Hemen hemen herkes hakkında dış görünüşüne bakarak bir takım şeyler söyleyebiliriz. Bu günlük hayatımızda çok sık karşılaştığımız fakat farkına bile varmadığımız bir algı yanılgısıdır. Gözümüze çok güzel görünen birisi hakkında güzel varsayımlarda bulunuruz, tam aksi yönde hoşlanmadığımız kişiler hakkında ise olumsuz düşüncelerimiz olur. Bu duruma psikolojide Halo (Hale) etkisi adı verilir ve ilk izlenimin kişi üzerindeki ilk düşünceleri etkilemesini açıklar.
Halo Etkisi Nedir?
Halo (Hale) etkisi, karşımızdaki kişinin dış görünüşü hakkında duyduğumuz ilk izlenime karşı olan bilişsel bir önyargıdır. İnsanların yakışıklı veya güzel oluşundan ya da iyi giyiminden ne kadar başarılı olup olmadığına dair fikir yürütmektir. Birini fiziksel olarak çekici bulmak o kişinin zekâsı hakkında zihnimizde varsayımların oluşmasına sebep olur.
Temel olarak, bir kişiyi dikkat çekici bir özelliğinden ele alarak, geri kalan özelliklerini bilinçaltımızda geri plana iterek algılama biçimidir. Toplum üzerinde önemli bir etkisi vardır. Çünkü Halo etkisinin başkalarının bizi nasıl gördüğünü ve bizim başkalarını nasıl gördüğümüzü büyük oranda etkilemektedir. İlk defa Edward Thorndike 1920 yılında “Psikolojik Derecelendirmelerde Sürekli Hata” başlıklı makalesinde halo etkisi terimini kullanmıştır. Makalesinde bir deneyden bahsetmiştir ve bu deneyde ordu komutanlarının himayesinde bulunan askerlerdeki, özelliklerini liderlik vasfı, fiziksel görünümü, zekâ ve sadakat gibi temel şeylerle değerlendirmesini istemiştir. Deneydeki amaç, iyi bir özelliğin derecelendirmede diğer özelliklere yanı sıra nasıl bir etki bıraktığını ölçmektir. Deney sonunda Thorndike çekiciliğin önemli bir faktör olduğunu ortaya koymuştur.
Zihnimiz Neden Halo Etkisine Kapılır?
İnsanların halo etkisine kapılmasının birkaç nedeni vardır. Biri hakkında yeni bir izlenim oluşturdukları zaman genelde bunu kanıtlamaya çalışırlar ve haklılık duygusu insanın tatmin olmasını sağlar. Haklı çıktıkları takdirde bu insanlarda başarı hissi uyandırır. Birisiyle tanıştığımız ilk an komik olduğunu düşünürsek, zihnimiz de hep komik birisi olarak kalır ve zamanla onu tanıdıkça diğer özelliklerinin ağır bastığını fark etmek insan zihninin istemeyeceği bir durumdur. Bu yüzden her zaman o kişi hakkındaki ilk izlenimi doğrulama yönünde hareket edilir.
Halo etkisi, kişi hakkındaki diğer özellikleri anlamaya çalışmak için verdikleri uğraş sonucu da ortaya çıkar. İnsan zihninde kalite ve niteliğe olan değerlendirmeler birbirinden ayrılmaya çalışır. Bu iki değerlendirmeyi yapabilmek için de zihin kişiyi bir yere konumlandırmaya çalışır. İş yerindeki çalışma arkadaşımızı başarısıyla bir yere konumlandırmaya çalışırken sürekli ne kadar tatlı ve sevecen olduğunu da düşünürüz fakat bu başarıyla aynı kefeye konulacak bir özellik değildir. Tek başına değerlendirme yapmak için zihnen mücadele içinde bulunmamız gerekir.
İnsanları halo etkisine sokan durumlardan biri olan birini yargılarken bir özelliğine odaklanmak, bireyin yaşadığı bilişsel yükü azaltmasına yardımcı olur. Birini yargılamaya çalışırken ne kadar çok özelliği düşünülürse zihin o kadar çok karmaşıklaşır ve çıkılmaz bir yola girer. Birini yargılamak için geçerli bir sebep aramaya çalışarak ilk görüşte dikkat çeken ve kolayca kavranacak özelliklerden birini seçmeye çalışır.
Halo Etkisini Aşmak Mümkün müdür?
Halo etkisi bilinçaltımızda önyargıyla oluşan doğal bir eğilim olduğu için etkisini azaltmak mümkündür. Kendinize sorduğunuz birkaç sorunun cevabı ile etkiyi minimum düzeye indirebilirsiniz. Farkındalık bu noktada çok önemlidir. Öncelikle halo etkisinin var olduğunu ve bunun etkisi altında kalabileceğimizi bilmek gerekiyor. Varsayımlarımızda herkesin bu şekilde davranışlar sergilediğini bilmek ve söylemlerimiz hakkında tekrar düşünmek gerekir. Gözlem yapmak ve fikirlerine güvendiğiniz bir başkasına danışmak yardımcı olabileceği gibi doğru kanılara varılmasını da sağlar. İnsanları değerlendirmeniz gereken konularda duygusal yaklaşmamak için nesnel değerlendirme kriterleri oluşturmak gerekir. Tamamen etkiler yok edilemez ama dikkatli ve farkındalık kazanarak adımlar atılırsa olabildiğince etkisinden çıkılabilir. Önyargılar ve genelleme isteğini yavaş yavaş törpülemek gerekmektedir.
Halo etkisinin zıttı olarak bilinen bir diğer konu ise; ters halo etkisidir. Basitçe adından da anlaşılabileceği gibi kişiyi belirgin ve bilinen bir özelliğine dayanarak olumsuz olarak yargılamaktır.
Halo etkisi, karar alma mekanizmasını etkileyen, insanların toplumda ve bireysel yaşamlarında hem düşüncelerini hem de yakınlarında bulundukları insanları etkiler. Rasyonel kararlar verebilmek için halo etkisinin bizleri bilişsel olarak etkilediğini unutmamak gerekir. Bir alandaki eylem ve söylemleriyle insanlar hakkında genel yargılar üretilemeyeceği gibi unutulmamalıdır ki, ilk izlenimler her zaman gerçeği yansıtmaz. Bazen insanlar oldukları kişi gibi değil, olmak istedikleri kişi gibi davranırlar. Önemli olan ilk izlenimin ardından kişinin yarattığı karakteristik yapısının arkasını görebilmektir.
Kaynakça:
The Halo Effect Guide, dovetail.com, 07.03.2023. web. 05.07.2025
The halo effect: why people often judge a book by its cover. effectiviology.com. web. 05.07.2025
the halo effect in psychology. Kendra Cherry, 15.07.2024. web. 05.07.2025
Halo etkisi nedir? Sabiha Sarıkaya, 12.12.2020. web. gossive.com. 05.07.2025
