William Shakespeare‘in kaleminden Hamlet, İngiliz dili ve edebiyatının en iyi eserleri arasında yer almaktadır. Shakespeare’in yaşadığı dönemde en popüler oyunlardan biri olmuştur ve günümüzde bile en çok oynanan oyunlar arasındadır. Kendini tarihe kazımış etkileyici bir intikam trajedisi olan bu tiyatro oyununun yazılmasıyla ilgili bilgileri inceleyelim.
Ne Anlatıyor?
Oyunun ana karakteri Danimarka’nın Prensi Hamlet‘tir. Hamlet’in babası ölmüş ve amcası Claudius, annesi Gertrude ile evlenmiş; Danimarka kralı olmuştur. Hamlet, babasının hayaletini görmeye başlar ve babası ona Claudius’un kendisini öldürdüğünü ve ondan intikam alması gerektiğini söyler. Hamlet, babasının hayaleti, intikam, ahlak, ölüm gibi unsurları düşündükçe gitgide zihinsel çöküş yaşar. Akli açıdan dengesiz olduğunu gösteren intikamla yanıp tutuşan Hamlet, daha sonra Ophelia‘nın babası Polonius‘un ve kendisinin ölümü gibi trajik olaylara yol açar. Bir tiyatro oyunu ile Claudius’un babasını öldürmesini canlandırır. Claudius buna sinirlenir ve çekip gider. Hamlet artık amcasını öldürme konusunda kesindir ancak onu yaptığı yüzünden dua ederken bulur ve intikamını erteler. Claudius, Ophelia ve Polonius’un ölümü gibi yarattığı sorunlar nedeniyle Hamlet’i İngiltere’ye yollar ve geldiğinde onu öldürtmek için plan yapar ancak Hamlet bunu öğrenir ve döndüğünde Laertes ile bu konuda yüzleşir. Laertes ile Claudius Hamlet’i öldürmek için zehirli bir kılıç ve zehirli bir içkiyle komplo kurar. Hamlet ile Laertes arasında bir düello düzenlenir. Bu esnada Gertrude yanlışlıkla zehirli içkiyi içer ve ölür. Ardından Laertes, Hamlet’i yaralamayı başarır ancak kendisi de aynı kılıçtan yaralanır ve zehirlenir. Laertes annesinin içkiyle ölümünden Claudius’un sorumlu olduğunu söyler ve Hamlet aynı kılıçla Claudius’u yaralar ve içkinin kalanını içmesi için zorlar ve başarıyla intikamını alır. Ölümün eşiğinde olan Hamlet, en yakın arkadaşı Horatio‘dan hikâyesini anlatmasını ister.
Kaleme Alınışı
Hamlet‘in tam olarak ne zaman ve nasıl yazıldığı hakkında kesin bilgiler bulunmamaktadır. Hâlâ tartışma konusu olmasına rağmen, araştırmacılar ve bilim adamları Shakespeare’in Hamlet’i 1600-1602 yılları arasında yazmış olabileceğini ve oyunun 1602-1603 yılları civarında ilk kez oynandığını düşünmektedir. Oyunun ilk yazıldığı dönemden yalnızca üç versiyon günümüze kadar kalabilmiştir ve bu üç versiyon da farklılıklar taşımaktadır. İlk ikisi quarto; yani bir sayfanın bir yüzünde dört sayfa olacak şekilde basılmışken, üçüncüsü folio; yani bir sayfanın yüzünde iki sayfa olacak şekilde basılmıştır.
İlk versiyon 1603 yılında basılmıştır ve diğer iki versiyona kıyasla o kadar çok eksik barındırmaktadır ki uzunluğu onların yarısı kadardır. Bu quartonun, oyunun ilk sahnelenmesi baz alınarak birkaç aktör tarafından hatırladıklarının yazıldığı öne sürülmektedir. İkinci versiyon ise 1604 yılında basılmıştır. Bu quartonun Shakespeare‘in kendi öz metninde yazdıklarını yansıttığı ileri sürülmektedir. Üçüncü versiyon ise William Shakespeare’in ölümünden yedi yıl sonra, 1623 yılında arkadaşları John Heminges ve Henry Condell tarafından Shakespeare’in yazdığı her şeyin bir araya getirildiği koleksiyonda basılmıştır. Bu folio, dizelerde ve cümlelerde değişiklikler bulundurmaktadır ancak en güvenilir olandır.
İlham Kaynağı
İngiliz edebiyatında etki yaratan Hamlet’i yazmaya Shakespeare’i neyin ittiği gizemini korumaktadır. Ancak birçok eseri gibi, Hamlet’i yazarken de başka eserlerden ilham almıştır. Bu eserler tarihi masal karakteri Danimarka prensidir. İlk olarak tarihçi yazar Saxo Grammaticus‘un 13. yüzyılın başında kaleme aldığı Danimarkalıların Hikâyesi adlı kitabındaki Danimarka Prensi Amleth‘e dayanmaktadır. Danimarka Prensi Amleth’in babasını kıskançlığı nedeniyle öldüren ve ardından annesiyle evlenip kral olan amcasından aldığı intikamı anlatır. Karakterlerin benzerliğine ek olarak, olayları da Hamlet‘in yaşadıklarına çok benzemektedir. 16. yüzyılda basılması nedeniyle Shakespeare’in okumuş olma olasılığı yüksektir. İkinci olarak, 1572’de François de Belleforest tarafından Trajik Öyküler adlı kitabında Amleth’in hikâyesini yeniden yazmıştır. Yenilenmiş bu hikâyede artık adı Hamblet‘dir ve kendisi Shakespeare’in Hamlet‘inde gördüğümüz gibi melankoliktir. Bu iki hikâye ele alındığında, Shakespeare yalnızca katilin gizliliğini korumuş; Hamlet’in aklına giren hayaleti eklemiş, Ophelia’nın rolünü çoğaltmış, tiyatro oyunu içinde oyun oluşturmuş ve Hamlet’i öldürmüştür. Üçüncü olarak, Thomas Kyd tarafından İspanyol Trajedisi adlı bir oyun yazılıp ilk defa 1587’de oynanmıştır. Shakespeare’in Hamlet‘i yazarken bu oyundan ilham aldığı söylenebilir. Bir hayaletin intikam istemesi, gerçek katili ortaya çıkarmak için bir tiyatro oyununun içinde oyun yapılması, bir aile bireyinin ölümünün ardından delirmeye başlayan bir karakter ve Horatio ismi gibi benzerlikler barındırmaktadır. Tüm bunlara ek olarak, Shakespeare’in Hamlet’inden yalnızca birkaç yıl önce sahnelenmiş bir oyun bulunmaktadır. 1589 yılında, Thomas Nashe bir eleştiri yazısında ”… trajik sözler içeren Hamletler,” şeklinde bir cümle kurmuştur. Buna ilaveten, Philip Henslowe‘un günlüğünde 1594 yılında ”Hamlet, intikam!” sözünü barındıran bir Hamlet performansından bahsetmiştir. Daha sonra alman Shakespeare uzmanları tarafından bu oyuna Ur-Hamlet; yani orijinal Hamlet adı verilmiştir. Bu oyunun yazarı bilinmemektedir, ancak ya intikam ve trajedi yazarı olan Thomas Kyd ya da Shakespeare’in ilk Hamlet deneyimi olduğu düşünülmektedir. Dahası, Shakespeare, 1585 yılında doğan oğluna da Hamnet adını koymuştur. Bu yüzden, Shakespeare’in Hamlet’i yıllar boyu gözüne kestirmiş olabileceğini ve açıkça okumuş ve araştırmış olduğunu göstermektedir.
Yazı Biçimi
Shakespeare, Hamlet de dahil birçok eserini iambic pentameter; beşli ölçü şeklinde yazmıştır. Çoğu zaman on heceli bir dizedir ve iki hecenin ikinci yarısını vurgulamak için yaratılmıştır. Ancak Hamlet tamamen böyle yazılmamıştır; kafiyesiz on heceli dizeler de bulunmaktadır. Normal halk insanları düzyazı şeklinde yazmışken, soylu insanlar ritmik yazmıştır. Ayrıca Shakespeare, İngilizce kelime oyunlarına ve metaforlara büyük yer vermektedir. Örnek olarak; Claudius, Hamlet‘e neden hep kara bulutlar gibi olduğunu sorar. Buna karşılık Hamlet, hiç de öyle olmadığını, aksine güneşin yanı başında olduğunu söyler. Kara bulutlar, hem babasının yasını tuttuğunu hem de babasının ölümündeki gizemi ifade ederken; güneş; hem melankolikliğinin gittiğini hem de gerçeğe ışık tuttuğunu ifade etmiştir. Güneşin İngilizcesi “sun” kelimesini hem güneş hem de benzer şekilde okunan “son” yani oğul olarak kullanmıştır. Bu şekilde, Hamlet güneşte olduğunu söylerken aynı zamanda hala ölmüş olan babasının oğlu olduğunu ve amcasının kendisine oğluymuş gibi olan tavrını dile getirmiştir. Bunlara ek olarak, karakterin kendi düşüncelerini seyirciye belirttiği monologlara da yer verilmiştir.
Tema
Hamlet, yalnızca bir drama oyunu değildir. Shakespeare, Hamlet’i yazarken birçok konuya değinmiştir. Elizabeth ve Jacob döneminde, seyirciler şoke edici dramaların hayranı olmuşlardır. Bu intikam trajedisinde ölümler, gizemler ve delilik gibi unsurlara bolca yer verilmiştir. Bu dönemde, özellikle Seneca‘nın trajedilerinden etkilenilmiştir ve intikam teması oldukça popülerdi. Ayrıca, Katolik olan İngiltere, bir Protestan olan Elizabeth ile dini inançlarında değişiklik yaşamış ve bu durum ikisi arasında gerilime sebep olmuştur. Bu iki inanç arasındaki günah gibi ortak noktalar, Hamlet‘te kendini göstermektedir. Hamlet, Claudius‘u dua ederken gördüğünde o an onu öldürme planını erteler, çünkü onu dua ederken öldürürse onun cennete gideceğine inanır. Amcasını cehenneme yollamak için bir günah işlemesini beklemesi buna örnek olarak gösterilebilir. Buna ek olarak Katolikler, hayaletlerin arafta olan ruhlar olduğuna inanırken, Protestanlar bu hayaletleri şeytani bir varlık olarak görürlerdi. Shakespeare‘in iki inancı da Hamlet’te ele aldığı görülmektedir. İntikam isteyen Hamlet’in babası arafta kalmıştır ve işini bitirip rahatlığa kavuşmak istemektedir. Oğlu Hamlet’e başına gelenleri anlatır ve intikam istediğini söyler. Ancak Hamlet şüphecidir ve onun kendisini günah işlemeye itmeye çalışan kötü bir ruh olduğunu düşünür. Feminist açıdan ise, Elizabeth dönemindeki gibi Hamlet oyununda da kadınlar, erkeklerle olan ilişkileri ile tanımlanmıştır. Babasının ölümünden sonra annesi Gertrude’un hemen tekrar evlenmesini ihanet olarak görür ve annesinin evliliğine hakaretler eder. Ophelia ise etrafındaki erkekler, yani babası, abisi ve Hamlet tarafından bir kukla gibi daima kontrol altındadır. Ve en bilinen sözü “Olmak ya da olmamak, işte bütün mesele bu!” ile Hamlet, felsefeye de değinir. Yaşam ve ölümü kast eden Hamlet, hangisinin daha iyi olduğunu düşünmektedir.
Kaynakça
”Dates and Sources.” RoyalShakespeareCompany. Web. 13.08.2024
”The Original Hamlet: The Story of Prince Amleth.” Medievalists.net. Web. 20.08.2024
”Historical Background.” BellShakespeare. Web. 20.08.2024
”Hamlet’in Yazınsal Kaynakları.” Mimesis Dergi. Web. 22.08.2024.
”’The Spanish Tragedy’ and ‘Hamlet’.” Jstor. Web. 22.08.2024
”How Catholic and Protestant beliefs affect Hamlet’s reaction to his father’s ghost.” Folger. Web. 24.08.2024
”Did Elizabethans Believe in Ghosts?.” Delshakeshamlet. Web. 24.08.2024
”File: Pedro Américo: Visão de Hamlet.” WikimediaCommons. Web. 24.08.2024
”Eugène Delacroix: The Death of Hamlet.” TheMetropolitanMuseumofArt. Web. 24.08.2024
”The Three Texts of Hamlet.” TruePennyHamlet.Blogstop. Web. 24.08.2024
”Amleth.” Wikipedia. Web. 24.08.2024
”File: Bernhardt Hamlet2.” WikimediaCommons. Web. 24.08.2024
”Hamlet Plot Summary.” ThoughtCo. Web. 24.08.2024
”To Be or Not To Be.” NationalEndowmentfortheHumanities. Web. 26.08.2024
