İngiliz İç Savaşı: Sebepleri ve Sonuçları

Tarihin güçlü imparatorluklarından İngiltere, savaşlarla, taht oyunlarıyla ve sömürgeyle dolu köklü bir geçmişe sahiptir. Bu uzun tarih içerisinde, 1642 yılında başlayıp 1651 yılında sona eren İngiliz İç Savaşı önemli bir dönüm noktasıdır. Kralın idam edilmesi ve rejim değişikliğine kadar uzanan bu dönem sadece bir çatışma olmaktan çıkmış ve İngiliz tarihinde önemli bir iz bırakmıştır.

Savaşın Öncesinde Ülkenin Durumu

İngiltere’ye altın çağını yaşatan Kraliçe I. Elizabeth’in çocuğu olmadan vefat etmesinin ardından, 1603 yılında, eski İngiltere kralı VII. Henry’nin soyundan gelen ve aynı zamanda dönemin İskoçya kralı olan VI. James, I. James adıyla İngiltere ve İrlanda tahtına geçmiştir. Güçlü bir Tudor döneminin ardından başlayan Stuart Çağı, Kral James ve onun oğlu Kral Charles için oldukça sancılı bir dönem olmuştur. Kral James, kendisinin Tanrı tarafından seçildiğine ve yalnızca Tanrı’ya hesap vereceğine inanıyordu. Bu tutumu, Parlamento ile arasındaki ilişkilerin gerilmesine neden oldu. James’in 1625 yılındaki vefatına kadar Parlamento ile olan ilişkisi, özellikle para ve savaş meseleleri nedeniyle sürekli gergin bir şekilde devam etti.

Kral I. Charles’ın Saltanatı

Babası James’in vefatının ardından tahta geçen I. Charles, pek de iç açıcı bir dönem yaşamıyordu. Charles’ın halk tarafından sevilmemesinin nedenlerinden biri, koyu bir Katolik olan Fransız prensesi Henrietta Maria ile evli olmasıydı. Parlamento, bu evlilikle birlikte Charles’ın Katolikliğe olan yakınlığının artmasından endişe duyuyordu.

Charles, Parlamentoyu yalnızca paraya ihtiyaç duyduğu zamanlarda topluyordu. Topladığı zamanlarda da bütçe talepleri Parlamento tarafından sık sık reddediliyordu. Tekliflerinin sürekli reddedilmesinden sıkılan Kral Charles, Parlamento’nun baskılarına daha fazla dayanamayarak 1628 yılında Haklar Bildirisi’ni kabul etti. Bu bildiriyle, haksız tutuklamalarda bulunmayacağını ve Parlamento’nun onayı olmadan vergi artışı yapmayacağını taahhüt etti. Ancak ertesi yıl, bu yasanın, Tanrı tarafından kendisine bahşedildiğine inandığı krallık gücünü sınırladığını öne sürerek Parlamentoyu feshetti.

Charles, Parlamento olmadan tam 11 yıl boyunca hüküm sürdü. Olaylı ve tartışmalı geçen bu sürecin ardından, 1638 yılında İskoçya’da başlayan ayaklanmalarla baş edemedi. İskoçya’daki Presbiteryen Kilisesi ile ters düşen Charles’a karşı İskoçlar ayaklandı. Ancak Parlamento olmadığı için Charles yeterli orduyu ve finansmanı toplayamadı. Sonunda, Parlamento’nun yılda en az üç kez toplanması şartıyla Charles’a gerekli destek verildi. Buna rağmen İngiliz ordusu İskoçya’da yenilgiye uğradı. Bu gelişmenin ardından İrlanda’da iç karışıklıklar baş gösterdi. Pek çok İrlandalı Katolik, Protestan toprak beylerini öldürdü. Bu durum, Katolikliğe yakın olan Charles ile, aralarında Püritanların da bulunduğu Protestan Parlamento üyeleri arasında derin bir çatışma ortamı yarattı.

İç Savaş

1642 yılında, zaten oldukça gergin olan ortamda, Kral Charles’ın Parlamentodaki beş üye için tutuklama emri vermesi, bardaktaki suyu taşıran son damla oldu. Halkın büyük çoğunluğu bu gerilimde Parlamento üyelerini destekleyince, Charles can güvenliğinden endişe ederek ailesiyle birlikte Londra’yı terk etti. Nottingham bölgesine yerleşen Charles, kendi ordusunu kurdu. Lordlar Kamarası ve Avam Kamarası’nda hâlâ Kral Charles’ı destekleyenler vardı. Kral yanlısı güçler, “Şövalyeler” (Cavaliers) adıyla saflarda yerlerini aldı. Parlamentoyu temsil eden askerler ise kısa kesilmiş saçlarından ötürü “Yuvarlak Kafalar” (Roundheads) olarak anılıyordu.

Savaşın gidişatı Kral açısından pek iyi gitmiyordu. Donanma ve bütçe gibi önemli kaynaklar Parlamentonun elindeydi, bu nedenle Charles, “Şövalyeler”e yeterli ödemeleri yapamıyordu. Üstelik “Yuvarlak Kafalar” ile, büyük kısmı Presbiteryen olan İskoçlar ittifak kurmuştu. 1644 yılında Marston Moor Muharebesi’nde “Yuvarlak Kafalar”, “Şövalyeler”i ağır bir yenilgiye uğrattı. Bu muharebede kırk beş binden fazla asker çarpıştı; bu sayı, savaş boyunca bir meydanda görülen en yüksek asker sayısıydı.

Oliver Cromwell Liderliği

Marston Moor’daki meşhur zaferde Yuvarlak Kafalar’a liderlik eden kişi, Parlamento üyesi Oliver Cromwell’di. Çiftçi ve mütevazı bir aileden gelen Cromwell, inancı uğruna savaşan bir adamdı. İnatçı bir kişiliğe sahipti ve Anglikan Kilisesi’nin Katolik Kilisesi’nden yeterince uzaklaşmadığını düşünen radikal bir grup olan Püritanlardan biriydi. Katı bir disiplin anlayışıyla Yeni Model Ordu’yu kuran Cromwell, bu ordu sayesinde daha da güçlendi ve halk arasında giderek popüler bir isim haline geldi. Cromwell ve arkadaşları, 1645 yılında Kral I. Charles’ı yakalayarak hapsettiler.

Savaştan Sonraki Dönem

31 Ocak 1649’da, Parlamento’da alınan şaibeli bir kararla Kral Charles, vatana ihanet suçundan idam edildi. Böylece Kral Charles, idam edilen tek İngiliz kralı olarak tarihe geçti. Charles’ın kafası gövdesinden ayrı bir şekilde dururken, Oliver Cromwell hızını alamayarak İrlanda’daki ayaklanmaları bastırdı ve ardından İskoçya’yı işgal etti.

1653 yılına gelindiğinde, İngiltere adeta askeri vesayet altına girdi. Cromwell kendini “Koruyucu Lord” (Lord Protector) ilan etti. Ülkeyi gerici bir baskı ile yöneten Cromwell, aynı zamanda sıkı bir Püritan olduğundan, Noel ve Paskalya kutlamalarını yasaklattı, dans ve oyun gibi etkinlikleri de engelledi. İnsanlara dinsel özgürlük vaat eden Cromwell, yalnızca Presbiteryenler ve Vaftizciler gibi Püritan gruplara bu özgürlüğü tanıdı, Anglikanlar ve Katolikler ise bunun dışında kaldı.

Cromwell Sonrası Dönem

Cromwell’in 1658 yılındaki vefatının ardından Protektora Dönemi (The Protectorate) sona erdi. Oliver Cromwell’in oğlu Richard, bir yıldan daha kısa bir süreyle Lord Koruyucu unvanını taşıdı. Ancak Richard, babasının aksine hiç yetenekli değildi ve halk tarafından sevilmiyordu. Oliver Cromwell’in diktatörlük ve baskı ile geçen yönetiminin ardından pek çok Parlamento üyesi, düzenin ancak Stuart ailesinin hükümdarlığı ile tekrar sağlanacağına inandı. Bu sebeple Parlamento, Kral I. Charles’ın sürgünde yaşayan oğlu Charles’ı İngiltere tahtına davet etti. 1661 yılında Kral II. Charles taç giydi. II. Charles, her ne kadar babasının hatalarından ders çıkarıp Parlamento ile iyi ilişkiler kurmaya çalışsa da, ülkede yerleşik din meseleleri huzuru bozmaya devam etti.

Kaynakça

Merriman, John. Rönesans’tan Bugüne Modern Avrupa Tarihi. Edited by Sinan Köseoğlu, Translated by Şükrü Alpagut, Assum Basım ve Mücellit, 2018.

Mcdowall, David, and Pearson Education. An Illustrated History of Britain. Pearson Education Limited, 2013.

‌Öne Çıkan Görsel: King. “History Is Now Magazine, Podcasts, Blog and Books | Modern International and American History.” History Is Now Magazine, Podcasts, Blog and Books | Modern International and American History, 21 June 2014, web. Accessed 24 Apr. 2025.