Charli XCX tarafından piyasaya sürülen “Brat” adlı albüm 2024 yılında büyük ses getirdi. Öyle ki albüm, sıradan bir müzik çalışmasının ötesine geçerek politika, pazarlama ve moda alanlarına kadar sıçradı. Bu bağlamda albüm, sanat ürünü olmanın ötesine geçerek kitle yönetim ve iletişimi süreçlerinde dahi aktif rol oynadı. Peki, Brat’ı güçlü bir ana akım çıktısı olarak sosyal, kültürel ve sanatsal çatıda nasıl değerlendirmeliyiz?
Albümün kitlesel boyuttaki etkisini kulüp kültüründen ABD genel seçimlerine ve hatta NATO’ya kadar uzanan katmanlar halinde ele almamız mümkün. Bununla birlikte öncelikli olarak sanatçıyı, lirikal çıktıları ve albümün arkasındaki hikaye anlatımını yakından tanımamız da önemli bir yere sahip. Endüstriyelleşmiş sanat anlayışının parçası olan albüm, referans değerleri olarak pek çok farklı yöne eğiliyor.
Endüstriyel Müzik ve Radikal Hedonizm
Sıfır noktası olarak albüm içerisinde yer alan 15 parçada da belirli bir tematik olduğundan söz etmek mümkündür. Bu bağlamda konsept içerik niteliği taşıyan çalışma, belirli duygusal değerlere de eğiliyor. Collins Dictionary‘nin yaptığı güncellemeyle “Brat”ın tanımsal değeri “karakterize edilmiş kendinden eminlik, bağımsızlık ve hedonistik tavır” şeklinde tasvir edildi¹.
Yapılan sözlük tanımı incelendiği vakit albüm temasının doğrudan veya dolaylı biçimde ana akım yaklaşımıyla bağdaştığı söylenebilir. Bunun yanı sıra klasik pop kültüründen farklı bir değer atfı olarak orta ve yeni kuşağın içinde bulunduğu sosyal kalıplara karşı çıktığı göz ardı edilmemelidir. En temelde albümün kapağı ve negatif bir kavrama eğilen ismi dahi buna işaret eder.
Albüm içerisinde yer alan parçalar incelediğinde görünüme ve kişiliğe dair olumsuzluklara karşın “salt eğlence” anlayışı öne çıkar. Aynı zamanda bu temel amacın gerçekleştirilmesi ile doğan depresif, karamsar hava da yer yer lirikal ifadelerde yer bulur. Dolayısıyla albümde, alt kültürün ve radikal hedonizmin tüm değerleri somut biçimde işlenmiş diyebiliriz. Buna karşın temel yaklaşımın bir moda ikonu olma, özne olarak öne çıkma güdülerine bağlı kaldığı su götürmez gerçekler arasındadır.
Kültür, Pazarlama ve Politika
Albümün ana hatlarını çıkardığımız vakit günümüz dünyasına hakim gelen tüketime dayalı sanat anlayışıyla bağdaştığı düşüncesine ulaşabiliriz. Bu noktada albümün politik ve kitlesel bazdaki etkisini anlamak için “kültür endüstrisi” ve “kitle yönetim aygıtı olarak sanat” fikirlerine odaklanmamız önem arz eder.
Kültür endüstrisi, Adorno ve Horkheimer’ın ortak çalışmasıyla ortaya çıkan bir kavramdır. Temel olarak sanatın bir meta, ürün haline geldiği fikrine dayanır. Sanat ürünlerinin çeşitli kanallar aracılığıyla milyonlarca kopya halinde sunulması, yeniden basımı gibi hususlar ise meta inşaasına işaret eder. Bu bakımdan kopyaların hızlı yayılımı sanatı belirli kitlelere ulaşmak için bir araç olarak kullanmayı mümkün kılar. Ana akım medyanın gücü de bu araçsal niteliğe bağlıdır.
Sanat, duygusal arzu itkisi için şüphesiz güçlü bir araçtır. Sanatçı, yoğunlaşan duygu ve düşüncelerini içsel bir itki ile eserine aktarır. Eser ise yaratıcısıyla benzer duygu durumlarına sahip insanları bir araya getirir. Brat’ın gücü de her pop müzik metası gibi tam anlamıyla buna dayanıyor; Charli’nin güncel sorunlardan soyutlanması ve radikal hedonizme olan yatkınlığı, aynı kaçış hikayesine sahip insanları eğlence kulüplerinde topluyor.
Brat’ın bir meta, ürün değerinden aygıt konumuna geçişi ise politika ve pazarlama alanlarına sıçramasıyla başladı. Adorno’nun çıkarımına göre, kültürden söz eden, bilerek ya da bilmeyerek yönetimden de söz ediyor demektir.² Bu bağlamda sanat ürünlerinin bir yönetim aracına dönüşmesi günümüz toplumu için kaçınılmazdır.
Kitle Yönetimi ve Duygusal Eğilim
Sanatçı, yarattığı meta ile halihazırda bir estetik anlayışı sunuyordu. Albümün pek çok farklı insan tarafından rahatsız edici olarak nitelendirilen kapak tasarımı, video klipler ve negatif sözcükten oluşan bir adı bulunuyordu. Ancak sanatçı irrite edici görülen bu detayları nötralize ederek ikonik değer atfetme konusunda başarı yakaladı. Bu sayede büyük kitlelere ulaşarak herkese hitap ettiği inancını oluşturabildi. Öyle ki çalışma, sanat ürününden ziyade, moda ve yaşam stili olarak değer kazandı.
Firmaların yeni doğmuş olan hikayeye ve duygusal trende ayak uydurması uzun sürmedi. Yaklaşık 1 aylık süreçte pek çok farklı giyim ve aksesuar markası tarafından Brat temalı ürünler piyasaya sürüldü. Bununla birlikte akım yalnızca moda ürünleriyle sınırlı kalmayıp sosis üreticisi Field Roast’a kadar sıçradı. Albüme atfedilen duygusal değer, endüstriyel ürünlere aktarılarak başarılı satış kampanyalarına imza atıldı.
Albümün çıkışına kısa bir süre kalmışken Charli, şahsi X hesabından “Kamala is BRAT” şeklinde bir paylaşımda bulundu. Brat’ın akım halini almasıyla birlikte eriştiği kitle de küresel olarak genişleme gösterdi. Bunun üzerine Kamala, akımı ABD seçimleri için düzenlediği kampanyaya entegre etti. Kampanya hesabının duvar kağıdına yerleştirdiği yeşil temalı görselle albüm hayranlarının radarına takıldı.
Kamala’nın yaptığı hamleyi NATO’nun Brat temalı barış paylaşımı seyretti. Albümün akımsal değeri, dünya çapında farklı ülkeler için faaliyette bulunan kuruluşa aktarıldı. Tüm bunlar göz önüne alındığında salt eğlence ile gerçekliğin problematik doğasından kaçan albüm, politikayla iç içe geçti. Bu noktada albümü belirli bir tanım ile sınırlandırmamız da zorlaşmış oldu.
Yeniden Üretim ve Trans-Estetik
“Mucize buradadır. Bizim görüntülerimiz ikonlar gibidir: Sanatın varoluşu sorusunu es geçerek sanata inanmayı sürdürmemizi sağlıyorlar. Böylece belki de tüm çağdaş sanatımızı, antropolojik işlevinden başka bir düşünce taşımadan ve hiçbir estetik yargıya göndermede bulunmadan, ayinsi bir kullanımı olan ayinsi bir bütün olarak benimsememiz gerekiyor. (Baudrillard)”
Sanat eserleri doğası gereği bir sorgulama güdüsünü, arayışı temsil eder. Tarih boyunca protestan anlayışların sıfır noktasında sık sık yer almaları bundandır. Ancak günümüz toplumunda sanat anlayışından ziyade kültürden, endüstriyelleşen kültürden bahsetmemiz gerekir. Zira kültür endüstrisi bir bakıma egemenin kitle yönetim aracını temsil eder. Fabrika usulü ortaya koyulan çalışmalar ise estetik algıların ötesinde bir iletişim kurma aygıtıdır.
Her ana akım ürününde olduğu gibi Brat da temel yapısı gereği kitle iletişimi ön planda tutuyor. Yukarıda incelenen hususların yanı sıra tıpkı bir markada olduğu gibi stratejik pazarlama hamleleriyle yayılım gösterdiğini belirtmemiz mümkün. Bu noktada Brat albümünü bütüncül olarak bir sanat eserinden ziyade ürün ve ötesi olarak kitle yönetim aygıtı olarak görmeliyiz.
Sanatın doğası, yapıtın eşsiz ve biricik olmasını gerekli kılar. Eğer ki çıktı benzersiz bir yapı yerine sahte bir farklılık görüngüsü yaratıyorsa onu eser olarak nitelendirmemiz mümkün değildir. Dışlanan alt kültürün öne çıkarılması da endüstriyel sanatın dolayısıyla kültürün parçasıdır. Brat’ın bireysel ve toplumsal sorunlardan kaçıyor algısı yaratırken tam anlamıyla bu problemlerin ortasında olması da bu kültürel görüngüden kaynaklanır. Baudrillard’ın deyişiyle; her şey estetik olduğunda, artık hiçbir şey güzel ya da çirkin değilken, sanatın kendisi ortadan kaybolur.
Albümün Sosyal Çözümlemesi ve Kapanış
Yeniden üretim ve ana akım parametrelerini göz önünde bulundurduğumuz vakit, Brat’ı bir sanat eseri olarak değerlendirmemiz mümkün görünmez. Sanatsal modernizm, sanılanın aksine, günümüz sistematik yapılanmasına hitap etmek durumunda değildir. Bahsi geçen sisteme özgün olma durumunu karşılayan endüstriyel nitelikteki kültürdür. Bunun yerine bir kültür metası, iletişim ve yönetim aygıtı şeklinde çıkarımda bulunmamız daha sağlıklıdır. Politika, alt kültür, moda ve tüketim ile iç içe geçen ilişkisi tam anlamıyla bir ana akım yapılanmasını temsil eder.
Tüketim kapitalizmi ayrıca talep ve ihtiyaç yaratmak için heyecanlardan yararlanır.³ Bu durum hem moda ve pazarlama hem de politika özelinde benzer yapıdadır. Öne çıkan kültürel metalar, kitlelerin duygusal olarak yönlendirilmesini sağlar. Bir sosis veya moda markasının benzer isimdeki albümden yararlanması, politikacının seçmeni kültür üzerinden ikna etme çabası tamamiyle duygusal pazarlamanın alanıdır.
Duygusal pazarlamanın girdiği bir alanda düşünsel gerçeklikten söz edilemez. Kültür ile nötralize edilen toplumsal sorunlar, çözüm geliştirmek yerine ötelemeye ve üzerini örtmeye kadar gider. Charli XCX’in yaratmaya çalıştığı farkındalık, radikal hedonizm bağlamında tam anlamıyla sorunları görmezden gelmeye yöneliktir. Farklı coğrafyalarda çeşitli askeri müdahalelerde bulunan ve geçmişi sık sık tartışmalara yol açan bir kuruluşun akım üzerinden “Peace/Barış” temalı paylaşımda bulunabilmesi de buna işaret eder.
“Her şey beğeni kazanana kadar düzleştiştirilir. “Like” günümüzün imi, hatta ağrı kesicidir. Sadece sosyal medyaya değil, kültürün bütün alanlarına hâkimdir. Sadece sanat değil, bizzat hayat instagramlanabilir olmak durumundadır; yani acı verebilecek keskin kenarlar, uçlar, çatışmalar, çelişkiler giderilmiş olmalıdır. Acının arındırıcı olduğu unutulur. Acı katartik bir etki gösterir. Beğeni katharsis imkânından yoksundur. Bu da insanların beğeni kültürünün yüzeyi altında biriken olumluluk cürufunda boğulmasına yol açar.“ (Byung-Chul Han)
Başlangıçtaki soruya geri dönmemiz gerekirse Brat’ı sosyal, kültürel ve politik açılardan tek mercek altında değerlendirebiliriz. Kültürün mevcut sistem ve politikayla içkin yapısı, olumsuzlukların dışa itilmesini önceler: Basamakların ilk adımında dışa itilen acı ve kederin yerini mutlak haz ve faydacılık alır. İlerleyen basamaklarda ise oluşturulan bu meta aracılığıyla daha büyük olumsuzluklar nötralize edilir. Olumsuz değer atfedilen politik durumlar, aşırı tüketim arzularının yarattığı huzursuzluk ve psikolojik sorunlar Brat yeşiline boyanmış paylaşımlar arasında kaybolur.
Baudrillard, “Kendi lanetli yanını temizleyen her şey ölüm fermanını imzalar.” der. Günümüz toplumunda her ana akım metası gibi Brat da belirli olumsuzlukları kapatmak üzere ilerlemiştir. Bu aşamada albümün ve içerisindeki parçaların bir sanatsal performans icra etmek üzere üretildiğini düşünmek oldukça zordur. Zira çeşitli çalışmalara göre en başından itibaren bir pazarlama stratejisi şeklinde yorumlanabilir yapıdadır. Herhangi bir soruna dikkat çekme iminin altında bu problemleri daha da örtükleştirme çabası bulunur: Ta ki problemler sistemin yıkımına yol açana kadar.
Kaynakça
1 – “BRAT Definition and Meaning.” Collins Dictionary, www.collinsdictionary.com/dictionary/english/brat. Erişim Tarihi: 15 Şubat 2025.
2 – Adorno, Theodor W. Kültür Endüstrisi – Kültür Yönetimi. İletişim Yayınları, 2007.
3 – Han, Byung-Chul. Psikopolitika – Neoliberalizm ve Yeni İktidar Teknikleri. Metis Yayınları, 2019.
Baudrillard, Jean. Kötülüğün Şeffaflığı. Ayrıntı Yayınları, 1995.
Baudrillard, Jean. Tüketim Toplumu – Söylenceleri Yapıları. Ayrıntı Yayınları, 2008.
Han, Byung-Chul. Palyatif Toplum – Günümüzde Acı. Metis Yayınları, 2022.
Kapak görseli: “CharliXCXBirm291124.” Flickr, 3 Aralık 2024, www.flickr.com/photos/raph_ph/54180006238/. 15 Şubat 2025 tarihinde erişildi.
