adlı kitabına konu olan bu rotayı gezerken kız kardeşi hastalandı. Memleketine döndüğünde Henrietta’nın durumu daha da kötüleşti ve hayatını kaybetti.
“Bu harfler baskıya geçerken, kitapta anlatılanları ilk önce kendisine yazdığım, yetenekli ve dikkatli eleştirilerine çok şey borçlu olduğum, gezilerimin ilham kaynağı, çok sevdiğim, sevgi dolu tek kız kardeşim vefat etti.” (Stoddart, 1906)
“Japonya’da Ayak Basılmamış Parçalar” önsöz eki-Isabella Bird
İlerleyen yıllarda kendisinin ve kız kardeşinin doktoru Dr. John Bishop ile evlendi. Çok geçmeden eşini de kaybeden Isabella, tekrar yola çıkmaya karar verdi.
Yolculuğuna Hindistan ile başladı. Burada John Bishop Memorial Hastanesi’ni kurdu. Ardından Ladakh’a geçti. 1890’da İran ve Kürdistan’a geçti. Burada Bağdat ve Tahran arasında yolculuk yapan İngiliz askerleriyle birlikte iki ay boyunca dolaştı. Binbaşı Sawyer ile birlikte araştırmalara katıldı. Ardından İsfahan, Hemedan ve Urmiye’den geçti. Ekim ayına gelinde Van’a geçti. Üç ay boyunca Van-Trabzon-İstanbul hattında araştırmalar yaptı. Bir yıl süren bu yolcuğunu anlatan “Fars Ülkesi ve Kürdistan’a Seyahat” (Journeys in Persia and Kurdistan) adlı iki ciltlik kitabı yayınladı.
Bird’un bu kitabında Fars kadınlarıyla ilgili tasvirleri onları kurtarılmaya muhtaç gibi gösterdiği iddiasıyla eleştirilmişti ama kendisinin amacı bambaşkaydı. Bu kez diğer yolculuklarından farklı olarak aynı zamanda bir misyonerlik görevi için de yola çıkmış olduğunu “Ben bu ihtişamlı ve bir resim gibi güzel şehir Bitlis’e, yılın bu geç mevsiminde şehri görmekten ziyade, özellikle iki Amerikalı misyoner bayanı ziyaret için geldim” sözleriyle ifade etmiş, Bitlis gezisini anlatırken şehrin siyasi ve sosyal yapısını detaylı bir şekilde analiz etmiştir. Takip eden yıllarda İran’a devlet adamları, tüccarlar ve misyonerler tarafından yapılan seyahatlerin sayısında ciddi bir artış görülmüştür.
1892’de Isabella Bird, İngiltere Kraliyet Coğrafya Topluluğu’na seçilen ilk kadın olmuştur. Erkekler onun bilgilerini ve yazdıklarını küçümsemesine rağmen Isabella, başarılarıyla dikkatleri üzerine çekmeyi başarmıştı. Kendisinden beklenen şekilde değil de kendi istediği yollardan yürüyerek onlara meydan okumuştu.
Isabella Bird’ün Çıktığı Son Yolculuk
Bird, son yolculuğuna çıktığında takvimler 1897’i gösteriyordu. Aynı yıl, Kraliyet Fotoğraf Derneği üyeliğine seçilmişti. Fotoğraf makinesini alıp yola koyulan Isabella, sırasıyla Yangtze ve Han Nehri’ne, Çin, Kore ve Morocco’ya gitti. Edinburgh’a dönüşü 1904’ü buldu. Tekrar Çin’e gitmek için planlar yapıyordu fakat birkaç ay sonra hayatını kaybetti.
“Hava harika, aşırı soğuk bana gayet uygun… Özgürüm ve bunu ne kadar sevdiğimi iyi bilirsin! Böyle bir ilgi için bir potansiyele sahip olduğuma minnettarım. O olmadan yalnız yaşamım nasıl olurdu?”(Stoddart, 1906)
-Isabella Bird
Isabella Bird hayattan ayrıldığında ardında yayımlanmamış on sekiz kitap daha bırakmıştı, ilerleyen yıllarda pek çok kitabı yayımlandı. Dünyanın bir ucu hakkında tetiklediği merak duygusu, kendinden sonra gelen pek çok kaşif ve yazara cesaret veren Bird’ün kitaplarının ortak bir dili vardır. O gezip gördüğü yerlerde uzun süreler kalır, oraların insanlarının hayatlarına dahil olarak yazar. Yazılarını fotoğraflarla destekler. Gerektiğinde dağa tırmanır, gerektiğinde törenlere katılır. Sadece göstermez, hissettirir. Bir görseli değil, bir yaşantıyı anlatır. Dili samimi ve eğlencelidir.
Isabella Bird’ün Ayak İzleri
Isabella Bird, bedenen aramızdan ayrılmış olsa da, onun keşfetmeye ve anlatmaya olan tutkulu ruhu bizler için hala ilham kaynağıdır.
1982’de yılında Caryl Churchill’in yazdığı “Top Girls” adlı kadınların toplumdaki yerlerini ve başarılarını anlatan eserde yer alan bir karakterlerden biri de Isabella’dır. Eserde Bird’ün kitaplarından alıntılara da yer verilmiştir.
2022’de BBC’de “A Lady’s Life in the Rocky Mountains” kitabından ilham alınarak “Trailblazers: A Rocky Mountain Road Trip” adında üç bölümlük bir belgesel dizi yayınlanmıştır. Dizide Isabella Bird’ün hayatı yakın merceğe alınarak Viktorya döneminin toplumsal yapısı işlenmiştir. Bird’ün rotasını takip eden üç kadının samimi ve eğlenceli anıları anlatılır. Dizinin yapımcıları BBC’ye verdikleri röportajda Ruby Wax, Melanie Brown ve Emily Atack, Bird’ün “zamanının şartlarına göre bir kadın olarak başardıklarının anlatılmaya değer olduğunu ve O’nu bir kahraman gibi gördüklerini” ifade etmişlerdir.
Isabella Bird, Süfrajet hareketinin bir parçası değildi ama cesareti ve mücadeleci ruhuyla kadınlara önemli bir rol model olmuştur ve görüntüleri bir Süfrajet afişinde kullanılmıştır.
Kaynakça:
Stoddart, Anna M. The Life of Isabella Bird. 1906. 5 Eylül 2025
Bird, Isabella. The English Woman In America. 1856. 3 Eylül 2025 book.google.com
“Isabella Lucy Bird”. Scottish-places.info Web. 03.09.2025 archive.org
Röportaj kaynağı: bbc.co.uk
