1 Tanzimat birinci dönem yazarı Şemsettin Sami tarafından yazılan ve ilk defa 1872’de yayımlanan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, edebiyatımızın ilk yerli romanı olarak bilinir. Fakat bu unvan yapılan yeni çalışmalarla yeniden tartışma konusu haline gelmiştir. Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’dan önce Ermeni harfleri ile Türkçe kaleme alınan Vartan Paşa’nın Akabi Hikâyesi (1851) ve bulunan başka eserler ilk yerli romanımızın Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat olmadığını bize göstermektedir. Eser tefrika halinde değil, cüzler (fasiküller) halinde basılarak satışa sunulmuştur.
Talat, küçüklüğünde babasını kaybetmiş, annesi Saliha Hanım ve evin işlerini gören Ayşe Kadın ile birlikte Aksaray’daki iki oda evde yaşayan yirmi yaşlarında bir gençtir. Roman Ayşe Kadın’ın, Saliha Hanım’a Talat’ın evlilik yaşının gelip geçtiğini, artık evlenmesi gerektiğini anlatmasıyla başlar. Talat, Osmanlı’da öğrenimini tamamlayan her genç gibi bir kalemde çalışmaktadır. Oraya gidip gelirken tütüne başlamış ve günaşırı dükkana tütün almak için gidip gelmektedir. Tütün dükkanının sahibi Hacı Baba altmış yaşlarında, şişman, sinirli ve aksi bir adamdır. Talat, bir gün dükkandan tütün alırken arkadaki cumbadan Hacı Baba’nın üvey kızı Fitnat’ı görür. Fitnat ise narin, orta boylu, gözleri ve kaşları simsiyah, burnu gayet düzgün, ten rengi süt gibi bembeyaz, hokka gibi ufak ağızlı, lal gibi iki dudak ve inci gibi beyaz dişleri olan bir kızdır. (Dikkat edilirse yazar, romandaki kadın karakterin fiziksel özelliklerini tıpkı divan şiirindeki ‘sevgili’ tipine uygun olarak tayin etmiştir). Fitnat da Talat’ı evlerinin kafesinden görür ve her gün onun yolunu gözlemeye başlar. Tutucu ve sabit fikirli olan Hacı Baba, kızının dışarı çıkmasına ve sosyalleşmesine izin vermez. Bunu anlayan Talat, Fitnat’ı görmek için her şeyi yapmaya hazır bir “mecnûn”dur ve dikiş öğrenmek için Fitnatların eve kadın kılığında, Ragıbe olarak girmeye razıdır. Fitnat, Ragıbe ile Talat’ın sîmâlarını birbirine benzetince ortaya bir de “Ragıbe ile Talat kardeştir.” yalanı atılır. Talat artık her gün kalemden çıkar, gizli bir yerde kıyafetlerini değişir ve kadın olarak Fitnat’ın evine girer. Hem Talat ve Fitnat arasındaki aşk, hem de Ragıbe (Aslında Talat) ile Fitnat arasındaki yakın dostluk devam ederken Fitnat’ın dikiş hocası Şerife Kadın şahsi çıkarları doğrultusunda Fitnat’ı Üsküdar’da yaşayan, zengin ve dul bir adam olan Ali Bey’le evlendirmeye çalışır. Fitnat bu haberi duyunca çılgına döner, durumu Ragıbe’ye haber verdiği an da Talat artık dayanamaz ve tüm gerçekler ortaya çıkar. Baskı sonucunda Fitnat adamla evlenir fakat onu kocası olarak görmez. Aralarındaki tartışma sonucunda Ali Bey, Fitnat’ın boğazından düşen künyeyi görür ve içinde yazanı okur. Böylece Ali Bey, evlendiği kızın öz kızı olduğunu anlayacaktır fakat iş işten geçmiştir. Zorla evlendirilen ve Talat’tan ayrı kalan Fitnat, bu acıya dayanamayacak ve intihar edecektir. Talat da sevgilisinin hemen arkasından..
