Bir işi başardığınızda kendinizle gurur duyuyor musunuz? Başarılarınızın aslında size ait olmadığını, çevrenize ve şansa bağlı olarak ortaya çıktığını düşünüyor musunuz? Imposter sendromuna sahip kişilerde yanılsama, başarının anahtarının kişinin kendisi dışında her şeye bağlı olabileceği düşüncesi gibi psikolojik semptomları belirtmektedir. Bu yazıda, Imposter (sahtekârlık) sendromunun tanımını, tiplerini ve sendromun yaygın görülen ortamlarını inceledik.
“İnandığından daha cesur, göründüğünden daha güçlü ve düşündüğünden daha zekisin.”
AA Milne / Christopher Robin
Imposter Sendromu Nedir?
Imposter, İngilizcede hileci veya sahtekâr anlamlarına gelmektedir. Imposter (sahtekârlık) sendromu, kişinin kendi başarısının çevresine veya şansa bağlı olarak ortaya çıktığı düşüncesini tanımlayan bir duygu durum bozukluğudur. Kişi, başarısının kendisi aracılığıyla olmadığı düşüncesiyle yanılsamaya uğrar. Elde ettiği her başarının dışsal faktörler sayesinde ortaya çıktığını düşünür ve bu başarıların tesadüfen oluştuğuna inanır. Yeteneklerini görmezden gelir ve kendi zekasını küçük görür. Başarının soyut, şansın ise gözle görülür olduğunu düşünür. Başarıya neden olan her şey o kişi için sadece bir tesadüften ibaret olur.
Imposter Sendromu Tipleri Nelerdir?
Imposter Sendromunun 5 farklı tipi kısaca aşağıdaki gibi sıralanabilir.
Tabii Deha
Kişi yetkinliklerini hızlıca belirlemeye başlar. Bir konuyu hemen çözemezse beceriksiz olduğunu ve her zaman çabalarının başarısızlıkla sonuçlanacağını düşünür. Sadece bir yenilgiden (başarısızlıktan) dolayı kendini yeteneksiz görür ve gelecek diğer sorunların çözümünde umutsuzluğa kapılır.
Uzman Görüş
Bilginin doğru olup olmadığı kaygısı da yaş aldıkça bir hayli artmaktadır. En ufak bir bilgi eksikliği veya yanlış bir bilgiye sahip olma durumunda kişide suçluluk duygusu ve ileriye dönük isteksizlik görülür. Kişinin beklentisi karşılanmadığından ötürü utanç ve başarısızlık duygusu kaçınılmazdır. Imposter sendromunun ‘Uzman Görüş’ tipinin özelliklerini taşıyan kişilerde “Bu yaşta bunu nasıl yanlış yaparım?” şeklinde sorular ortaya çıkması muhtemeldir.
Solist Düşünce
Solist düşünceye sahip kişiler, herhangi bir şeyin sadece kendisi tarafından yapılması gerektiğine inanırlar. Başkaları tarafından gelen yardımları, kendisinde bir zayıflık olarak görürler.
Mükemmeliyetçilik
Imposter sendromu kendini mükemmeliyetçi bir tavırla da gösterebilir. Mükemmeliyetçi kişiler bir konuda en üst başarıya ulaşma takıntısı geliştirir. Çevresinden gelen olumlu söz ve davranışlar kendisini uzun süre tatmin etmez ve kişi, gerçekleştirdiği şeyin daha iyi olması gerektiğini düşünür.
İnsanüstü Duygu Durumu
İnsanüstü duygu durumu içinde olan kişi, kendisini her konuda ve sınırsız sayıda başarıya ulaşabileceğini düşünür. Fakat kişi, en ufak bir konuda başarısız olduğunu fark ederse yetkin olduğu diğer konularda da kendini yetersiz hisseder.
İş Ortamında Imposter Sendromu
İş yerleri, çalışanların başarılarını artırmasına ve daha çok görevi başarılı bir şekilde yerine getirmeleri için çalışanları çok çalışmaya iten yerlerdir. Her çalışan görevinde başarılı olmak ister, işinde bir üst seviyeye ulaşmak için çaba gösterir. Fakat Imposter sendromuna sahip kişilerde; suçluluk, utanç, özgüvensizlik, yetersiz hissetme durumları görülür. Bu duygular, iş hayatını tehlikeye sokar ve ileriye dönük başarısızlığa yol açar.
Imposter semptomlarını taşıyan kişilerde; kişinin işine, arkadaşlarına ve ortama olan aidiyet duygusunda sarsılma görülür. İnanç eksikliği, özgüven sorunu, niteliksiz hissetme durumu gibi olası duygu durumları kişiyi arkadaşlarından ve iş ortamından soğutur. Bazı durumlarda arkadaşları başarısını kutladığında gayet normal bir tepki göstermeye çalışır. Fakat kişi kendisini başarısız ilan ettiğinden, yeteneklerine ve yapabileceklerine inanmadığından aslında mutsuzdur.
Imposter sendromunun yaygın olarak maske takmakla özdeşleştirildiği görülür. Maske, kişinin kendini bir sahtekâr olarak görmesini simgelemektedir. Etrafından gelen güzel sözleri ve tebrikleri almasına karşın her zaman bunun kendisine yakışmadığını veya hak etmediğini düşünür.Bu nedenle kendini sahtekâr olarak adlandırır. Çevresini yanılttığını düşünür fakat asıl yanılttığı kişi kendisidir.
Imposter Sendromu ve Eğitimde Önleyici Etmenler
Kişinin kendine olan güveni, başarısına veya başarısızlığına karşı takındığı düşünce veya tavır özellikle yetişkinliğe geçiş döneminde kendini net bir şekilde göstermektedir. Özgüven eksikliği ve kişinin yetkinliklerinin farkında olmaması durumu bu sendroma kapı aralayan iki önemli belirtidir. Kişinin kendini değerli ve başarılı hissetmesi durumunun; yetişkinlik dönemi ve sonrasında meydana gelmesi, çocukluk dönemine göre biraz zordur. Öğrencinin, ileride kendi başarısından şüphe duymaması ve başarısını başkalarının yardımı olmadan elde edemeyeceği düşüncesine kapılmaması için erken yaşta özgüveninin oluşması gerekir.
Eğitim sürecinde uygulanan öğrenci merkezli yöntem ve tekniklerle öğrenciye özgüven kazandırılması, yetersiz olma düşüncesiyle karşılaşmamak için atılacak önemli adımlardandır. Önemli olan nokta, öğrencinin başarısının kendisi aracılığıyla gerçekleştiğinin farkına varacağı ortamlar yaratmaktır. Olumlu pekiştireçler kullanmak öğrenciye başarı duygusunu tattırabilir. Ayrıca öğrencinin yaptığı resim, yazı vb. etkinlikleri herkesin görebileceği yerlerde bulundurmak, bu amaç doğrultusunda yapılabilecekler arasında önemli bir yere sahiptir.
Kaynakça
“Imposter Sendromu nedir? Nasıl tedavi edilir?”. Memorial. Web. 09.07.2024
“What is Imposter Syndrome and How to Overcome it?”. Chanty. Web. 09.07.2024
“Overcoming Imposter Syndrome”. Mcscounseling. Web. 09.07.2024
“Dealing with Impostor Syndrome”. Thejackiejackson. Web. 09.07.2024
“What is Impostor Syndrome And How Can I Overcome it?”. Bocilsange. Web. 09.07.2024
Kapak Görseli: bilimgenc.tubitak.gov.tr
