Svastika, Almanca adıyla Hakenkreuz, Japonca Manji ve Türkçe olarak Oz Damgası; şu an temsil ettiği Nazi propagandasının aksine, geçmişte yüzyıllar boyunca çeşitli milletlerin refah ve iyi şans temsili olarak var olmuştur. Anglosaksonlardan Japonya’ya; Azteklerden Irak’a bu sembolü çömleklerin, ibadet yerlerinin kapılarının, taş oymalarının üstünde görebiliyoruz. Şimdi ise Hitler ve partisinin tekeline almış olduğu ve insanların aklında 2. Dünya Savaşı’nın simgesi olarak kalmış bir şekil.
İlk İzler
Svastika’nın Büyük Ayı Takımyıldızı’nın Kutup Yıldızı etrafında dönüşünden ilham alınarak yaratıldığı düşünülse de bunu kanıtlayacak veri yoktur. Bir diğer üstünde durulan ihtimal ise Svastika’nın Güneş’in gökyüzündeki hareketini temsil ettiğidir. Tam olarak neden esinlenildiği bilinmese de, doğanın kendini yinelemesi temasından ortaya çıkmış olması çok muhtemel. Kökeninin kesin olarak bilinmeyişinin doğurduğu gizem, svastikanın basit ama çok anlam yüklenebilecek formunun arkasına daha da güç katıyor.
Svastika henüz yazı icat edilmeden önce bile dünyanın farklı yerlerinde kendini gösteriyordu. Bunlardan en eskisi, 12000-15000 yıllık mamut dişine oyulmuş dişi kuş formunun üstünde bulunur. Fallus objelerinin yakınında olduğu için doğurganlığı temsil ettiği düşünülen bu figür, 1908’de keşfedilen Mezyn/Ukrayna lokasyonundaki paleotik yerleşim yerinde bulundu.
Svastika, İran’ın Birjand şehrinde bulunan 7000 yıllık olduğu tahmin edilen kutsal taş Lakh Mazar‘ın üstünde de bulunur fakat bazı svastikalar vandallar sebebiyle yok olmuştur.
Bulgaristan’da milattan önce 6000 yıllarından kalma çömleklerin üstünde aynı sembol görülmüştür. Aynı şekilde Ermenistan’da milatttan önce 8000-5000 yıllarına dayanan petrogliflerde de svastika açık bir şekilde görülür. İngiltere’nin Mezolitik Çağ’da (M.Ö. 11000-9000) avcılara; Neolitik Çağ’da (M.Ö. 7000-2000) çiftçilere ev sahipliği yapan Rombalds Moor bölgesinde erken Kelt halkının yaptığı taş oymalarında svastika bulunur.
İran’da bulunan yaklaşıp 3000 yıllık kolye, Mezapotamya bölgesinden çıkan sikkeler, Semerkant’ta Bibi Khanum Camii, Orta Asya’da anıt mezarlar ve birçok tarihi eser; aynı sembolün izlerini taşır. Kısaca svastikayı insanlığın bulunduğu neredeyse her yerde bulabiliyoruz ve bu durum “Nasıl herkes aynı şeyi düşünmüş?” sorusunu akla getiriyor.
Fikrimce, bu sembolün dünyanın apayrı yerlerinde binlerce yıllık geçmişe sahip olması, insanlığın bazı sembollerle yaşam arasında kurduğu kolektif bağlantıya ihtiyaç duymasının kanıtı olabilir. Belki de kültürel ve dini farklara bakmaksızın insanlığın bir bütün olduğunu gösteren bir durumdur.
Svastika Neyi Sembolize Eder?
Mitolojilerde ve dinlerde rastlanabilen bir amblem olan Svastika, genelde tanrıyla bağlantılı görülür. Hint Avrupa dinlerinde şimşek/yıldırım ve tanrıların tanrısıyla ilişkilendirilir. Yunan mitolojisinde Zeus’u; Roma mitolojisinde Jüpiter‘i; Germen mitolojisinde Thor‘un çekici Mjölnir‘i temsil eder.
Svastika genel olarak karmayı, döngüyü, çemberselliği ve kuzey, güney, doğu, batı yönlerini gösterdiği düşünüldüğünden “kararlılığın” ve “sabitliğin” sembolüdür. Dört kozmik güç olan ateş, su, hava, toprağı da sembolize eder.
Svastika, Vedik Matematik’te kullanılan dört boyutlu küptür. Aynı zamanda Hindu felsefesinde uyanıklı, uyku ve rüya hallerinin ötesinde dördüncü bir bilinci, yani bütün bir varoluş halini; Hinduizm‘de ise yaşamın dört aşaması, dört veda dört çağ gibi dörtlü kavramları temsil eder.
Aslında iki tür svastika vardır: Saat yönünde ve saat yönünün tersine dönen svastika. Saat yönünde dönen svastika; güneş, başarı, ve uğuru simgelerken ters svastika; geceyi, Tanrıça Kali‘yi ve uğursuzluğu simgeler ve aslında adı sauvastikadır.
Kali; zaman, değişim, yaratma, cinsellik ve ölümü simgeler. Tanrıça Durga‘nın bir formudur. Durga ise koruma, annelik, güç, savaş ve yıkımı simgelemektedir. İnanışa göre Kali, şeytanlarla savaşan Durga’nın öfkesinin etkisiyle çatlayan alnından doğmuştur. Durga’nın alnından çıkan Kali, şeytanları yok etmiş ve saldırılarını ancak Şiva durdurabilmiştir.
Svastika amblemi evliliği kutsamak için düğünlerde, çeşitli kutlamalarda, ibadet yerlerinin kapısında ve iş kurarken başarıyı çağırmak için kullanılmıştır. Hinduizm’de çok kutsal olduğundan eşyaları, kıyafetleri ve mücevheratı dekore etmek için hatta yiyecekleri süslemek için bile kullanılır. Budizm‘de ise Buda‘nın sembolüdür ve küçük ya da büyük fark etmeksizin tüm heykellerin üstünde bulunur. Çin’de adı Wan; Sanskritçe’de Srivatsa‘dır.
Hristiyanlık’ta çengelli haç formu olarak insanlığın ölüme karşı zaferini ve Hristiyanların kurtuluşunu temsil eder. (Parker 1907) Romanesk ve Gotik Çağlarda inşaa edilen kiliselerde, aynı zamanda Shavei-Zion/İsrail’deki bir kilise ve Ayasofya gibi Bizans mimari eserlerinde görülür. Gamalı Haç ismi de Hristiyanlığın etkisiyle Bizans döneminde ortaya çıkmıştır.
Türkler de bu amblemi, Oz Damgası ismiyle kullanmışlardır. Oz Damgası, öbür dünyaya metamorfoz geçirerek ulaşmak ve yeniden oluşum şeklindeki düşünceyi kapsar. Mevlevi ve Bektaşilerde, insanların grup halinde kendi etraflarında dönerek “göğe” yükselme inancı yaygındır. Saz şairleri de sazları yoluyla insanları “ozlaştırır”, bir nevi Tanrı’ya yaklaştırırlar. Bu nedenle saz şairlerine “Ozan” denilmektedir. Ozlaşma kavramının, ateş kültüründen geldiği düşünülmektedir. Bu kavram, güneş kültürüne ait kutsama törenlerinde de görülmektedir.
Svastika hakkında belki de en ilginç bilgilerden biri, Yahudiler tarafından bile kullanılmış olmasıdır. 1973 Yılında Kudüs İbrani Üniversitesi arkeologları tarafından Ölü Deniz’in batısındaki En Gedi bölgesinde antik bir sinagogun temelinde sola bakan bir svastika bulunmuştur. (B’nai B’rith Messenger 1973) Bir Yahudi’nin elinden çıkmış bu eserin, gelecekte milyonlarca dindaşın katlini meşru gören bir ideolojinin sembolünü içeriyor olmasının ironik bir durum olduğunu düşünüyorum.
Svastika Nasıl Nazi Sembolü Oldu?
Arkeolog Heinrich Schliemann; İlyada‘yı kullanarak kayıp antik şehir Truva‘yı arayışa çıktığında, onu Türkiye’nin Çanakkale ilinin Hisarlık Tepesi‘nde buldu. Burada bulduğu 1800’den fazla svastika imgesinin Tibet’ten Paraguay’a, Afrika’dan Hindistan’a kadar yayılmış olduğunu görmesiyle ve dil bilimcilerin Sanskritçe-Almanca arasında benzerlik bulmasıyla, başlangıçta Hint-Avrupa dil ailesini betimleyen Aryan kelimesi; sonradan ırksal ayrımı betimleyen bir kelimeye dönüştü.
Onlara göre, Aryan en başından beri oradaydı ve ırksal devamlılık sürüyordu. Almanya bu yücelik sanrısını siyasi emelleri için kullanmaya başladı. İnsanlığın ortak sembollerinden birini kendi tekeline almış olan bu zihniyetin, bir ideolojinin basit gözüken bir şekille bile kendine her ne kadar sahte de olsa inandırıcılık ve güç katabileceğini bugün tarihi kayıtlara bakarak görebiliyoruz.
1920 Yılında Nasyonel Sosyalist Alman İşçi Partisi’nin resmi amblemi kabul edilmesiyle Svastika, etnik temizlikle ve Yahudi nefretiyle bağdaştırılmaya başlandı. Hitler, kitabı Kavgam’da bu durumu şöyle anlatmıştır:
“Kırmızı renk, nasyonel sosyalizmin toplumsal fikrini; beyaz renk, ulusal fikri; siyah renkli gamalı haç, aryan insanın zaferi için mücadele misyonunu temsil eder ve aynı şekilde yaratıcı çalışma zaferi her zaman olmuştur ve her zaman antisemitik kalacaktır.”
Svastika bayraklarda, kol bantlarında, marş düzeninde, yapılarda, seçim posterlerinde, kısaca sosyal hayatın büyük bölümünde görülecek alanlarında kendine yer buldu. Führer(Hitler) gözükmediğinde Führer’in varlığını hatırlattı. Nazi ideolojisiyle ile bir bütün oldu. Savaş sonrası Nazi ve Nazilere ait her şeyin yok edilmeye çalışılması geçmişi silemese bile en azından bir adımdı.
Bugün svastika ambleminin eski değerini ve anlamını geri kazanması için uğraşanların çabalarına rağmen, Svastika maalesef öz manasından koparak milyonların ölümüne sebep olmuş ırkçı bir ideolojinin somutlaşmış örneği olarak algılanıyor. Merak uyandırıcı olan ise, eğer yeterince farkındalık aşılanabilirse, svastika eski anlamını geri kazanabilir mi sorusu.
Kaynakça
“The Mizyn Swastika of Ukraine: Is This Swastika’s Earliest Known Appearance?”. thearchaeologist.org. Web. 11.09.2024
Campion, Mukti Jain. “How the World Loved the Swastika – Until Hitler Stole It.” BBC News Magazine, 23 Oct. 2014
“The Origin of Ancient Kyrgyz Tribes” proza.ru. Web. 13.09.2024
“Tanrıça Kali” dinvemitoloji.com. Web. 12.09.2024
Parker, William Thornton, M.D. “The Swastika: A Prophetic Symbol.” The Open Court, vol. 1907, no. 9, 1907, article 4.
“Swastika Mosaic Discovered in Ancient Israel Synagogue” B’nai B’rith Messenger, 9 Şubat 1973 pp.22, Web. Erişim Tarihi: 13.09.2024
“The Man Who Brought the Swastika to Germany, and How the Nazis Stole It”. smithsonianmag.com, Web. 14.09.2024
Kapak Görseli: A Hindu swastika symbol is displayed at the home of Sheetal and Sanmeet Deo, in Syosset, New York, U.S., Nov. 13, 2022. dailysabah.com