En derin arzu ve düşüncelerinizin ne olduğunu hiç düşündünüz mü? Belki de beyniniz bunları düşünmemeniz için sizden habersiz çalışıyordur. Yaşamdaki zorluklarla mücadele etmek için her birimiz belirli savunma mekanizmalarını içeren davranışlar geliştiririz. Psikanalitik kuramda bahsedildiği üzere bu davranışlar bilinçdışında gerçekleşir. Kendi uyguladığınız savunma mekanizmalarını fark etmek güç olsa da çevrenizdeki kişilerde de gözlemleyebileceğiniz, günlük hayatta en yaygın kullanılan beş savunma mekanizmasını gelin birlikte öğrenelim!
Savunma mekanizması kavramı, ilk kez Avusturyalı nörolog Sigmund Freud tarafından ortaya atılmıştır. Freud, bu mekanizmaların ortaya çıkışının ego ile çelişen arzulardan kaynaklandığını söylemiştir. Çalışmaları bilimsel kanıtlara sahip olmasa da Freud, bu konuda yapılacak araştırmaların önünü açmış oldu. Freud’un kızı Anna Freud ise bu kavramı geliştirdi ve Ego ve Savunma Mekanizmaları isimli kitabında savunma mekanizmaları çeşitlerine yer verdi.
Savunma Mekanizmaları Nasıl İşler?
Savunma mekanizmalarını anlamamız için Freud’un Kişilik Model‘ine değinmek gerekir. Bu modele göre yeni doğan bebek “id” ile dünyaya gelir. “İd” ve “süper ego” sürekli bir çatışma halindedir. “İd” ilkeldir, insanların cinsellik ve saldırganlık dürtülerinin getirdiği isteklerin bulunduğu alandır. Diğer yandan süper “ego”, toplumsal norm ve vicdan boyutuyla ilgili olduğundan “id”in ahlak dışı hazlarını durdurmak ister. Bu çatışmada ara bulucu olan ise ilerleyen yaşlarda gelişen “ego”dur.
“Ego” bu çatışmayı mantık çerçevesinde yönetir. “İd”‘in ihtiyaç duyduğu arzu ve istekleri doyurmaya, toplumsal normlara uyan bir biçime sokmaya ve uygun ortam gelene kadar ertelemeye çalışır. Ego, bu işlevi düzgün bir şekilde yürütemediğinde ise kaygı hali gelişir. Bu kaygıyı azaltmak içinse savunma mekanizmaları devreye girer.
Belli bir düzeyde gerekli olan savunma mekanizmaları, ilkel savunma mekanizmaları veya olgun savunma mekanizmaları olarak ikiye ayrılır. Bir savunma mekanizması ne kadar ilkelse o kadar küçük yaşta ortaya çıkabilir demektir. Küçük çocuklar, yaşamlarındaki zorlukları yönetmek için ideal bir yol olarak ilkel olan savunma mekanizmalarını kullanırlar. Olgun savunma mekanizmaları ise travma ve stres faktörlerini daha verimli kabul eder ve genellikle daha yapıcıdırlar.
1- İnkar Etme
İnkar, günlük hayatta belki de en çok karşılaştığımız savunma mekanizmasıdır. Sizi rahatsız edecek olan düşünceyi yok sayarak veya görmezden gelerek o düşüncenin sorumluluğunu almaktan kaçınmaktır. Bu yöntem, (eğer ortada yapılan bir hata varsa) kişinin yaptığı hatadan ders çıkarmasına engel olduğu için uzun vadede sorunlar ortaya çıkarabilir. Herhangi bir travma ya da yas durumunda da bireyin önce inkar etme durumuna girmesi oldukça olasıdır.
Gerçeklik çok fazla zihinsel ve fiziksel şok yaşatabileceğinden kişinin bu savunma mekanizmasını devreye sokması önemli olmakla birlikte belli bir süre sonra yüzleşmeyi geciktireceğinden bir takım olumsuz sonuçlar doğurabilir.
2- Bastırma
Bastırma, istenmeyen duygu ve düşünceleri düşünmekten kaçınmak için bilinçaltına ittirilerek kurtulmaya çalışma çabasıdır. Bastırılmış anı ve düşünceler öylece yok olmaz gelecekteki ilişkilerinizi ve davranışlarını etkileyebilir. Öyle ki bastırdığınız anılarla ilişkilendirdiğiniz nesnelerle veya düşüncelerle karşılaştığınızda kaygı yaşayabilirsiniz. Freud’un teorisine göre bu bastırılan duygular ve düşünceler çoğu kez simgesel olarak rüyalar, dil sürçmeleri veya yapılan şakalarla kendini ele verir.
Bastırma mekanizması isteklerini kontrol altına almada yardımcı olur. Kişi bu mekanizma işlerken, yüzleşilmesi gereken duygular ve olayları yokmuş gibi davranacağından yaşanılan olayın kabullenilmesi çok uzun sürecek ve sağlıksız sonuçlara yol açabilecektir.
3- Yansıtma
Yansıtma, kişinin aslında kendinde bulunan ama kabul edemediği dürtü ve isteklerini çevresindeki bireylerde olduğunu ve bu durumun kendisine yöneltildiğini düşünmesidir. Belki de “kişi kendinden bilir işi” atasözünün temel dayanağıdır. Bu savunma mekanizmasında arzular oradadır ama başka birinin arzularıymış gibi davranılır. Örneğin, bir kişi kendi sadakatsizliğinden kaynaklanan suçluluk duygusuyla yüzleşmek yerine eşini aldatmakla suçlayabilir. Freud’a göre bu mekanizmada; kıskançlık, kontrol ihtiyacı, kızgınlık ve cinsel arzu olmak üzere dört duygu rol oynar.
4- Yer Değiştirme
Yer değiştirme, iş hayatınızda veya sosyal hayatınızda yaşadığınız olumsuz bir olaya karşı olan sinir ve üzüntünüzü olayla ilgisi olmayan birine yöneltmek ve öfkeyi dışavurmaktır. Bu saldırgan dürtülerin bir sonucu olacağını bilirsiniz bu nedenle daha güvenli bir kişiden veya nesneden çıkarabilirsiniz. Eğer bu savunma mekanizmasının bir mağduru olduysanız, dilimizde yer edinen “günah keçisi” terimini duymuşsunuzdur.
5- Rasyonelleştirme
Rasyonelleştirme, mantıklı olduğunu düşündüğünüz nedenler ve açıklamalarla kaygıya yol açan davranışınız veya duygunuzu mantık çerçevesine sokarak kendinizi rahatlatmanızdır. Olayın gerçek nedenlerinden kaçınılır ve mantıklı gelen başka açıklamalarla değiştirilir. Kabul edilmesi zor olan bir şeyi o kadar da kötü olmayan bir şeye dönüştürebilirsiniz. Kaygıyı azaltmak ve benlik saygısını korumak adına önemlidir fakat bu kısa vadeli bir çözüm olabilir.
Savunma Mekanizmaları Neden Hayatımızda?
Fiziksel sağlığımız nasıl korunuyorsa psikolojik sağlığımızın da korunmak için belli başlı mekanizmalara ihtiyacı vardır. Kendimizi tehdit altında hissettiğimizde, düşüncelerimizden rahatsız olduğumuzda veya yaptığımız bir davranış sonucunda ortaya çıkacak kaygı ve utanç duygularından korunmak için bilinçsizce aktive ettiğimiz savunma mekanizmalarına ihtiyaç duyarız. Savunma mekanızmaları, egonun dengeyi sağlayamadığı zamanlarda savunma mekanizmaları devreye girer ve bu stresli durumda daha iyi hissetmenizi sağlar. Bu süreç doğal ve normaldir ancak çok sık kullanıldığında fobi, kaygı, histeri ve nevroz gibi durumlara neden olabilir.
Kaynakça
Grohol, J. P. M. (2022). Common Defense Mechanisms and Why They Work. Psych Central. Erişim tarihi 17/12/2022
psychcentral.com/health/common-defense-mechanisms
What to Know About Defense Mechanisms. (2022). Verywell Mind. Erişim tarihi 17/12/2022
verywellmind.com/what-are-defense-mechanisms-5213880
Bailey R. ve Pico J. (2022). Defense Mechanisms.
ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559106/
Freud, S., Strachey, J., & Gay, P. (1990). The Ego and the Id (The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud). W. W. Norton & Company.
Kapak görseli: new.profstankin.ru
