“Gotlarla ilgili” anlamına gelen ‘gotik’ sözcüğü Avrupa da 12. yüzyıldan itibaren gelişen sanat akımını tanımlamak için kullanılmıştır. Gotik sanatında katedrallerin göğe doğru yükselen formları, binalardan uzağa su püskürten mimari işlevleri olan canavar şeklinde heykel yapılar (Gargoyle) dikkat çeker.
Gotik sanat; 12. yüzyılda Kuzey Fransa’da Gotik mimarisinin gelişmesi ile birlikte gelişen bir orta çağ sanat tarzıdır.
Avrupa’da orta çağ; önemli sosyal ve ekonomik gelişmelerin yaşandığı bir dönem olmuştur. Ayrıca dinde de oldukça baskıcı bir dönem olmuştur. Bu baskıcılık sonunda krallar ve din adamları arasında sorun çıkmaya başlamış ve o aynı zamanda orta çağın sonlarına gelindiğinde ortaya sosyal bir sınıf çıkmıştır. Bu sınıf oldukça varlıklı ve güçlü bir sınıftır. Bu değişimler kaçınılmaz olarak sanata yansımıştır ve bu sanatın adı Gotik olarak adlandırılmaktadır. Nasıl ki Romanesk Sanat akımının öncüsü Almanlar ise Gotik Sanatın öncüsü de Fransızlar olmuşlardır. Bu sanat akımı daha çok Paris’in etrafında meydana gelmiştir. Gotik sanatına kadar mimarinin kullanım alanı duvarlardır. Görünüm olarak kütlesel, ağır görünümlüdür. Duvarlara payanda ile destek verilir ve duvarın dışarı doğru eğilmesi bu şekilde önlenir. Payanda; mimari lügatında çıkma bölgeyi desteklemeye yarayan dayanaklardır. Gotik sanatında ise duvarlar adeta incecik tül gibi örülmüştür. Hafif görüntüsü vardır. Daha estetik ve daha incedir. Gotik sanatın bir özelliği de roman yapılarına göre oldukça yüksek olmalarıdır. Kudretli ve oldukça heybetli yapılardır.
Gotik kelimesi İtalyanların Rönesans döneminde kuzey orta çağ sanatını anlatmak için kullandıkları kelimedir. Bu onlar için barbarlık anlamına gelen bir kelimeydi. Korkunç, ürkütücü ve gösterişli yapılara Gotik ve Grotesk denilirdi. Ancak ilerleyen dönemde bu değişti. Sanatta devasa görünümlü ve gösterişli mimari akımları ifade eden bir terim haline geldi. Gotik katedral yapılarında boydan boya büyük pencereler olduğu için içeri giren ışık rahatsız edici olmuştur. Bunun üzerine çeşitli motifler ve figürlerle camlar süslenmeye başlanmıştır. Bu renkli camlara ‘Vitray’ adı verilmektedir. Gotik dönemde vitray da oldukça popüler oldu. Hatta gelişmesi için Fransa da çok sayıda vitray eğitimi veren yerler açıldığı bilinmektedir.
Heykeller önceki dönemlerde daha çok mimari eserlerin bir parçası olarak görülmekteydi. Gotik dönemde mimari ile bağlantısını uzun zaman sürdürmüş fakat yavaş yavaş tek başına ve bağımsız şekillerde üç boyutlu bağımsız formlar ile oluşmaya başlamışlardır. Yapı ile bağlantıları olmuştur. Bu bağlantılar özellikle yapıların cephe bölgelerinde ve cephe dekorasyonlarında dikkat çekmektedir. Gotik katedrallerin ve kiliselerin kapı ve cephelerini süslemek amacı ile özellikle dini konuları anlatan, Hristiyanlık dinini betimleyen heykeller ve kabartmalar kullanılmıştır. Yapıların kenarlarında insan biçiminde heykel kullanarak yapı ve heykel bütünlüğü sağlanmıştır.
Katedrallerin mutlak bir parçası haline gelen heykellerin yapıların yüksekliğine uygun olarak normalden daha uzun ve gösterişli oldukları görülmektedir. Genellikle donmuş ve dimdik duran figürler. Bir konu veya konu gruplarını anlatacak şekilde yapıldıkları için hem mimariye bağımlı hem de başlı başına bir eser olarak yapılmaya başlanmıştır. Gotik süslemelerde heykeller üç boyutlu olmaları, zengin ve gösterişli durumlarından oldukça büyük etki yaratmışlardır. Hemen bütün eserlerde elbise kıvrımları ve doğal öğelerin birer ifadelerinin olması ilgi çekici olmuştur.
Gotik heykeller, katedrallerin özellikle taç kapılarında bulunmaktadır. Kapılar baş döndürücü heykel motifleri ile işlenmiştir. Aşağıdaki Notre Dame Katedrali en güzel örneklerinden birisidir. Hemen hemen aynı yıllar içerisinde yapılan Chartres Katedrali de kapı üzerinde bulunan heykellerde oldukça zarif ve ustaca çeşitlendirilmiş ve işlenmiş ve ilgi çekici hale getirilmiştir.
Burgos Katedrali, Gotik bir yapı ile inşa edilmiştir. Ancak Rönesans ve Barok stiline uygun çalışmalarda mevcuttur. Ünlü heykeltıraşlar Gil de Siloe, Felipe Bigarny ve Juan de Ancheta eserleri olan Gotik heykelleri bu katedralde bulmak mümkündür.
Mekanlarla birebir ilişkisi olan, üç boyutlu olması ile nesnel olarak algılanan, günümüzde ise sınırlarını aşan heykel sanatı, Gotik dönemde bu özelliklerinin yanında mistik olarak da dikkat çekmiştir. Aynı dönemde mimari ile birlikte yer alan Gargoyle heykeller de sosyal ve kültürel yaşantıları etkilemişlerdir. İncil’de anlatılan her öğretiyi Grotesk üslupla süsleyip Gargoyle heykelleri yapılmış ve kiliselerde insanlar üzerinde etki sağlamıştır. Birer anlatım aracı olan Gargoyle heykeller, gözlemlenip, çözümlenip, yorumlanıp ve en son manası çıkarılan adeta bir yazı gibi okunabilmektedirler.
Her bir Gargoyle heykelinin kendi içinde bir mesajı bulunmaktadır. Örneğin yukarıda görünen Ejderha heykeli; Aziz Romanus’un halkı bir canavarın elinden kurtarması ve bunu bir haç ile yapıp canavarın kafasını duvara asması ile sonuçlanmıştır. Burada hayatta kötü insanların olabileceği ve bu durumlarda kiliselere sığınabileceği anlatılmaktadır. Tüm Gargoyle heykellerinin mistik, sembolik bir anlamı ve görenlere mesajları vardır.
Aynı zamanda Gargoyle binalarda drenaj ağzı olarak, yağmur sularından binaların etkilenmemesi içinde kullanılmıştır. Yağmur yağdığı zamanlarda Gargoyle heykellerin en tepe noktasında figürlerin ağır kısımları yer alıyor ve böylece binalar korunuyor.
Efsane haline gelmiş yaratıklar, korkunç hayvan figürleri ve çirkin insan yüzleri Gargoyle heykellerinin vazgeçilmez öğeleridir.
Mimari alanda yapı ve süs unsuru olarak kullanılan Gargoyle; insan hayvan ve grotesk biçimlerde kullanılmıştır. Aralarında bir çok fark vardır ve bu farklar işlevselliklerine göre değişkenlik göstermektedir. Gargoyle Orta Çağ sanatında gizli ve fantastik kahramanlar ile tanrısal güçlerin cisimleştirilmesi ve bütünleştirilmesi olarak görülmektedir.
Kaynak
https://www.britannica.com/art/Gothic-art.
https://courses.lumenlearning.com/boundless-arthistory/chapter/gothic-sculptur.
Abdullah Ayaydın, “Gotik Sanatı’na Yirmi Birinci Yüzyıl Perspektifinden Bir Bakış”, Ekev Akademi Dergisi.
https://theculturetrip.com/europe/articles/a-brief-introduction-to-the-art-of-gargoyle.
