Göçmen Edebiyatının Kişilik Yansıması

Göçmen edebiyatı, bir ülkeden başka bir ülkeye göç etmiş bireylerin deneyimlerini, mücadelelerini ve kültürel kimliklerini ele alan eserleri ifade eder. Bu tür, çoğu zaman aidiyet arayışı, uyum süreci ve eski ile yeni kültür arasındaki gerilim gibi temalara odaklanır. Aynı zamanda göçmenlerin bakış açılarını yansıtabilen bir alan olarak öne çıkar.

Sınırların Ötesinde Bir Ses: Göçmen Edebiyatı

Göçmen edebiyatı, çoğunlukla karakterlerin yeni bir topluma uyum sağlama çabalarını anlatırken, aynı zamanda onların kültürel miraslarını koruma gayretlerini de görünür kılar. Bu tür eserlerde göçmenlerin psikolojik durumları; yabancılaşma, nostalji ve daha iyi bir gelecek umudu üzerinden şekillenir. Yazarlar, çoğu zaman yalnızca kendi bireysel hikâyelerini değil, aynı zamanda ait oldukları toplulukların kolektif deneyimlerini de aktarır. Bu anlatılar içerisinde sembolizm, metafor ve özellikle çifte kimliklerin karmaşık yapısını yansıtan anlatı şekilleri dikkat çeker.

Göçmen edebiyatının temelinde yer alan kavramlardan biri olan diaspora, insanların ana vatanlarından gönüllü veya zorunlu sebeplerle başka coğrafyalara gitme süreçlerini ifade eder. Yunanca “dağılma, saçılma” anlamına gelir. Diasporanın özellikleri göçmen edebiyatını çok iyi bir şekilde anlatır. Örneğin, çift yönlü aidiyet; göçmenlerin hem yaşadıkları ülkeye hem de köken ülkeye duydukları ikilemi anlatır. Bellek ve nostalji, kültürel hatıraların ve geleneklerin nereye giderlerse aslında onlar için önemli olduğunu vurgular. Toplumsal ağlar ise diaspora bireyleri yalnızca ana vatanlarıyla değil, dünyanın farklı yerlerine dağılmış aynı topluluk üyeleriyle de bir bağ kurar. Kısacası, diaspora, göçmen edebiyatının anlatı zeminini oluşturur çünkü karakterlerin kimlik arayışı çoğu zaman iki mekân arasında bölünmüşlük üzerinden anlatılır. Bu çercevede “iki yerde birden yaşama” hissi, bireyin kişiliğinde melezlik, çatışma ve bir kimlik sentezi yaratır.

Diaspora haricinde bir diğer önemli terimlerden bir tanesi kültürel kimliktir. Kültürel kimlik, bireylerin belirli bir kültürel gruba aidiyet duygusunu ifade eder ve göçmen karakterlerin hikâyelerinin merkezinde yer alır. Yani aidiyet duygusu bu edebiyatta en önemli sorunlardan bir tanesidir.

Göçmen edebiyatında acculturation yani grupların ya da bireylerin doğrudan kültürel temas sonucunda uyum sağlama süreci; yeni kültürel ortamın bazı unsurlarını benimserken kültürel farklılığını da koruyabilmesi anlamına gelen bu kelime önemli bir yere sahiptir. Buna karşılık asimilasyon, birey ya da grubun baskın kültüre tamamen uyum sağlaması ve genellikle kendi kültürel bağlarını tamamen bırakmasıyla daha radikal bir değişimdir. Öte yandan, uprooting (köklerinden kopma) terimi, göçe bağlı olarak bireyin tanıdık çevresinden, toplumsal yapısından ve kültürel bağlarından zorla, ani biçimde koparılmasını; bu durumun yol açtığı aidiyet duygusu, kimlik ve köklerle ilişkilerde kopuşu tanımlar.

Ayrıca yazarlar yalnızca tek bir ülkeye veya topluma bağlılık üzerinden değil, iki ya da daha fazla mekânla kurdukları bağlar üzerinden kimlikleri sorgulamaktadırlar. Böylelikle göçmen edebiyatı, yalnızca bireysel hikâyeleri değil, aynı zamanda çağdaş dünyanın göç ve aidiyet dinamiklerini de anlamamıza katkı sunan bir edebiyat türüdür.

İnsanlık Tarihinde Göçlerin Kökeni

İnsan göçleri, Homo erectus’un Afrika’dan ayrılmasından bu yana süregelen bir olgudur. İnsanların Afrika’yı terk edişi tahmini yetmiş bin yıl önce gerçekleşmiştir. Bundan sonra göç dalgaları Avustralya, Asya ve Avrupa’ya yayılmış, yaklaşık yirmi bin yıl önce ise Amerika kıtasına ulaşmıştır.

Göçler, çoğu kez kaynak yetersizliği gibi faktörlerle tetiklenmiştir. Göçler ikiye ayrılmıştır; hem isteğe bağlı göçler hem de zorunlu göçler (köle ticareti, savaşlar ve benzerleri) şeklinde gerçekleşmiştir.

İnsanlık tarihi boyunca göçlerin sürekliliği, göçmen edebiyatının küresel düzeyde ortak izlekler barındırmasına yol açar; bu bağlamda bir ülke örneği olarak ABD, özellikle “melting pot (eriyen pota)” metaforuyla çarpıcıdır. Bu kavram, başlangıçta farklı etnik grupların yeni bir ortak kimlikte kaynaşmasını ve görece homojen bir Amerikan kültürünün oluşmasını tasvir eder. 1782’de J. Hector ST. John de Crèvecœur’ün “What then is the American?…Here individuals of all nations are melted into a new race” ifadesiyle hayat bulan bu düşünce; 1908 tarihli İsrael Zangwill’ın The Melting Pot adlı oyunu sayesinde daha da yaygınlaşmıştır. Ancak bu ideal zamanla eleştirilmeye başlamış; hem Horace Kallen gibi düşünürlerin savunduğu “cultural pluralism (kültürel çoğulculuk)” hem de “salad bowl (salata kasesi)” modeline yönelimle, bireylerin kendi kültürel kimliklerini koruyarak bir arada yaşamasını vurgulamıştır. Böylece göçmen edebiyatındaki aidiyet, kimlik ve kültürel çatışmalar gibi temalara zemin hazırlayan bu Amerikan yapısı, evrensel edebî perspektiflere güçlü bir örnek teşkil eder.

Amerika Birleşik Devletleri’nde Göçmenlik Tarihi

Kısaca Amerika Birleşik Devletleri’nin göçmenlik tarihinden bahsetmek gerekirse kolonyal dönemde ilk vatandaşlık yasası kabul edildi. Fakat yalnızca “beyaz” insanlar vatandaşlık hakkına sahip olabiliyordu. On dokuzuncu yüzyılın ortalarında birçok göçmen Avrupa kökenliydi; çoğunluğu Almanya, İrlanda ve Birleşşik Krallık’tandı. Her birinin ülkeye geliş nedenleri farklılık gösteriyordu. Aslında eserleri incelerken, bu durum da göçmen edebiyatının çeşitliliklere rağmen ortak bir amacı olduğunu gösteriyor bizlere.

1900- 1920 yılları arasında Büyük Dalga olarak bilinen bir göç dönemi yaşandı; bu dönemde Avrupa’dan milyonlarca kişi ABD’ye göç etti. Ayrıca 1920’lerde kotalı sistem getirilerek göçmen sayısına ülkelere göre sınırlama getirildi; Asyalılar neredeyse tamamen dışlandı. Ellis Island, 1880-1924 döneminde göçmen kabulünde önemli bir semboldü. Kısacası geçmiş yıllardan günümüze kadar yetmiş altı milyonu aşkın kişi Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etti.

Göçmen Edebiyatının Temel Özellikleri

1. Yer Değişikliği ve Bireysellik Savaşı

Göçmen hikâyeleri genellikle kimlik krizine, yabancılaşmaya, kültürel ikiliğe ve aidiyet duygusunun kırılganlığına odaklanır. Bu eserlerde karakterler, geçmişle şimdi arasındaki ilişkiyi sorgular, iki dünya arasında sıkışıp kalmanın sancısını taşır. Mesela Anzia Yezierska’nın Bread Givers romanı ve Yezierska’nın kendi yaşantısı bu özellik için çok önemli örneklerden bir tanesidir.

Anzia Yezierska Bread Givers’ı 1925 yılında yayımlamıştır. Kitabın başkarakteri Sara Smolinsky, Lower East Side’da yaşayan bir göçmen ailesinin kızı olarak “bir kişi” olmak, yani kendi ayakları üzerinde durabilmek, kimliğini başka nedenlere bağlamadan sadece kendisi için oluşturmak için çabalayan genç bir kadındır. Roman boyunca sıkça vurgulanan ve hem ekonomik hem sosyal bağımsızlığın simgesi hâline gelen bu kavram, onun kimlik krizinin merkezindedir.

  “No father. No lover. No family. No friend. I must go on. And I must go on, alone.”
(“Ne bir baba, ne bir sevgili, ne bir aile, ne de bir arkadaş. Devam etmeliyim ve yalnız etmeliyim.”)

“I want to be a person. I want to think for myself.”
(“Biri olmak istiyorum. Kendimi düşünmek istiyorum.”)

Bu alıntılar, Sara’nın aidiyet duygusunun nasıl sarsıntında olduğunu gösterir ve kendi varoluşunu inşa etme mücadelesini çok net gösterir.

Sara’nın aidiyet duygusunu gösteren bir diğer örnek, Sara’nın babasıyla olan ilişkisidir. Sara’nın babası yani Reb Smolinsky, Eski Dünya’nın dini ve kültürel değerlerine sıkı sıkıya bağlıdır; bu, geçim sıkıntısı çeken aile içinde ciddi bir çelişki yaratır.

“But I felt the shadow still there, over me. It wasn’t just my father, but the generations who made my father whose weight was still upon me.”
(“Ama gölgenin hâlâ üzerimde olduğunu hissedebiliyordum. Bu yalnızca babam değildi; babamı var eden kuşakların ağırlığı da hâlâ omuzlarımdaydı.”)

Romandaki aile ve gelenek konuları, onun kendi bireysel kimliğine zıt bir yapı olduğunu gösterir. Sara, bu döngüden çıkabilmek için mücadele ederken, hem Eski Dünya’nın geleneksel değerlerinden hem de yeni dünyadaki bireyselliğinden etkilenir.

Amerika’daki göçmen edebiyatı eserlerinde diğer önemli olaylardan biri de eğitimdir. Romanda ise eğitim sayesinde Sara, kendine ait bir alan inşa etme umuduna kavuşur; aynı zamanda bu yolculuk her şeyden önce ona aittir. Brian Burton bu durumu şöyle özetlemiştir:

“Sara bir öğretmen olarak eve döner ve modern ideallerini kültürel mirasıyla harmanlar. Bu, onun kadınlık ve göçmen kimliğinin nihai bir kaynaşmasıdır.”

Brian Burton’ın yorumuyla, bu durum iki dünya arasında süregelen dengenin kararlı ve umut vadeden bir yeniden inşasıdır.

Aynı zamanda Anzia Yezierska, tıpkı romanındaki Sara gibi kimlik ve aidiyet sorunsalının içinden gelen biridir. 1880-1924 yılları arasında yaşanan kitlesel Yahudi göçü sırasında ailesiyle birlikte Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etmiştir. Evinden ayrılıp kendi hayatını kurmaya başlayan Yezierska, bu mücadeleyi uzun yıllar yaşamış, hayata geçmek istediği edebî dili kurabilme sürecinin sancılarını bizzat deneyimlemiştir. Kendi göçmen deneyimini romana dönüştürme sürecinde yaşadığı olaylar, Sara’nın bireysellik için çıktığı yolla çok paralel bir zemindir. Dolayısıyla Bread Givers, göçün yarattığı yer değişikliğini ve bunun beraberinde getirdiği aidiyet sorununu en görünür kılan metinlerden biridir. Yezierska’nın kişisel göçmen deneyiminin Sara’nın anlatısına yansıması, bireyselliğe yönelme sürecinde kendi kültüründen kopuşun yarattığı kimlik çatışmasını edebî düzlemde güçlü bir şekilde yansıtır.

2. Uyum, Asimilasyon Ve Dil Karmaşası

Göçmen edebiyatında fiziksel yer değiştirme ile sosyal uyum süreci çoğunlukla dil deneyimiyle iç içe ilerler. Bu deneyimlerini aktaran göçmenler, yazılarında asimilasyon ve toplumsal kabul mücadelesiyle öne çıkar. Bu süreçte yeni bir dil edinimi göçmen bireyler için çoğu zaman en zorlu sınavlardan biridir. Ana dilin taşıdığı kültürel yük ile yeni yaşantılarında kullanılmak zorunda kalınan yeni dil arasındaki çatışma, göçmen edebiyatında da yer almıştır. Böylece fiziksel ve sosyal yer değiştirme, dilsel bir kimlik sıkıntısı ile birleşerek göçmen edebiyatının temelini yansıtan maddeler olmuştur.

Bu bağlamda Abraham Cahan (1860-1951), hem kendi yaşamı hem de edebî üretimiyle bu temaların en güçlü temsilcilerinden birirdir. Litvanya’da doğan Cahan, 1882’de Rusya’daki Yahudi karşıtı baskıcı hareketlerden kaçarak Amerika’ya göç etmiştir. New York’ta gazetecilik yapmış ve aynı zamanda göçmen Yahudi topluluğunun deneyimlerini İngilizce edebiyata aktarmıştır. Cahan’ın en çok bilinen eserlerinden biri, Yekl: A Tale of the New York Ghetto 1896 yılında yayımlanmıştır. Bu eser göçmen edebiyatında asimilasyonu ve dil çatışmasını gerçekçi bir şekilde yansıtır. Romanın başkahramanı Yekl, Doğu Avrupa’dan Amerika’ya göç eden bir Yahudi olarak, yeni çevresinde Amerikan yaşam biçimini benimsemeye çalışır. Kendi kimliğini Amerikan toplumu içinde yeniden şekillendirmek amacıyla İngilizceyi öğrenirken, ana dilini ve geleneksel Yahudi yaşamını terk eder. Bu süreç, bireyin kültürel ve dilsel kimliği ile sosyal uyum arasındaki gerilimi ortaya koyar.

Cahan, Yekl’in Amerikan kültürüne bu kadar hayran duyarken Yiddish’i ve eski alışkanlıklarını küçümsemesini ironik bir biçimde aktarır. Örneğin, eserin başlarında Yekl’in sakalını kesmesi, dans kulüplerine gitmesi ve Sabbath günü olmasına rağmen at arabasına binmesi, asimilasyonun açık göstergesidir. Bu, göçmen edebiyatında sıkça rastlanan bir temadır: başarı ve toplumsal kabul uğruna bireyin kendi geçmişinden ve kültüründen kopmasının yarattığı içsel yabancılaşma. Yekl, yalnızca bir Amerikan rüyası değil, aynı zamanda göçmen kimliğinin çok katmanlı çatışmalarını, dil ve aidiyet sorunlarını çarpıcı bir şekilde gözler önüne seren bir eserdir.

3. Aidiyetlik ve Aidiyetsizlik

Gloria Anzaldua, Borderlands/ La Frontera: The New Mestiza (1987) adlı eserinde göçmenlerin ve özellikle azınlık topluluklarının yaşadığı ikili aidiyet krizini “sınır bölgeleri (borderlands)” kavramıyla açıklar. Ona göre sınır, yalnızca iki ülke arasındaki coğrafi çizgi değildir; aynı zamanda kültürel, dilsel, cinsel ve kimliksel ayrımların kesişim noktasıdır. Göçmen edebiyatında bu sınır bölgeleri, karakterlerin hem “ait oldukları” hem de “dışlandıkları” mekânlarda aynı anda varlık göstermesini mümkün kılar. Bu da aynı postkolonyal edebiyatta karşımıza çıkan “arada kalma (in-betweenness)” deneyimidir.

Anzaldua, bu durumu Borderlands kitabında şu şekilde dile getirir:

“To live in the Borderlands means you are neither Hispana india Negra espanola ni gabacha, eres mestiza, mulata, half-breed.”
(“Borderlands’te yaşamak demek, ne tamamen İspanyol, ne tamamen yerli, ne de tamamen Amerikalı olmaktır; sen melezsin, yarım kan, bir karışımsın.”)

Aynı zamanda göçmen edebiyatında da bu sınır bölgeleri yalnızca coğrafyayla sınırlı değildir. Dilin iki dünya arasında kalmışlığı da bir sınırdır; toplumsal cinsiyet roller, dini değerler ya da sınıfsal kimlikler de göçmenlerin kendilerini sürekli bir geçiş alanında bulmalarına neden olur. Dolayısıyla sınır, hem bir engel hem de yeni bir kimlik doğuşunda bir zemin olarak işlev görür.

Örneğin, Chicano edebiyatında Sandra Cisneros’un The House on Mango Street adlı romanındaki kahraman, hem Meksika kültürünün değerleri hem de Amerikan toplumunun beklentileri arasında sıkışır. Benzer şekilde Dominik-Amerikalı yazar Junot Diaz, Pulitzer ödüllü romanı The Brief Wondrous Life of Oscar Wao’da bu çelişkiyi yoğun biçimde işler. Romanın kahramanı Oscar, Amerikan kültüründe kabul görmek için çabalarken, hem fiziksel görünümü hem de kişisel alışkanlıkları nedeniyle dışlanır. Kabul görme isteği ile Dominik geleneklerini koruma arasında sıkışan Oscar, hiçbir yere tam anlamıyla ait olamamanın hissini yaşar. Oscar’ın aşk ve kabul arayışı çoğunlukla başarısız sonuçlanır; bu da göçmen deneyiminde sıkça görülen “başarı uğruna kaybedilen benlik” temasını gözler önüne serer.

Bu bağlamda Anzaldua’nın “mestiza bilinci (mestiza consciousness)” kavramı öne çıkar. Bu bilinç, sınırda yaşamaktan doğan çoklu kimliklerin sorunlarını gösterir bize. Göçmen edebiyatındaki pek çok karakter, tam da bu ikili kimlik üzerinden kendi varlığını yeniden tanımlar: ne yalnızca bir “öteki” ne de tamamen “bizden”dir.

Sonuç olarak yukarıda bahsettiğim üç özellik birbirinden ayrı olgular gibi görünse de aslında iç içe geçmiş, birbirini tamamlayan deneyimlerdir. Fiziksel bir göç, bireyin sosyal ve kültürel çevresini değiştirirken, yeni bir dil edinme ve sosyal normlara uyum sağlama zorunluluğu benlik çatışmalarını tetikler. Aidiyet duygusu, bireyin hem kendiyle hem de yeni toplumsal toplumla kurduğu ilişkileri etkiler ve asimilasyon gerçeği bazen yabancılaşmayla sonuç verebilir. Bu iç içe geçmiş temalar, göçmen edebiyatını yalnızca bireysel deneyimlerin aktarımı olmaktan çıkarır; aynı zamanda toplumsal, kültürel ve tarihsel bağlamları okuyucuya sunan bir araç haline getirir. Bu yönüyle göçmen edebiyatı, farklı geçmişlere, kültürlere ve kimliklere sahip bireylerin deneyimlerini görünür kılarak toplumların çok katmanlı yapısını kavramaya hizmet eder. Kısacası, göçmen edebiyatı aynı zamanda bir kişilik yansımasıdır.

Kaynakça:

“Immigrant literature”. library.fiveable.me. Web. 25.08.2025

“Psychology of Immigration and Acculturaiton”. Socialsci.libretexts. Web. 25.08.2025

“Israel Zangwill and the Melting Pot”. Theodorerooseveltcenter. Web.  25.08.2025

“Melting pot theory”. Ebsco. Web. 25.08.2025

“Immigrant History”. Immigrationhistory. Web. 25.08.2025

“What the data says about immigrants in the U.S.”. Pewresearch. Web. 25.08.2025

“Historical Overview of Immigration Policy”. Cis.org. Web. 25.08.2025

“Ellis Island”. Statueofliberty. Web. 25.08.2025

“Immigrant Fiction: Treading the Narrow Path”. Pshares. Web. 26.08.2025

“What’s a woman without a man?’ Anzia Yezierska’s Bread Givers”. Wordpress.com. Web. 26.08.2025

“Bread Givers by Anzia Yezierska; Identity of the Female Jewish Immigrant”. Wordpress.com. Web. 26.08.2025

“Abraham Cahan’s “Yekl: A Tale of the New York Ghetto”. Yiddishbookcenter.Web. 28.08.2025

Soost, Nicole. “The Private Goes Public: Gender and Cultural Spaces in Abraham Cahan’s Yekl: A Tale of the New York Ghetto”. Lisansüstü Amerikan Çalışmaları’nın Güncel Amaçları 2. 2012. 28.08.2025

Ar, Gamze. “The Analysis of Gloria E. Anzaldúa’s Borderlands/ La Frontera”. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi 22. 49 (2021): 221-231. 28.08.2025

“Borderlands as a Site of Resistance in Gloria Anzaldúa’s Political Thought”. Usabroad.unibo.it. Web. 29.08.2025

“The Brief Wondrous Life of Oscar Wao: Analysis of Major Characters”. Ebsco. Web. 29.08.2025

Öne çıkan görsel