Güçlü mizahıyla mahalle romanlarıyla tanınan, Servet-i Fünûn döneminin bağımsız yazarı Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın kişisel hayatındaki temizlik takıntısını ve bunun romanlarına yansıyan yönlerini ele alacağız.
Hüseyin Rahmi Gürpınar, sokağı edebiyata taşıyan, Türk edebiyatında natüralizmin öncülerinden birisi olarak kabul edilen bir İstanbul yazarıdır. Toplumumuzda yer alan örf, adet, hurafeler ve batıl inançları mizahi bir dille romanlarına taşır. Hem toplumu konu edinmesiyle hem de dilindeki sadelikle sokağı edebiyata taşıyan yazar olarak anılır.
Hüseyin Rahmi Gürpınar: Temizlik Travması
Hüseyin Rahmi Gürpınar, annesini çok genç yaşta verem nedeniyle kaybeder. Babası ise görev icabı Girit’e gönderilir. Annesinin ve babasının yokluğunu derinden hisseden küçük Gürpınar, bir süre babasıyla Girit’te kalmış daha sonra Aksaray’da anneannesi ve teyzesiyle birlikte büyümüştür. Kadınlar arasında büyümüş olan Gürpınar, onlardan dinlediği hurafeleri, hikâyeleri eserlerine aktarmış, kadın dünyasını da eserlerine başarıyla yansıtmıştır.
Liseden sonra, döneminin en yüksek okuluna Mülkiye Mektebine zekâsı ile dikkatini çektiği tarih hocasının destekleriyle gider. Bu süreçte özel Fransızca dersleri de alır ancak Mülkiye Mektebindeki ikinci senesinde ağzından kan gelmesi ve çok zayıf düşmesi sebebiyle öğrenimine ara verir. Bir sene boyunca tedavi görüp iyileşse de, ailesinde annesinin de veremden kaybetmeleri sebebiyle büyük bir paniğe yol açar. Bir süre babasının yanına giderek hem hastalığının etkisinden hem de çevresinden uzaklaşmaya çalışır.
Annesini çok küçük yaşta hastalıktan dolayı kaybetmesi, kendisinin de geçirdiği hastalıktan dolayı eğitimine devam edemeyişi, onun psikolojisinde derin izler bırakır. Kişiliğini belirlemede önemli rol oynayan bu faktörler onu mikroptan korkan, temizlik hususunda çok titiz olan, hastalıktan kaçan, hastalık hastalığına sahip olan bir insana dönüştürür.
İnsanlarla tokalaşmaktan kaçınan birisidir. Sokaktaki herkesin eldivenle gezmesi gerektiğini düşünür çünkü kendisi neredeyse derisine yapışacak düzeyde eldiven takmış, eldivensiz sokağa çıkmamıştır. Onu eldivenle görenler şık ve salon adamı kimliğinden dolayı zanneder. Oysa o mikrop kapmaktan korktuğundan dolayı zaruri olarak eldiven takar. Kapı tokmağı, paralar ve tramvay demirine kadar hiçbir şeye dokunmaz. Mikrop kapma korkusu, ölünceye dek peşini bırakmaz. Öyle ki vefat ettiğinde bir bohça dolusu eldiven bulunur. Onun temizlik takıntısı evlenip aile kurmasına da engel olmuştur.
Sokağa kolonyasız çıkmaz, ailesine de eldiven gibi hususiyetlere dikkat etmemelerinden dolayı kızar. Muzaffer Hanım onun hassasiyetini şöyle ifade etmiştir: “Bizi bazen eldivensiz görür, çıplak ellerle dolaşmanın manasız bir cesaret olduğunu söylerdi.”
Hakka Sığındık: Avrupa’yı Sarsan Sargın
İstanbul’daki İspanyol gribi, salgını dönemini tıpkı verem gibi ölümcül olan bir hastalığı konu edinen “Hakka Sığındık” romanında yazar hastalık üzerinden toplumsal tepkileri işler. Halkın iki uç noktasını ele alır: Bir yanda mikrop diye bir şeyin varlığına inanmayan, hastalığı Allah’ın bir takdiri olarak gören, temizlik önlemlerini küçümseyip yok sayan cahil olarak gördüğü kesim; diğer yanda ise tam tersine, aşırı tedbirli, dışarı çıkmayan, temizlik takıntısı yüzünden her şeyi mikrop görüp paranoyaklaşan kesim. İkinci kısımda ise Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın kendi kişiliğini de alaycı bir üslupla eserine yansıttığını görürüz.
Şıpsevdi: Temizliğin Ardındaki Gösteriş Merakı
Romanın ana kahramanı Meftun Bey, kılıf kıyafetine, dış görünüşüne fazla düşkün, takıntılıdır. Temizliği abartır fakat bu davranışı temizliğe olan takısından değil Avrupai görünmek için gösteriş olsun diye yapar. Yazar, temizliğin sadece fiziken olmadığını, asıl temizliğin zihinsel ve ahlaki olması gerektiği mesajını verir.
Hüseyin Rahmi Gürpınar, eserlerine gerek kadınların dünyasını, onlarla büyüdüğü dünyada dinlediği masallarla süslemesiyle gerek takıntılı olduğu temizliği ve titizliğini eserlerine dahil etmesiyle kişisel hayatını eserlerine katan bir isimdir. O sadece sokağı edebiyata taşımamış kendi hayatını da edebiyata dahil etmiştir.
Kaynakça:
Gürpınar, Hüseyin Rahmi. “Hakka Sığındık.” Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
Gürpınar, Hüseyin Rahmi. “Şıpsevdi.” Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
islamansiklopedisi.org “Gürpınar, Hüseyin Rahmi”. 27.10.2025 web
turkdunyaansiklopedisi.gov “Hüseyin Rahmi Gürpınar”. 27.10.2025. web
gzt.com “Temizlik Tutkunu Hüseyin Rahmi”. 27.10.2025 web
fikirturu.com “Hüseyin Rahmi Gürpınar Hastalık Hastası Bir Büyük Yazar”. 27.10.2025. web
