19. yüzyılın ortalarında, İrlanda halkı tarihinin en büyük felaketlerinden biriyle karşı karşıya kaldı. 1845-1852 yılları arasında yaşanan İrlanda Büyük Kıtlık (The Great Famine), yalnızca açlık ve hastalık nedeniyle milyonlarca insanın hayatını kaybetmesine yol açmakla kalmadı, aynı zamanda İrlanda toplumunun sosyal, ekonomik ve politik yapısını derinden sarstı. Bu trajedi, İrlanda’nın İngiltere ile olan ilişkisini de kökten değiştirdi ve ulusal kimlik bilincinin gelişmesine katkıda bulundu.
Kıtlığın Nedenleri: Patates Hastalığı ve İngiliz Politikaları
İrlanda’da 19. yüzyılda en yaygın tarım ürünü patatesti. Özellikle kırsal nüfusun büyük bir kısmı, temel besin kaynağı olarak patatese bağımlıydı. Ancak 1845 yılında Phytophthora infestans adlı mantarın patates tarlalarını mahvetmesiyle kıtlık başladı. Bu hastalık, birkaç yıl boyunca tüm mahsulleri yok etti ve büyük bir gıda krizi ortaya çıktı.
İrlanda, kıtlık sırasında Britanya Krallığı‘nın bir parçasıydı ve yönetim büyük ölçüde Londra merkezliydi. Ancak İngiliz hükümeti, kıtlığın en şiddetli olduğu dönemlerde etkili bir yardım sağlamadı. Serbest piyasa ekonomisi anlayışı, İngiltere’nin İrlanda’dan yapılan gıda ihracatını sürdürmesine neden oldu. İngiliz yönetimi, açlıktan ölen halka rağmen İrlanda’dan tahıl ve diğer tarım ürünlerini ihraç etmeye devam etti. Bu durum, kıtlığın etkilerini çok daha yıkıcı hale getirdi.
Ölüm, Hastalık, Göç ve Bir Milletin Dramı
Kıtlık, sadece açlık nedeniyle ölümlere yol açmadı; aynı zamanda tifo, dizanteri ve kolera gibi hastalıkların yayılmasına neden oldu. Bağışıklık sistemi zayıflayan insanlar, bu hastalıklara karşı direnç gösteremedi ve milyonlarca kişi hayatını kaybetti.
Kıtlığın etkisiyle İrlandalıların büyük bir kısmı ülkeden göç etmek zorunda kaldı. ABD, Kanada, Avustralya ve İngiltere, göçmenlerin en çok yöneldiği yerlerdi. Ancak göçmenler, kötü şartlarda yapılan uzun deniz yolculukları sırasında da büyük kayıplar verdiler. “Kıtlık Gemileri” (Coffin Ships) adı verilen teknelerde hijyen koşulları kötüydü ve yolculuk sırasında binlerce kişi hayatını kaybetti.
Osmanlı Devleti ve Diğer Yardımlar
Osmanlı Devleti, İrlanda Büyük Kıtlık sırasında yardıma koşan nadir devletlerden biri oldu. Sultan Abdülmecid, kıtlıktan etkilenen İrlanda halkı için 10.000 sterlin yardımda bulunmak istedi. Ancak İngiltere Kraliçesi Victoria, kendisinin sadece 2.000 sterlin bağış yaptığını belirterek, Osmanlı’nın daha fazla bağış yapmasını uygun görmedi. Bunun üzerine Osmanlı, resmi olarak 1.000 sterlin bağışta bulundu. Ancak Sultan Abdülmecid, bununla yetinmeyerek gizlice üç gemi dolusu gıda ve erzak yardımını İrlanda’ya gönderdi.
Bu yardımlar, İngiltere’nin baskısı nedeniyle resmî olarak duyurulmasa da, İrlanda halkı tarafından büyük bir minnettarlıkla karşılandı. Drogheda kentindeki bazı binalarda Osmanlı armasına rastlanması ve günümüzde İrlanda-Türk dostluğunun simgesi olarak kabul edilen bağlar, bu yardımın unutulmadığını gösteriyor.
Osmanlı Devleti dışında, ABD ve Fransa gibi ülkeler de İrlanda’ya çeşitli yardımlarda bulundu. Özellikle ABD’deki İrlandalı göçmenler, kendi ülkelerindeki kriz için büyük bağış kampanyaları düzenledi. Quaker yardım kuruluşları ve çeşitli Hristiyan misyonerler de kıtlıkla mücadelede rol oynadı.
İrlanda Toplumunda ve Politik Yapısında Değişim
Büyük Kıtlık, İrlandalıların İngiliz yönetimine duyduğu güveni büyük ölçüde sarstı. İngiliz hükümetinin ilgisizliği ve ihmali, İrlanda’da bağımsızlık hareketlerini körükledi. 19. yüzyılın sonlarına doğru Fenian Hareketi ve Sinn Féin gibi milliyetçi örgütler güç kazandı. Bu süreç, nihayetinde 20. yüzyılın başlarında İrlanda Bağımsızlık Savaşı‘na giden yolu hazırladı.
Büyük Kıtlık aynı zamanda İrlanda’nın kültürel yapısını da değiştirdi. Kıtlık sonrasında İrlandaca konuşan nüfus hızla azaldı ve İngilizce daha baskın bir hale geldi. Göçle birlikte İrlanda kültürü, özellikle ABD ve Kanada gibi ülkelerde büyük izler bıraktı. Günümüzde bile İrlanda diasporası, dünya genelinde güçlü bir kimliğe sahiptir.
İrlanda Büyük Kıtlık, yalnızca geçmişte yaşanmış bir felaket değil, aynı zamanda bugün de yankıları süren bir tarihsel olaydır. Nüfus kaybı, toplumsal değişimler ve göç hareketleri, İrlanda’nın bugünkü demografik ve kültürel yapısını şekillendirmiştir. Aynı zamanda, bu trajedi İrlandalıların bağımsızlık mücadelesini ateşlemiş ve ulusal kimliklerinin daha da güçlenmesine neden olmuştur.
Bu acı dolu dönem, sadece İrlanda‘nın değil, tüm insanlık tarihinin en büyük derslerinden biri olarak hafızalarda kalmaya devam ediyor.
Kaynakça
- Eğitim İrlanda. “İrlanda’da Büyük Kıtlık ve Osmanlı Yardımı.” Erişim tarihi: 1 Nisan 2025. (Eğitim İrlanda)
- Yamaç, Müzehher. “İrlanda’da Kıtlık ve Osmanlı Yardımı.” Journal of Anglo-Turkish Relations, Cilt 6, Sayı 1, Ocak 2025. Erişim tarihi: 1 Nisan 2025. Web
- ResearchGate. “İrlanda Patates Kıtlığı’nın Osmanlı Basınına Yansımaları (1845-1852).” Yayın tarihi: Aralık 2024. Erişim tarihi: 1 Nisan 2025. (ResearchGate)
- İktibas Dergisi. “İrlanda’nın Kıtlık Yıllarında Osmanlı’nın Unutulmaz Yardımı.” Yayın tarihi: 22 Aralık 2022. Erişim tarihi: 1 Nisan 2025. (İktibas Dergisi)
- Öne çıkan görsel: irishcentral.com
