1774 yılında yayınlanmasıyla Genç Werther’in Acıları büyük bir okuyucu kitlesi kazanır. Okuyucular, Werther’in aşkına ve coşkulu tavırlarına o kadar çok inanır ki bu durum yıllar boyu sürecek olan bir Werther Etkisi’ne yol açar.
Genç Werther’in Acıları çoğunlukla Werther’in arkadaşı Wilhelm’e yazdığı mektuplardan oluşur. Ancak okuyucu hiçbir zaman Wilhelm’in cevaplarını görmez. Bu da okuyucunun kendini Wilhelm’in yerine koymasına neden olur. Yani Werther’in Charlotte’a olan aşkını anlattığı mektuplar okuyucu için çok daha inandırıcı bir hal alır.
Not: Bu yazıda kitabın sonuyla ilgili spoiler bulunmaktadır.
Werther’in aşkı mutlu sonla biten aşklardan değildir. Aksine, zaman geçtikçe Werther’in üzüntüsüne ve bundan kurtulmak için hiçbir çare bulamamasına tanıklık ederiz. Sevdiği kadın yanında da olsa, ondan uzaklaşsa da acısı azalmaz ve yükü giderek artar.
Werther’in artık bu yükü kaldıramadığı noktada intihar düşüncesine girdiğini görürüz. Nitekim çok vakit geçmeden de intihar eder.
Werther Aslında Goethe Olabilir Mi?
Kitabın bu kadar inandırıcı olmasının bir başka sebebi de Goethe ve Werther arasında çok fazla ortak nokta bulunmasıdır. Goethe, Charlotte Buff’a aşıktır. Bu ilişki Werther ve Charlotte arasındaki bağlılığa çok benzemektedir. Goethe, Charlotte’a mektuplar, şiirler yazar ancak Charlotte, Christian Kestner ile evlidir. Kitabın yayınlanmasıyla Charlotte ve Christian’ın arası bozulur, zira kitaptaki “Albert” ile ilişkilendirilmek Christian’ın hoşuna gitmez.
Aslında kitap, Goethe’nin de içinde bulunduğu iki “üçgen ilişki”ye dayanır. Bunlardan ilki Goethe, Charlotte ve Christian ilişkisidir. İkincisi ise Goethe, Peter Anton Brento ve Maximiliane von La Roche ilişkisidir.
Goethe, 1772 yılının yazında Charlotte’a aşıktır. Ancak Charlotte’un nişanlı olması işleri Goethe için zorlaştırır. Goethe onu mutsuz eden aşkından biraz olsun uzaklaşmak için eylül ayında başka bir şehre gider. Gezisinde 16 yaşında olan Maximiliane von La Roche ile tanışır. “Yaşamımdan: Şiir ve Hakikat” kitabında Maximiliane’den şöyle bahseder: “Eskisini tamamen unutmadan, yeni bir sevginin içimizde filizlenmeye başlaması çok hoş bir duygu. Böyle olunca güneş batarken karşı taraftan ayın doğduğunu görmüş gibi oluyor, gökyüzündeki bu iki ışığın çifte pırıltısından mutluluk duyuyorsunuz.” Goethe ayrıca kitabındaki Charlotte’un gözlerini Maximiliane’ın gözlerinden ilham alarak yazmıştır.
Goethe, Werther’in intiharını da gerçek bir olaydan esinlenerek yazmıştır. Arkadaşı Karl Wilhelm Jerusalem, Christian Kestner’dan aldığı tabanca ile intihar eder. Kitabın okuyucuyu yıllar boyu etkilemesinin en önemli etkenlerden biri gerçek olaylara dayandırılmasıdır.
Werther İnsanları Nasıl Etkiledi?
Romanın yayınlanmasıyla büyük bir okuyucu kitlesinin oluştuğu biliniyor. Hatta kitap ünlü Fransa İmparatoru Napolyon Bonapart tarafından bile takdir edilir. Bonapart, Genç Werther’in Acıları’nı, Avrupa’da yayınlanmış en iyi kitaplardan biri olarak görür.
Kitabın okuyucu kitlesinin hayranlığı çok fazlaydı. Öyle ki Werther gibi giyinenler, yanında sürekli kitabı taşıyanlar ve tabii ki Werther gibi intihar edenler vardı. Werther intihar ederken Charlotte’un eşi Albert’in tabancasını kullanır. Okuyucuların bir kısmı da benzer tabanca kullanarak hayatına son vermeye çalışır. İntiharın halk ve kilise tarafından çok büyük bir günah olarak görüldüğü bir dönemde insanların Werther’e özenmesi büyük bir skandala sebep olur.
Yönetimin ve kilisenin kontrolü her zaman elinde tutmak istediği bu dönemde, Werther’in romantikliğinden etkilenip hayatına son veren insanların artması ülkeleri harekete geçirir ve Genç Werther’in Acıları Almanya, Danimarka ve İtalya’da yaklaşık 50 yıl boyunca yasaklanır.
Bu yasakların sebebi birkaç kişinin kitaptan etkilenmesi değildir elbette. O dönemde insanları bu kadar etkilemeyi başaran kitap pek bulunmuyordu. Yani kitap, umutsuz aşıkları Werther gibi olmaya ve intihar etmeye ikna edebilecek kadar etkiliydi.
Werther Etkisi
Kitabın o dönemdeki etkisinin ne kadar büyük olduğunu göremesek de hala devam ettiğini biliyoruz. Werther etkisi, kitabın yayınlanmasından sonra taklit intiharların artmasıyla görülmüştür. Ancak “Werther Etkisi” terimi bilimsel olarak ilk kez 1974 yılında Araştırmacı David Philipps tarafından tanımlanmıştır. David Philipps’in yaptığı çalışmalar bu konuyla ilgili araştırmalar için öncü olmuştur.
Bu çalışmayla beraber medyanın insanlar üzerindeki etkisinin ne kadar büyük olduğu anlaşılmaya başlanmıştır. 18. yüzyılda, iletişimin günümüze kıyasla çok daha kısıtlı olduğu zamanlarda bile, insanlar saplantılı bir şekilde bir karakteri taklit edebilmektedirler. Kitabın yayımladığı dönemde bir ‘intihar salgını’ olmasa da kitaptan etkilenerek insanların intihar etmesi oldukça tehlikeli bir durumdur.
Zaman geçtikçe Werther Etkisi üzerine yapılan çalışmalar daha geniş alanlara yayılmıştır. Araştırmacılar haberlerin de insanlar üzerindeki etkisinin oldukça fazla olduğunu kanıtlar ve bu nedenle 2001 yılında medyada intihar hakkında bir haber yaparken nelerden kaçınılması gerektiği ile ilgili kılavuzlar yayımlanmıştır.
İnsanların sevdiği bir kitap karakterinin, film karakterinin ya da bir ünlünün intihar etmesinin toplumdaki intihar olaylarını artırdığı bilimsel olarak kanıtlanmıştır. İnsanların, tıpkı Werther’de olduğu gibi, karakteri içselleştirip empati kurması taklit intiharları artıran önemli etkenlerden biridir.
Goethe kitabının insanlar üzerinde bıraktığı etkisi için şöyle diyor: “Dostlarım… şiiri gerçeğe dönüştürmeleri, böyle bir romanı taklit etmeleri ve ne olursa olsun kendilerini vurmaları gerektiğini düşündüler; ve bu ilk başta birkaç kişi arasında, daha sonra tüm toplumda gerçekleşti.”
Kaynak:
Goethe, Johann Wolfgang. Genç Werther’in Acıları. çev. Nihat Ülner, İstanbul: Can Yayınları, 2018.
Goethe, Johann Wolfgang. Yaşamımdan Şiir ve Hakikat. çev. Mahmure Kahraman, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
Thorson, J., & Öberg, P.-A. (2003). Was There a Suicide Epidemic After Goethe’s Werther? Archives of Suicide Research, 7(1), 69–72.
Jack, B. (2014). Goethe’s Werther and its effects. The Lancet Psychiatry, 1(1), 18–19.
The Werther Effect – About the handling of suicide in the media- openaccessgovernment.org
Charlotte Buff-Kestner- fembio.org
