Hindu’ların dünya görüşlerinde dört temel unsur bulunur. Dharma, Artha, Kama ve Mokhsa. Bu unsurlara insanların ulaşmaları şart koşulmuştur. Hindu kültüründe yer alan bu unsurlar, sanata yansımış ve Hindular için sanat, ibadet yapmanın yollarından biri haline gelmiştir. Hindu’ların dini sanatını oluşturan bazı temel unsurlar ve semboller yer almaktadır. Bu semboller tanrılarda, yaşam ve dünyaevi isteklerde karşılık bulur.
Temelinde çok tanrılı din bulunan Hinduizm’de sanat köklü bir yapıya ve zengin bir geçmişe sahiptir. Dini kuralların ve davranışların sanata yönelik şekillendiği Hinduizm’de, insanları dine yaklaştırmak ve dini anlatmak için tercih edilen ilk seçeneklerden olmuştur. Birçok mimari yapıda, heykellerde ve resimlerde dini tanımlamak ve tanıtmak için semboller yer almaktadır.
Güzellik, sanatın kullanıldığı dini sembollerin en etkileyici detaylarından birisidir. Bir heykel tasvir edileceği zaman insan bedeni direkt temel alınmış ve çirkin kavramına yer verilmemiştir. Kadın heykelleri son derece zarif, erkek heykelleri ise bazı durumlarda kadın heykellerinden ayırt edilemeyecek kadar narin tasvir edilmiştir.
Dört Temel Hindu Görüşü
Hinduizm, yaşamı dört aşamaya böler. Bu aşamalarda belirli amaçlar ve bu amaçlara nasıl ulaşılabileceğini gösterir. Herkesin bu aşamalardan geçmesini ve bu aşamalara uyum sağlamasını söyler. Bunlardan ilki Dharmadır:
- Dharma
Dharma, Hinduizm’in birçok anlama karşılık gelen kavram olarak kabul edilir. Dini ve ahlaka yönelik davranışları yöneten dört temel amaçtan ilki olan Dharma, doğruluk ve cömertlik gibi kavramları karşılar ve bireylerin yaşam içerisinde bulundukları statüye yönelik olarak herkesin ayrı birer Drahması olduğuna inanılır.
- Artha
Artha, Hinduizm’de zenginlik ve maddiyata karşılık gelir. Maddi refahın insan yaşamı için bir temel olduğuna ve sosyal yaşam içerisinde bir düzen olması gerektiğine inanır. Artha’nın, Drahma’nın doğruluğu tarafından kontrol edilmesi gerekir.
- Kama
Kama, Hinduizm’de aşkın karşılığıdır. Aynı zamanda Hint mitolojisinde aşk ve zevk tanrısı olarak anılır. İnsan yaşamında dünyaevi zevkleri ve sevgiyi temsil eder.
- Mokhsa
Mokhsa, ölüm ve yeniden doğuşu temsil eder. Reenkarnasyon inanışıyla bu düşünce gelişim göstermeye başlamıştır. Herkesin kendi mokhsasına ulaşmak için farklı bir yolu olduğu ve en sonunun da bu yolu bulacaklarına inanılır.
Hint Sanatı ve Simgeler
Hinduizm’de dinin gerekliliklerini belirten, tanrıları ve tanrıçalarını temsil eden felsefik simgeler ve semboller yaygındır. Bugün bile bu sembolleri pek çok yerde görebileceğimiz gibi zamanla sadece Hint kültüründe değil, diğer kültürlerde de yer almaya başlamıştır. Maneviyata önem veren birçok kültürde karşılaşacağımız bu sembollere estetik açıdan ziyade, insanlara ilettiği kendilerine has özelliklerinden dolayı kıymet duyulur.
Hint kültüründe yer alan bu semboller genel olarak iki ana kısma ayrılırlar: El hareketleriyle anlam kazanan “mudralar” ve çizim yoluyla üretilen “murtiler“.
Mudra Nedir?
Mudra, kelime anlamı olarak işaret ve mühür kelimelerine karşılık gelir. Hinduizm ve Budizm‘de dans ve geleneksel törenlerde yapılan el hareketleridir. Mudra hareketleri ile mistik bir dua ve bir çeşit yemin edilir. Hint kültüründe yer alan birçok heykelin eline bakıldığında bir çeşit mudra yaptığını görmek mümkündür. Hint kültürü içerisinde bölgeden bölgeye değişim gösterse dahi, sayısı bilinmeyecek kadar çok mudranın varlığına inanılır.
Murti Nedir?
Hinduizm’de murti, tanrıyı tasvir eden semboller ve görüntüler için kullanılır. Tapınaklarda, evlerde, yol kenarlarında bu sembollerle Hindistan sokaklarında karşılaşmak mümkündür. Birçok murti insan eliyle yapılabileceği gibi doğada kendiliğinden oluşmuşlarına da rastlanılır.
Hinduizm’de bu sembollere büyük saygı duyulur; dövmelerde, bolywood filmlerinde hatta insanların üzerinde takı olarak görmek bile artık mümkündür.
Gamalı Haç (Svastika)
Birçok yerde karşımıza çıkan fakat şu an asıl anlamından daha uzak bir şekilde hatırlanmasına rağmen Gamalı Haç yani Svastika, sözcük anlamı olarak “kendi kendine var olan” demektir ve kökenleri Hindistan’a dayanır. Dört bir tarafa açılmış kolları evreni simgelerken, kolların saat yönünde dönüyor olmasının şans ve uğuru simgelediğine inanılır. Hindu evliliklerinde sık sık yer verilen sembol, maneviyatın ve tanrının temsilidir. Adolf Hitler tarafından benimsendikten sonra kelime anlamı kökeninden uzaklaşmış ve akıllarda aslından daha farklı bir şekilde kalmaya başlamıştır.
Sembolün kökenini ve şu anki konumuna nasıl geldiği hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz buradan ulaşabilirsiniz.
Om veya Aum
Evrenin sesi olarak bilinen simgeyi meditasyonla ilgilenenler çok yakından tanıyacaktır. Hindu’ların dualarında Tanrıya yalvarmak için kullandıkları ses onlar için çok kutsaldır. AUM sesinde A-Vishnu, U-Brahma ve M-Shiva‘yı temsil etmek üzere tanrılarına seslenirler.
Sesin sembolünde her detayın temsil ettiği bir anlam bulunur. Alt kısım uyanık olmayı, orta kısım rüyayı, üst kısım ise derin uykuyu temsil eder. Kıvrımların tam üzerinde bulunan hilal şekli mutluluğa ulaşmak isterken karşılaşılan engelleri, hilalin tam üzerinde bulunan nokta ise bilinçli olma halini ve mutluluğu temsil eder.
Tilaka (Tilka)
Tilaka, ucunda bir nokta bulunan genelde Hintlilerin kaşlarının arasına uyguladığı uzun bir işarettir. Bu işaretin U şekli ve çizgileri Vişnu ve Şiva‘ya olan bağlılıklarının birer göstergesi olarak bilinir. Hinduizm’de tilakanın üçüncü göz, ruhani bir işaret olduğuna inanılır. Bu sembol bazen “bindi” ile karıştırılır fakat bindi ile temel farklılıkları kullandıkları malzeme ve bindinin evliliği temsil etmesidir.
Bindi
Bindi, başta dini amaçlar için kullanılmış olsa da zamanla bu amacının dışına çıkmıştır. Kötü şans ve nazardan uzak olmak için kullanılan işaret zamanla “moda” haline gelmiş ve bu yüzden kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde aşkı simgeleyen bindi, eskiden sadece evli kadınların yaptıkları bir işaretken artık genç kızlar tarafından da kullanılmaya başlanmıştır.
Dharma Çarkı
Dharma çarkının kökeni, genellikle Budizm ile ilişkilendirilse de aslında Hinduizm’e bağlıdır. Döner bir halde oluşu yaşamın devamlılığı, doğum, yaşam, ölüm ve yeniden doğuşun bir temsili olarak kabul edilir. Her tekerin bir çıkıntısı, Buda’nın sekiz aşamalı asil yolunun bir sembolüdür. Bunlar; Doğru görüş, doğru niyet, doğru söz, doğru eylem, doğru kazanç, doğru çaba, doğru dikkat ve doğru konsantrasyondur.
Lotus Çiçeği (Padma)
Lotus çiçeği, Hinduizm’de Padma olarak adlandırılır. İlahi bir çiçek olarak kabul edilir ve birçok Tanrıya ait çizimde padma sembolüne yer verilir. Padma; gerçek bir lotus çiçeği gibi taç yapraklarının açılmasını, kişinin kendini gerçekleştirmesi ve potansiyelini keşfetmesiyle benzetilir. Aynı zamanda Hinduizm’de yer alan anlamı ise masumiyet ve umudu temsil etmektir.
Trishula
Tanrı Şiva’nın üç başlı mızrağı olarak bilinen Trishula, Drahma’nın asasıdır ve tüm evreni koruduğuna inanılır. Trishula’nın üç ucunun da simgelediği farklı anlamları vardır. Nitelik, iyilik ve tutku başta olmak üzere bu üç başlığı kendi altında çeşitli anlamlara ayırırlar. Yaratmak, büyütmek ve yok etmek; geçmiş, şimdi ve gelecek; yalın bilgi, bilgi ve bilgelik bunlardan birkaçıdır.
Bu semboller başta olmak üzere Hinduizm’de yıllar boyunca, kökenlerine ve kültürlerine bağlı olarak gelişen ve zamanla anlamlarında değişiklik gösteren birçok sembol yer almaktadır. Bu sembollerin çoğu aynı olmak üzere, yer edindikleri bölgeye ve bölge insanının yaşayış şekline göre değişimler göstermiştir. Dini amaçları yoğunlukta olan bu sembollerin var oluşunda, sanata her zaman yer verilmiş ve zaman zaman sanat tek başına bir sembolün var olmasında rol oynamıştır.
Kaynakça
- ZÖNGÜR, Canan SÖNMEZDAĞ. “Hindu Sanatında Şiva Heykelleri Ve Sembolleri.” The Journal of Academic Social Science 106 (2024): 120-135.
- Dharma, Artha, Kama, Mokhsa. Web. britannica.com. Erişim Tarihi: 02.02.2025
- Mudra. Web. britannica.com. Erişim Tarihi: 02.02.2025
- Murti. Web. britannica.com. Erişim Tarihi: 03.02.2025
- Hindu Sembolleri – Kökenleri ve Sembolik Anlamları. Stephen Reese. 28.03.2023. Web. Erişim Tarihi: 03.02.2025
- 21 Essential Hindu Symbols (& the Stories Behind Them). Web. Erişim Tarihi: 07.02.2025
- Mistik Hint Sembolleri. Web. Erişim Tarihi: 07.02.2025
