Hamlet Sendromu: Kararsızlığın ve Eylemsizliğin Yıkıcı Etkisi

Hayatımızla ilgili önemli kararlar almak, risk faktörlerini değerlendirmek, geleceği düşünmek eğer ki bizi paralize ediyorsa o kadar da akıllıca değildir belki de. Düşünürsünüz, değerlendirirsiniz, sonra değerlendirdiklerinizi tekrar düşünürsünüz… Bu bir döngü hâline gelir ve fark edersiniz ki bulunduğunuz noktadan bir adım ileriye gidebilmiş değilsiniz. “Overthinking” de denilen bu uzun uzun düşünme periyodu sadece bugünün dünyasında değil, Shakespeare’in oyunlarında da kendine yer edinmiştir. “Hamlet Sendromu” olarak da adlandırılan bu durum, ismini aldığı karakterin yaşadığı üzere, karar verememenin sürüklediği eylemsizlikle beraber, durmadan insanın içini kemiren sorgulamalara kadar evrilen bir süreci yansıtır.

“Fazla ölçüp biçiyorum yapacağım işleri.
Kılı kırk yaran bu duraklamanın,
Dörtte biri akıl, dörtte üçü korku.
Anlamıyorum neden hala kendime
Bu iş yapılmalı demekle kalıyorum hep
Yapmak için haklı sebeplerim,
İradem, gücüm, imkanlarım, her şeyim varken.”
(Hamlet, Perde 4, Sahne 4)

Shakespeare’in Hamlet’i ve Modern Dünyadaki Yansıması

Shakespeare’in büyük trajedilerinden biri olan Hamlet oyunu, baş kahraman Prens Hamlet’in, babasını öldürüp annesiyle evlenen ve Danimarka tahtına oturan amcasından intikam almaya karar verme sürecini anlatır. Oyun boyunca intikam alıp almamak ikileminde kalan Hamlet’in düşünce çemberi, o karar vermeyi erteledikçe genişler ve birbirine dolanmış bir ip yumağına dönüşür. Hamlet etik sorularla, varoluşsal krizlerle ve hayatın anlamsızlığını açıklamaya çalışmakla baş başa kalır.

Üniversite çağlarında, felsefe eğitimi alan ve omzunda böylesine büyük bir yük taşıyan Hamlet için bu durum ne kadar doğalsa, karşımızda onlarca seçeneğin olduğu, risk almanın giderek zorlaştığı günümüz dünyasında da Hamlet sendromuna sahip olan kimseler çıkması o kadar doğaldır. Modern dünyanın Hamlet’i amcasından intikam almayı amaçlamıyor olsa da onları bu yorucu düşünce maratonuna iten sebepler hemen hemen aynıdır.

İkilemler: Karar Vermenin Eşiğinde

“Bilinç böyle korkak ediyor hepimizi:
Düşüncenin soluk ışığı bulandırıyor
Yürekten gelenin doğal rengini
Ve nice büyük, yiğitçe atılışlar
Yollarını değiştirip bu yüzden.
Bir iş, bir eylem olma gücünü yitiriyorlar.”
(Hamlet, Perde 3, Sahne 1)

Overthinking sadece çok düşünmek olarak açıklanamayacak bir olaydır. İşin içinde düşüncelerden kopamamak ve karar verilmesi gereken bir durumunda yaşanılan durgunluk da vardır. Yaşanılan karar alma krizi o kadar büyüktür ki birey tepkisiz kalmayı seçer. Statükoyu korumak ve seçim yapmamak ya da seçim yapmayı bilinmez bir geleceğe ertelemek zihnin kendini koruma mekanizmasıdır. Aksi takdirde Hamlet’te olduğu gibi “deliliğin” sınırları zorlanır. Hiçbir karar alınmıyorsa tehlike de yoktur. Böyle bir duruma sebep olan etkenler, bazen esas meseleden oldukça uzak görülebilir.

Kabul Görme ve Kimlik Karmaşası

Kararsızlığın ve eylemsizliğin en önemli sebeplerinden biri toplumun fikirleriyle bireyin fikirlerinin çatışmasıdır. Bunu Shakespeare’in trajedisinde babasının intikamını alacak bir evlat, ülkeyi yönetecek bir kral olması beklenilen Hamlet üzerinden inceleyebiliriz. Toplumun bu beklentilerine karşı Hamlet, kendisine dayatılan bu kimlikleri sorgulamadan kabul edemez ve durumu kendi zihninde tartar. Bu noktada sorgulanan hem toplum hem de bireyin benliğidir. Entelektüel bir kişiliğe sahip Hamlet için ona biçilen intikamcı oğul rolü belki de onun iç çatışmasını oluşturan sebeplerdendir.

Hamlet sendromuna sahip kişiler de aynı durumla karşılaşabilirler. Adrienne Miller, kitabında modern Hamlet’lerin nasıl toplum normları ve kişilikleri arasında kaldıklarından bahseder. Örneğin bir meslek seçiminde, sevmedikleri ama toplum tarafından saygın kabul edilen mesleği mi yoksa toplum tarafından beğenilmeyen ama gönüllerinden geçen mesleği mi seçecekleri belirsizdir. Bu ikilem, ne gerçekçilikten ne de hayalperestlikten vazgeçemeyen tutkulu modern dünya insanı için bitmek bilmeyen düşünceler doğurur. Toplum tarafından kabul görmek ile tutkusu uğruna topluma zıt gitmek, kabul edilmelidir ki zor bir seçimdir. İşin sonunda bir sonuca varamayan modern “Hamlet” ise çareyi seçim yapmadan beklemekte bulur. Bu yüzden dışarıdan bakıldığında başarısız biri gibi görülebilir çünkü işe koyulamaz, koyulsa da yerinde sayar. Bir adım ötesi kararsızlık çarkının tekrar tekrar dönmesi demektir.

Büyük Sorumluluklar: Yeniliğe Karşı Direnç

Toplum tarafından Hamlet’e uygun görülen rol, kendisiyle aynı kaderi yaşayan Fortinbras için de geçerlidir. Tek fark Fortinbras’ın bu rolü kabullenmekte bir zorluk yaşamamasıdır. O, ordusunun başına geçer ve amcasından intikamını almak için harekete geçer. Ama Hamlet, Fortinbras değildir. O, ülke yönetmektense tiyatro oyunu yönetmeyi tercih eden bir üniversite öğrencisidir. Onun için bir zindan olan Danimarka’ya kral olmak, belki de yüzleşemediği bir sorumluluktur.

Tıpkı Hamlet gibi, çağımızda birçok üniversite öğrencisi de iş hayatının sorumluluğu konusunda çekimserdir. Hayatları boyunca okula giden gençler, alışılmışın dışında bir dünyaya girmek konusunda kararsız kalabilirler. Yeni dünya, yeni sorumluluklar, yeni riskler… Modern dünyanın Hamlet’leri tarafından sırtına binen istenmeyen yüklerdir. Miller, Hamlet sendromuna sahip bu kişilerin mezuniyet sonrasında büyük bir boşluğa düştüğünden bahseder. Birçoğu mevcut olan statükoyu korumak adına eğitim hayatlarını devam ettirirler.

Olmak ya da Olmamak: Hayatın Anlamsızlığı

“İskender ölüyor, gömülüyor, çürüyüp toprak oluyor, bu toprak da balçık.
Şimdi bu balçıkla, ki İskender var içinde, niçin fıçı tıkacı yapılamasın?
Koca imparator Sezar ölüp toprak olunca
Bir deliği tıkayabilir rüzgara karşı
Ey bir zamanlar dünyayı titreten kasırga
Şimdi duvarda harç, kışın soğuğa karşı.”
(Hamlet, Perde 5, Sahne 1)

Yorick’in kafatasını elinde tuttuğunda hayat ve ölümle ilgili çok şey geçmiştir Hamlet’in aklından. Bu dünyada Sezar ya da İskender olsan da ölümün gerçekliğiyle yüzleşiyorsun. Bu durumda verdiğimiz kararlar aslında ne kadar önemli? Farklı düşünce akımlarının farklı açıklamaları olsa da bu konuyla ilgili, Hamlet sendromunda yaşanan varoluşsal krizler, bir taraftan da hayatın anlamsızlığına karşı bir tepkidir. Karar vermenin bir anlam ifade etmediği yerde en uygun eylem eylemsizliktir. Bu Shakespeare’in Hamlet’i için hayatın geçiciliğini işaret ediyor olsa da günümüzde farklı şekillerde de gözlemlenebilir.

Hayatın absürtlüğü sadece felsefi sorgulamalar sonucu fark edilen bir durum olmayabilir. Kimisi için gelecek kaygısı, asla kestirilemeyen, tahmin edilemeyen bir gelecek, kimisi için ise tüm çabalarının sonucu olarak hiçbir şey elde edememek de hayata anlam yükleyememekle sonuçlanabilir. Kişi, bu durumda kararsızlık yaşamasa da verilen kararın getirebileceği sonuçları asla bilemeyeceği için veya bilse de bunun önemi olmadığını düşündüğü için durağanlaşmayı seçebilir.

Suyun Akışına Uymak

“Öyle bir savaş vardı ki içimde dostum,
Uyku girmiyordu gözüme. Yatağımda
İşkenceler içindeydim pranga mahkumları gibi.
Aşırı gittim, kabul, ama iyi ki gitmişim.
Şunu bil ki en derin hesaplar boşa gider de
Akılsız davranış işe yarar bazen.
Demek ki tanrısal bir güç karışıp işe,
Biz ne taslaklar çizersek çizelim,
Son biçimi o veriyor kaderimize.”
(Hamlet, Perde 5, Sahne 2)

Tüm bu sebepler çoğu zaman Hamlet sendromuna sahip kişilerde ortak bir sonuca bağlanır. Aşırı düşünmek, asla karar verememek ve atalet insanı, karar verme sorumluluğunu başka birinin veya Hamlet’in durumundaki gibi kaderin eline bırakmak mecburiyetine sürükler. Hayata anlam yüklememenin bir sebebi olarak her şeyin zaten yolunu bulacak olması anlayışı belki de Hamlet’lerin kendilerini rahatlatma biçimidir. Karar verirken suyun akışına uymak belki de sandığımızdan daha tatmin edici sonuçları karşımıza çıkarır.

Kaynakça:

Joe Keener. “Evolving Hamlet: Brains, Behavior, and the Bard.” Interdisciplinary Literary Studies, vol. 14, no. 2, 2012, pp. 150–63, JSTOR.  web Erişim 19 May 2025.

Kolanchery, George. “PROCRASTINATION – a PSYCHOLOGICAL DISORDER in HAMLET’S CHARACTER? By Dr. George Kolanchery.” RG, vol. 31, 1 Ocak 2015

Miller, Adrienne. The Hamlet Syndrome : Overthinkers Who Underachieve. 1989, Internet Archive. web Erişim 19 May 2025.

Sarı, Enver. “Türk Üniversite Öğrencilerinin Aceleci, Araştırıcı ve Genel Kararsızlık Biçimlerinin Kendilik Saygısı Üzerindeki Etkileri.” Odu.edu.tr, 2025. web Erişim 23 May 2025.

Shakespeare, William. Hamlet. çeviren Sabahattin Eyüboğlu, İş Bankası Kültür Yayınları, 2008.

Öne Çıkan Görsel Linki