Orhan Koçak için “yaşamın şairi”, çoğumuzun ise “göğe baktıran şair” olarak tanıdığı Ahmet Turgut Uyar, 4 Ağustos 1927 yılında dünyaya geldi. Öğrenimini askeri okullarda tamamladı, çeşitli yerlerde çalıştıktan sonra askerliğin hiç bir zaman kendisine uygun olmadığını düşünen şairimiz 1958 yılında Ankara’dayken istifa etti. İlk eşi Yezdan Şener ile üç çocuğu olan Uyar, 1966 yılında Şener ile yollarını ayırdı. İstifasının ardından yerleştiği İstanbul’da unutulmaz aşkı yazar Tomris Uyar ile tanıştı ve 1969 yılında dünya evine girerek ömrünün son yıllarını onunla geçirdi. Tomris Uyar ile de Hayri Turgut Uyar adında bir çocuğu daha dünyaya geldi.
Şiirdeki Yolculuğu
Müzikle iç içe bir ailede büyüyen Uyar‘ın şiire yatkınlığı küçük yaşlarda kendini göstermeye başladı. İlk şiiri “Yâd” 1947’de, o zamanların bilinen dergisi Yedigün‘de yayımlandı. “Bir Şiirden” başlıklı şiiri, İkinci Yeni öncülerinden olan Cemal Süreya‘nın dergisi Papirüs‘te yayımlandı. Daha sonra bir yarışmada “Arz-ı Hal” adlı şiiriyle ikinci olarak ilk ödülünü almanın sevincini yaşadı. İlk kitabına da aynı ismi verdiği “Arz-ı Hal”, hece ölçüsünü kullandığı ve bu deneme kalıplarını günümüze taşıdığı şiirlerinin toplandığı kitap oldu. Şiirinde daha çok yaşamın trajik yönlerini, çıkmazın çekiciliğini ele almıştı. Sevdanın bin bir haline değinerek içten, doğal anlatımı ve güçlü ritmi ile okuru kendine çağıran şiirler yazmayı başardı.
Garip Akımı Ardından İkinci Yeni
Başlarda Garip akımından etkilenip çoğu şair gibi aşk, ayrılık, ölüm temalarına daha çok yönelmiş fakat kendini hiç bir zaman sınırlamamıştı. Sonraları arayışına özgün yorumlarıyla devam etti ve İkinci Yeni şairlerinin öncülerinden biri oldu. Şiiri öz veya biçim bakımından sürekli değişen Uyar, kültür birikimini kendince değerlendirebilen bir şairdi. İyi bir gözlemci olan şairimiz insanı ve yaşamı tüm karmaşıklığıyla şiirlerine taşır, farklı yaşantıları, insanlar arası ilişkileri, nesneleri en ince ayrıntısına kadar işlerdi. Soluklu, uzun dizeli, düz yazı görünümlü şiirleri döneminde de büyük etki uyandırmıştı.
Oğlunun da söylediği gibi “sevmek ve içmek, ikisini de sonuna kadar kullandı ama sevmekten değil içmekten öldü.” Yakalandığı siroz sonrası, tedavi olmak için hiç çabası olmamıştı. Beklediği gün geldi ve 22 Ağustos 1985’te aramızdan ayrıldı. Hem doğumu hem ölümüyle Ağustos ayı bizler için Turgut Uyar ayı olmuşken binlerce insana mola verdiren; kalabalıktan, sıkıntıdan bir an olsun uzaklaşmak isteyenlerin ilk durağı olan o şiiri beraber inceleyelim:
Göğe Bakma Durağı
İkimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım
Şu kaçamak ışıklardan şu şeker kamışlarından
Bebe dişlerinden güneşlerden yaban otlarından
Durmadan harcadığım şu gözlerimi al kurtar
Şu aranıp duran korkak ellerimi tut
Bu evleri atla bu evleri de bunları da
Göğe bakalım
Uyar bu dizelerde nokta ve virgül kullanmayarak yolda hızla seyreden bir otobüsün camından bakarken gördüğümüz manzarada ardınca geçen nesneleri bize anımsatıyor. Zihninin dağınıklığını toparlamak istercesine zamanı durdurmayı ve yalnızca bir kişiyle olmayı istiyor. Bir şeyler arıyormuş gibi duran ellerinden tutması için bir sevgiliye sığınıyor. Hayatın telaşından dolayı güzelliklerden mahrum kalan gözlerini sevindirmek istiyor. Ve yeryüzünün tam zıttı olan, sakinliği ve huzuruyla insana iyi gelen gökyüzünü seçiyor kaçış olarak.
Falanca durağa şimdi geliriz göğe bakalım
İnecek var deriz otobüs durur ineriz
Bu karanlık böyle iyi afferin Tanrıya
Herkes uyusun iyi oluyor hoşlanıyorum
Hırsızlar polisler açlar toklar uyusun
Herkes uyusun bir seni uyutmam bir de ben uyumam
Herkes yokken biz oluruz biz uyumayalım
Nasıl olsa sarhoşuz nasıl olsa öpüşürüz sokaklarda
Beni bırak göğe bakalım
Otobüs ve durak kelimelerini kullanarak bir yolculuktan bahsediyor. Sıradan bir yolculuk değil bu. Umudu ve hayali temsil eden; onu ezen somut gerçeklere sahip yeryüzünün aksine sakinliği, maviliği, huzuru ile gökyüzünde, yükseklere bir yolculuk… Bu yolda yalnız da değil herkese karşı biz düşüncesiyle iki kişinin birbirine yeteceğini düşünüyor. Şehir hayatından, karmaşasından, insanlardan uzak “biz hep birbirimizi düşünelim” fikriyle bir kişi dışında her şeyi unutmaya hazır oluşu anlatıyor. İnsanı yoran, kafa karıştıran yeryüzünden uzaklaşmanın gerekliliği ile adeta bir kaçış şiiri çıkıyor ortaya. Kargaşadan, gürültüden, dertten, kederden, her şeyden, bir kişi hariç herkesten…
Senin bu ellerinde ne var bilmiyorum göğe bakalım
Tuttukça güçleniyorum kalabalık oluyorum
Bu senin eski zaman gözlerin yalnız gibi ağaçlar gibi
Sularım ısınsın diye bakıyorum ısınıyor
Seni aldım bu sunturlu yere getirdim
Sayısız penceren vardı bir bir kapattım
Bana dönesin diye bir bir kapattım
Şimdi otobüs gelir biner gideriz
Dönmeyeceğimiz bir yer beğen başka türlüsü güç
Bir ellerin bir ellerim yeter belleyelim yetsin
Seni aldım bana ayırdım durma kendini hatırlat
Durma kendini hatırlat
Durma göğe bakalım
Yeryüzündeki kalabalıktan kaçıp sevgilinin elleriyle kurtuluyor yalnızlıktan. Gözlerine baktığında huzurlu ve nostaljik anlar yaşıyor. Başka havaları soluma, başkalarla değil ikimiz olalım diyerek üstlenilen tüm rollerin bir kenara bırakılmasını istiyor. İki kişilik yalnızca gidiş biletini ayırdığı bu yolculukta bir daha dönmeyeceği, her şeyden uzak, huzurlu bir yer düşlüyor. Gökyüzünü birbirlerini yansıtan bir ayna gibi görüyor ve her şeyi unutup bir anlığına da olsa sadece birbirimizi, bizi hatırlayalım diyerek göğe baktırıyor.
Turgut Uyar bu düşündüren dizeleri ve anlatımı ile hepimizi birkaç saniyeliğine de olsa dünyaya farklı bir pencereden bakmaya davet ediyor. Böylesi yoğun ve telaşlı bir çağdayken insanı anlayan ve anlatan şairimizin diğer eserlerine de göz atmayı unutmayın deriz.
Göğe bakalım, içimizde sebebini bilmediğimiz öfkeyi unutmak için, unuttuğumuz nice güzel değeri hatırlayabilmek için ve bazen teşekkür etmek için.
Kaynakça
Uyar, Turgut. Göğe Bakma Durağı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
Kidega “Turgut Uyar” web
Biyografi.info “Turgut Uyar” web
