Geçmişten Günümüze “Para”

Napolyon’un da dediği gibi: “Para, para, para!” Peki nedir bu para? Kim, ne zaman ve nerede icat etmiştir? İcat edildiği günden bu yana hangi amaca hizmet etmektedir?

Para; bir mal ve hizmeti satın alırken kullanılan, üzerinde değeri yazılı kâğıt veya metal ana maddeli ödeme aracıdır. Günümüzde her ne kadar kart sistemleri daha yaygın olarak kullanılsa da madeni ve kâğıt paralar hâlâ nakit ödeme aracı olarak kullanılmaya devam etmektedir.

Paranın icadından önce ihtiyaçlarını takas yöntemi ile karşılayan insanlar için durum biraz zordu. Çünkü takas usulü alımın gerçekleşmesi için öncelikle kişinin istediği ürüne sahip olan bir başkasını bulması, ardından da bu ürünü başka bir ürünle değiştirme konusunda istekli olması gerekirdi. Örneğin; tarlasında buğday yetiştiren bir çiftçi elinde bulunmayan bir ürünü başkasından almak istediğinde elindeki buğdayla takas etmeliydi. Takas esnasında satın alınan ve verilen ürünün denk olması önemliydi ancak bu denklikte iki taraf da hemfikir olmalıydı.

Takas yöntemi o dönemlerde herkes tarafından kabul görmüş olsa da uygulaması zor bir yöntemdi. İnsanlar arasında pek çok karışıklığa yol açan bu yöntem aynı zamanda dolandırıcılık gibi olayların da önünü açmaktaydı. Bunun üzerine insanlar alım-satım mevzularında yeni bir arayış içine girdiler.

Antik Çağlarda insanlar takas yerine tuz ile ticaret yapmaya başladı ancak kolayca elde edildiği için tuzun değeri düştü. M.Ö. 2000 yılında Çin’de ise, alım olaylarında deniz kabukları kullanılıyordu. Bu yöntem de çok uzun ömürlü olamadı ve M.Ö. 7. yüzyılda ilk madeni para Lidyalılar tarafından icat edildi.

Madeni Para

Lidyalıların M.Ö. 7. yüzyılda icat ettiği madeni para, bir bakla tanesi büyüklüğündedir. Üzerinde kraliyet armasının bulunduğu bu paraların bir diğer adı da sikkedir.

Sikkenin bulunmasıyla Anadolu ticareti kaçınılmaz bir değişime sürüklenmiştir. Anadolu coğrafyasından ticaretin yaygın olduğu Akdeniz Bölgesi ve Ege adalarına kadar yayılan sikkeler, takas yönteminin yerini almıştır.

%75 altın %25 gümüş alaşımı olan elektromdan üretilen bu madeni paralar, üzerindeki sembol ve figürler sayesinde dönem hakkında dönemin hükümdarı, alışkanlıkları, dilleri gibi bazı bilgilere ışık tutar.

Kâğıt Para

Altın ve gümüş kullanılarak imal edilen madeni paralar, üretim maliyetini artırıyordu. Buna ek olarak bu paraların ağır olması çok büyük olmasa da insanlar için sorun yaratıyordu. Alım satımı daha da kolay hale getirmek isteyenler başta deri üzerine işledikleri bilgilerle yeni bir para türü geliştirmiştir. Sonrasında ise daha az maliyetli ve materyali hafif olan kâğıtları para olarak kullanmaya başlamışlardır. Madeni ve deri paralara kıyasla daha az maliyetli olan kâğıt paralar çok da dayanıklıydı çünkü o dönemlerde pamuk, keten ve kenevir liflerinden üretiliyordu.

İlk madeni paranın icadından asırlar sonra, ilk kâğıt para M.Ö. 9. yüzyılda Çinliler tarafından icat edilmiştir. Matbaaların sayısının artmasıyla artan kâğıt basımı, para olarak değerlendirilmeye karar verilmiş ve zamanla yakın bölgelere yayılmıştır.

Kâğıt paranın Çin’in sınırlarını aşıp Avrupa’ya gelmesi Venedikli kâşif Marco Polo sayesinde gerçekleşmiştir. Marco Polo; Çin ziyareti sırasında insanların kâğıt para üretip kullanmasına çok şaşırmış, üretimin nasıl gerçekleştiğini gözlemlemiş ve bunu da Marco Polo’nun Geziler Kitabı adındaki eserinde anlatmıştır. Sonrasında Avrupalılar yazılı senetler kullanmaya başlamış, bu senetler yerini zamanla kâğıt paralara bırakmıştır. Avrupa’daki ilk kâğıt para 1661 yılında İsviçre’de basılarak diğer Avrupa ülkelerine yayılmıştır.

Osmanlı Devleti’nde ise ilk kâğıt para kaime adıyla 1840’ta Sultan Abdülmecid Dönemi‘nde basılmıştır. Paraları elle çoğaltmak pratik olmadığı için para 1847 yılında matbaalarda basılmaya başlanmıştır. İlerleyen zamanlarda parada bazı değişiklikler yapılmış ve 1915’te adı Evrak-ı Nakdiye olarak değiştirilmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kâğıt paraları ise 1927 yılında basılmıştır. Paraların üzerindeki yazılar Arap alfabesiyle yazılı olduğu için 1937’de Latin harfleriyle tekrar basılmaya başlanmıştır.

Kripto Para

Kripto para, genelde internet üzerinden kullanılan merkeziyetsiz dijital para birimidir. Şifreli para olarak da geçer. Şifreli veya gizlenmiş denilmesinin sebebi ise kripto paraların bir blok zincirinde kaydının saklanmasıdır. Blok zinciri teknolojisi bulut hizmetiyle kaynaklardan gelen verileri kolayca toplayabilir ve paylaşabilir. En büyük ve tanınır kripto para birimi 2008 yılında piyasaya sürülen Bitcoin‘dir.

Kaynakça

• “Paranın Yolculuğu”. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. https://f.eba.gov.tr/tcmb/src/07.pdf . Erişim Tarihi:04.01.2018
• “Madeni para ne zaman nerede icat edildi?”. TRT Haber. https://www.trthaber.com/haber/kultur-sanat/madeni-para-ne-zaman-nerede-icat-edildi-171181.html .Erişim Tarihi:03.03.2015
• Sığırcı, Mehmet.”Para: Kim, Ne Zaman İcat Etti?”. https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/paranin-icadi#:~:text=%C4%B0lk%20maden%C3%AE%20paray%C4%B1%20M%C3%96%207,edilen%20%E2%80%9Celektrum%E2%80%9D%20ala%C5%9F%C4%B1m%C4%B1ndan%20olu%C5%9Fuyordu. Erişim Tarihi:26.10.2021