İlk örneklerini Rus Edebiyatında gördüğümüz realizm, hayatın gerçeklerini süslü kılıflara sokmadan, çiğ bir şekilde okuyucuya sunmasıyla bilinen bir türdür. Yalnız edebiyatta değil resim ve müzik gibi çeşitli alanlarda da karşımıza çıkan realizm, romantizm ile taban tabana zıt bir yapıya sahip. Realizm, romantizmin kesin dediği her şeyi sorgulanmaya açık hale getirir. Romantikler okuyucuya vermek istedikleri mesajı kurgu ile harmanlarken, aynı durum realistlerde daha açık ve nettir.
Realizmin Yeni Kıtaya Gelişi
Realizmin Amerikan Edebiyatındaki yükselişinin 1861-1865 yılları arasında süren Amerikan İç Savaşı‘nın ardından başladığı söylenebilir. Savaşın yıkıcı etkilerinin onarılması için endüstriye ağırlık verildi. Avrupa ve Asya’dan alınan göçlerle birlikte kentleşme süreci hızlandı. Aynı zamanda kölelik karşıtı olan Kuzey tarafının savaşı kazanmasıyla birlikte Afrikalı Amerikalılar politik haklara sahip olmaya başladılar.
Bu dönemde kadın haklarında da ilerlemeler gerçekleşti. Her ne kadar olumlu da olsa bunca değişikliğin kısa sürede gerçekleşmesi Amerikan halkı için heyecan verici olduğu kadar aniydi de. İşte o dönemde birinin bu değişime ışık tutması gerekiyordu. Böylece Mark Twain, Rebecca Harding Davis, Henry James, William Dean Howells gibi yazarlar sayesinde Amerikan Realizmi dediğimiz edebî türün ilk adımları atılmış oldu. Bu yazarların romanlarının ortak özellikleri ise şöyleydi: orta sınıf karakterler ve günlük hayatı yansıtan bir olay örgüsü. Bu yazıda ise Amerikan realizmini iki ustası William Dean Howells ve Henry James‘in çalışmaları doğrultusunda ela alacağız.
Realist Bir Romancı: William Dean Howells
Realizm denildiğinde akla gelen ilk isimlerden biridir Howells. Yazar kimliğinin dışında Atlantic Monthly’de Amerikan yazarlarını eleştiren bir eleştirmen olarak da çalışmış olan Howells, realizmin diğer güçlü temsilcileri Henry James ve Mark Twain‘in de potansiyellerini keşfeden kişidir aslında. William Dean Howells, çalışmalarında yalın bir dil kullanarak toplumsal sorunlara yer verdi. Onun karakterleri hepimizin günlük hayatta karşılaşabileceği insanlardır. Savaş sonrası hızlı endüstrileşmenin birey üzerindeki etkileri ve sınıf sorunlarının ana tema olduğunu söyleyebiliriz. Bu tür temaların ve Howells’ın eleştirmen kişiliğinin etkisiyle çalışmaları eleştirel bir boyut kazanır.
Howells’ın realizm anlayışı üzerine yazdığı Criticism and Fiction adında bir makalesi de bulunmaktadır. Bu makaleye göre sanatın amacı topluma hizmet etmektir dersem yanlış olmaz diye düşünüyorum. Edebiyat, gerçeği olduğu gibi yansıtmalı, okuyucu kendisini samimi bir ortamda bulmalıdır. Yazının başında dediğimiz gibi realizm ve romantizm birbirlerine zıt akımlardır ve Howells’a göre romantizm okurun dünyayı yanlış algılamasına sebep olur. Bir romanın konusu, romantik edebiyatın dramatik olay örgüsü ve gerçeklikten uzak kahramanlık hikayelerindense orta sınıfın sıradan yaşamı olmalıdır. Ben William Dean Howells’ın realizm hakkındaki fikirlerini Türk Edebiyatındaki sanat toplum içindir anlayışı ile benzer buluyorum.
Kendisinin en ünlü eserleri ise A Modern Instance (Modern Bir Vaka) ve The Rise of Silas Lapham (Silas Lapham’ın Yükselişi) romanlarıdır. A Modern Instance romanında Howells, oldukça çarpıcı bir konuyu işlemektedir. Yazıldığı 1882 yılında kadın hakları açısından oldukça kısır bir ülke olan Amerika, boşanma temasını işleyen bu roman ile tanışır. Romana genel bir bakış attığımızda William Dean Howells’ın makalesinde belirttiği fikirlerini birebir yansıttığını açıkça görebiliriz. Romanda, ahlaki yönden zayıf bir gazeteci olan Bartley ve onu çok seven eşi Marcia‘nın Bartley’nin iş için Boston’a gitmesi ile zayıflayan ilişkileri ve ardından neredeyse kaçınılmaz olan bir boşanma süreci anlatılır. Bu durum Marcia için oldukça yıkıcıdır ve boşanma olayı toplumun yabancı olduğu bir durumdur. Howells, dönemin Amerika’sının evlilik kurumuna, boşanmaya ve cinsiyet rollerine olan bakış açısını ustaca işler. A Modern Instance, boşanma temasının görüldüğü ilk romanlardan biridir aynı zamanda.
Yazarın diğer başarılı romanı The Rise of Silas Lapham ise sonradan zengin olan Lapham ailesinin burjuva sınıfına tutunma çabasını anlatır. Bu büyülü dünyadaki yerini korumak için kızını zengin bir ailenin oğlu olan Tom Corey ile evlendirir. Silas Lapham ve ailesinin üst tabakaya, özellikle Corey ailesine uyum sağlamak için gösterdikleri çaba gülünç olduğu kadar düşündürücüdür de. Silas, kendi emeği ile sıfırdan zengin olmuş bir adam olarak Amerikan Rüyası denilen düşünce biçimine uyuyor olsa da Howells’ın bizlere göstermek istediği şey Amerikan Rüyası‘nın arka yüzüdür. Lapham ailesi her ne kadar zengin olsalar da elit sınıfta asla kabul göremezler ve bu durum okuyucuya Amerikan Rüyası’nın boş bir hayal olduğunu empoze eder. Roman Silas Lapham’ın eski bir dostuna yardım etmek isterken iflas etmesiyle sonuçlanır. Bu durum da ahlaki değerlerimizin para kazanma hırsından daha üstün bir yere sahip olduğunu sembolize eder.
Eserlerinden de görüldüğü gibi William Dean Howells, Amerikan Realizminin kilometre taşlarından biridir. Realist edebiyatı deneyimlemek isteyen herkesin Howells’ın eserlerine göz atmasını öneririm!
Henry James: Psikolojik Realizm
nytimes.com
Amerikan Edebiyatının en etkili isimlerinden biri olan Henry James, yarı Amerikan yarı İngiliz’di ve yaşamının büyük bölümünü İngiltere’de geçirdi. Buna rağmen kendisini Amerikan Edebiyatının kilit isimlerinden biri yapan bazı şeyler vardı elbette. James’i bu kadar özel yapan konulardan biri yarı Avrupalı kimliğinin verdiği bir bilgi ile Amerikan-Avrupalı çatışmasını ustaca işlemesi olabilir. Buna ek olarak Howells’tan öğrendiğimiz realizm kurallarına ek olarak James’in karakterlerinin iç dünyalarının daha derinlemesine işlendiğini görebiliriz. Amerikan Edebiyatının bir diğer önemli ismi William Faulker‘ın çalışmalarında gördüğümüz bu tekniğin fikir babası Henry James olmuştur.
William Dean Howells’ın realizmi genel olarak toplumsal ve sosyal bir realizm iken Henry James psikolojik realizm üzerinde çalışmıştır. Onun eserlerinde karakterin iç dünyası dışarıdan görünen halinden daha mühim ve ön plandadır. Bu tekniği James’in meşhur romanı The Portrait of a Lady (Bir Hanımefendinin Portresi) ve kısa hikayesi The Real Thing (Gerçek Şey) içerisinde rahatlıkla görebiliriz.
The Portrait of a Lady, Amerikalı genç bir kadın olan Isabel Archer‘ın Avrupa serüvenini psikolojik bir çerçeveden işler. Özgürlüğü bulmak amacıyla aldığı aksiyonların kendisini yavaş yavaş kısıtlamasına şahit oluruz. Nispeten üst sınıf sayılabilecek, manipülatif denebilecek Gilbert Osmond ile yapmış olduğu mutsuz evliliğin kurbanı olan Isabel, roman boyunca sık sık çeşitli ikilemlere düşmektedir. Henry James, Isabel’in geçtiği zorlu dönemleri adeta beyninin içinden okuyucuya aktarır. Yine realist eserlerin ortak özelliği olan olağanlık burada da karşımıza çıkar. Genç bir kadının özgürlük için yaptığı yolculuğun hayatını tepetaklak etmesi durumu çok da alışılmadık değil bana kalırsa. Amerikan ideallerinin getirdiği bağımsızlık güdüsünün daha katı olan Avrupa değerleri ile çakışması da romanın en belirgin temaları arasında.
The Real Thing‘e bakıldığında, karşımıza psikolojik realizmin farklı bir örneği çıkar. Toplumsal sınıf ve kimlik karmaşası üzerinde işlenen bu kısa hikâyede Mr. ve Mrs. Monarch adında bir çift, hikâyenin anlatıcısı olan bir ressamın atölyesine giderek onları çizmesini ister. Dışarıdan bakıldığında aristokrat bir görünüme sahip olan bu çift, poz vermek gibi doğal olan bir eylemi gerçekleştirmede oldukça zorlanır. Bu da dönemin edebî çalışmalarının önemli temaları sınıf çatışması ve kendini belirli bir kesime kabul ettirme ihtiyacına iyi bir göndermedir. Ressam da bunu kolayca fark ederek onları çizemeyeceğini belirtir. Çünkü resim gibi doğal bir sanat, suni bir elitliği kaldıramayacaktır. Henry James bu kısa ama derin hikâyede bizlere toplumsal statü uğruna kaybedilen kimlikler üzerine düşünme fırsatı tanır.
Genel hatlarıyla William Dean Howells ve Henry James‘in realizm anlayışları birbirine oldukça yakın olsa da psikolojik bağlamda ayrışma gösterir. Gerçek hayatların gerçek hikâyelerini yer yer düşündüren yer yer eleştiren realizm türünün Amerikan Edebiyatındaki yeri azımsanacak gibi değildir.
Kaynakça
“Realism Introduction”. Umysystem. Web. Erişim Tarihi: 10.02.2025
“William Dean Howells”. Britannica. Web. Erişim Tarihi:10.02.2025
“Henry James”. Yale University Campus Press. Web. Erişim Tarihi: 10.02.2025
“From Social Realism to Psychological Realism”. Thompson Rivers University. Web. Erişim Tarihi: 10.02.2025
Howells, William Dean. Criticism and Fiction. Harper & Brothers, 1891.
“Realism”. American Literature. Web. Erişim Tarihi: 10.02.2025
