İmparatorlukların işleyişlerinde en az imparatorlar kadar önemli roller üstlenmiş olan imparatoriçeler tarih boyunca farklı yönetim şekilleri, radikal kararlar, çeşitli başarılar, zorlukları aşarak güçlenmeler, zaman zaman haksız cezalandırmalara maruz kalmalar gibi çeşitli konu ve olaylarla gündeme gelmişlerdir.
Birbirinden farklı onlarca imparatoriçe arasından alışılagelenin dışında hikâyesiyle sıyrılan Doğu Roma İmparatorluğu‘nun imparatoriçesi Theodora, hüküm sürdüğü dönemin Altın Çağ olarak anılmasını sağlamıştır.
Theodora Kimdir?
Theodora, hipodromda sirk hizmetlisi olarak çalışan bir adamla dansçılık yapan bir kadının birleşiminden dünyaya gelmiştir. Babasının ölümü ardından derinden sarsılmış, annesiyle birlikte sirkte dans etmeye başlamıştır. Küçük yaşlarından itibaren hipodrom içinde müzik ve farklı danslarla büyüyen Theodora, tiyatro alanında da ayrıca yetenklidir ve bu yeteneği sayesinde bir zaman sonra sirk gösterilerinin gözdesi olmuştur.
Gençlik yıllarında yeni maceralara yelken açarak Bizans’tan ayrılan Theodora, Mısır’a gitmiştir. Geri döndüğünde ise geçmiş hayatını tamamen ardında bırakmaya karar vermiş ve dinine bağlı bir kadın olarak yaşamaya devam etmiştir.
Theodora’nın I. Justinianus ile Evliliği
Konstantinopolis‘e (günümüz İstanbul) geri dönen Theodora, güzelliğiyle dönemin İmparatoru I. Justin’in yeğeni ve varisi olan, kendinden yaşça çok büyük I. Justinianus‘un dikkatini çekmiştir. Theodora ve I. Justinianus’un uzun yıllar sürecek ve koca bir imparatorluğa hükmedecek aşkları başlamıştır fakat evlenmelerinin önünde bir sürü engel vardır.
Dönemin yasaları gereği bir senatörün halkın alt kesiminden birisi ile evlenesi uygun değildi ayrıca gençliğinde Theodora’nın hipodroma çıkıp dans etmesi ve tiyatroda yer alması da bir senatörle evlenmesi açısından büyük bir problemdi. Yasanın değişmesi uğruna çok fazla çaba gösteren I. Justinianus, I. Justin‘i ikna etmeyi başarır ancak İmparatoriçe Euphemia buna kesin bir dille karşı çıkar. Yapacak başka bir şeyleri kalmayan Theodora ve Justinianus, Euphemia’nın ölümünü beklemek zorunda kalmışlardır.
Euphemia’nın ölümü ardından Ayasofya‘da düzenlenen törenle taç giyen Theodora ve I. Justinianus, Bizans İmparatorluğu‘nun hükümdarları olmuşlardır. Yaşanan bu değişimin ardından kurulan eski düzen tamamen yıkılmış ve yerini güven ortamına bırakmıştır. İmparatoriçe Theodora ve İmparator Justinianus, hiçbir zaman çocuk sahibi olmamıştır.
Theodora’nın Politikası
İmparatorluk’un içi ve dışındaki siyasi kararlarda son derece etkili olan Theodora, I. Justinianus‘un her daim yanında bulunmuştur ve sahip oldukları tüm zenginlikleri etrafındakilerle paylaşmıştır. Theodora’nın müzakere ortağı olduğunu söyleyen ve ondan sürekli bu tanımla bahseden Justinianus, geçmişini reddeden Theodora için birçok yasal düzenlemede bulunmuştur.
İmparatoriçe Theodora, önceliğini kadın haklarının düzelmesi konusuna vermiştir. Bu doğrultuda kadınların kaçırılması ve tecavüz gibi olaylar için ölüm cezası veren bir yasa çıkarmış, fuhuşun suç olarak sayılması kararı vermiş, boşanma ardından kadın bireylere mal ve mülk konusunda ayrıcalıklar tanımış ve kadınların sömürülmesini önemli ölçüde engellemiştir. İmparator Justinianus‘un farklı yeni yasalar oluşturmasında etkili olarak Roma Hukuku‘nun temellerinin atılmasında büyük destek sağlamıştır. İmparatoriçe’nin ordu düzenlemesinde dahi söz sahibi olduğu bilinmektedir.
Nika Ayaklanması
Doğu Roma’da alınan yüksek vergiler ve hayat pahalılığı sebeplerinden dolayı alevlenen Nika Ayaklanması, Justinianus döneminin dönüm noktalarından olmuştur. Nika kelimesi Yunancada zafer anlamına gelmektedir.
Ayaklanma, hipodramda düzenlenen eğlence sırasında halkın İmparatorluk’a karşı tepki göstermesi ve İmparator’a hakaretler etmesiyle başlamıştır. Justinianus ayaklanmaya karşı dirense de sonunda boyun eğmek zorunda kalmıştır fakat artık çok geçtir. Olayların fazla alevlenmesi üzerine Konstantinopolis’ten kaçma planı yapan Justinianus’a Theodora “Erkeklerin arasında konuşmaya cesaret etmek ve cesurca kendini savunmak bir kadına düşmez. Ancak öyle gözüküyor ki mevcut kriz bizim şu veya bu şekilde düşünmemize izin vermemektedir. Çıkarları tehlikeye girenlerin konumunda, sorunu en muhtemel şekilde halletmekten daha iyi bir yol gözükmemektedir. O hâlde düşüncem şu ki mevcudiyet, güvenliği sağlayacak olsa da kaçmak için yersizdir. Bir adam için ölümün elinden kurtulmak gördüğü tek ışık olsa dahi, bir imparator için kaçak olmak dayanılmaz bir durumdur. Ve ben, bu erguvan renginden asla ayrılamam ve insanların bana imparatoriçem demedikleri gün yaşayamam. Ey imparator, arzunuz eğer şimdi kendinizi kurtarmak ise, bunda bir beis yoktur. İşte deniz, işte gemiler, paramız da çokça vardır. Lakin kurtulduktan sonra güvende olmayı, mutluluk içinde ölüme tercih edeceğinizi düşünmeyiniz. Bana gelince; eskilerin de dediği gibi: Kraliyet iyi bir cenaze kefenidir.” sözleriyle karşı çıkmıştır.
Theodora’nın bu sözlerinden çok etkilenen Justinianus, tahtını korumak için cesaretlenmiş ve mücadeleye devam etme kararı vermiştir. Yaşanan bu olay Theodora’nın imparatorluğun yönetiminde ne kadar önemli bir konumda bulunduğunu ve itici bir güç olduğunu göstermektedir. İsyanı bastıran Justinianus ise yeniden zaferini ilan etmiştir.
Theodora’nın Ölümü Ardından
Veba hastalığından dolayı hayatını kaybeden İmparatoriçe Theodora, hükümdarlık dönemi boyunca Doğu Roma tahtının ortağı olarak anılmıştır. Hem güzelliği hem de zekasıyla insanları büyülemeyi başarmış, imparatorluğunun kritik dönemlerinde onu koruma görevinin altından kalkabilmiştir.
Theodora’nın ölümünden hemen önce tamamlanan İtalya Ravenna‘daki San Vitale Kilisesi‘ne parlak mozaiklerle İmparatoriçe Theodora ve İmparator Justinianus’un mozaikleri işlenmiştir. Libya’nın Olbia kentinde Bizans kilisesinin bulunduğu şehir ise İmparatoriçe’nin ölümü ardında Theodoris ismiyle adlandırılmıştır.
Kaynakça
-
Öztürk, Özhan. “İmparatoriçe Theodora’nın Hayatı”. Özhan Öztürk Makaleleri.https://ozhanozturk.com/2020/04/13/bizans-imparatorice-theodora/.Erişim Tarihi: 11.08.2023
- Taşkın, Mertcan. “Bizans’ın muhafazakâr partisi: maviler (Venetoi), Justinianus dönemi mavi partisi ve Nika isyanı.”
- Özer, Cemal. “İmparatorlukta Halktan Bir Kadın: Theodora.” Mayıs 2018 sayı:3:22.
