Fransız’ın Vasalı, İngiliz’in Kralı: Yüzyıl Savaşları’nın Sebepleri

Geç Orta Çağ boyunca İngiliz ve Fransız krallıkları arasında gerçekleşen ve sürekli olmasa da 116 yılı kapsadığı (1337–1453) belgelenen Yüzyıl Savaşları‘nın (Hundred Years’ War) sonuçları kadar sebepleri de oldukça önemliydi.

1066 yılı Avrupa tarihi için önemli bir yıl zira Normandiya Dükü Birinci William, varis krizi sebebiyle İngiltere’de hak iddia edip o toprakları fethetmesi sonucu kral olmuştu fakat bir yandan da Fransa’daki Capet Hanedanlığının krallarına bağlı bir vasal konumundaydı. İngiltere’deki Norman soylular, hem bereketli bir diyarın hükümdarı hem de -Fransız krallarına bağı bir şekilde- Avrupa’daki atalarından kalma toprakların sahipleriydiler artık. Hatta yer yer kendi Fransız üstlerinden bile daha fazla araziye hükmettikleri oluyordu. İşte bu enteresan olay, Batı Avrupa’da paradoksal bir durumu doğurdu. Dahası, Normanların devamı olan Angevinlerin nüfuzu, 12. yüzyılda, Fransa’nın batısından İngiltere topraklarına kadar büyük bir yeri kaplamaktaydı.

Güneybatı Fransa’daki Yarı Bağımsız İngiliz Bölgesi: Gaskonya

Angevinlerin bu durumu çok uzun sürmedi zira Fransa kralı II. Philip Augustus ve akabindeki başarılı Fransız krallar, ellerindeki bölge sayısını gittikçe arttırdılar. 1224’e gelindiğindeyse Gaskonya hariç Batı Avrupa’daki tüm “İngiliz” hakimiyeti son bulmuş oldu. Fakat Gaskonya, daha spesifik olmak gerekirse de Bordeaux Kenti, Kuzey Avrupa ve İber Yarımadası‘ndaki ticaret akışında hayati bir rol üstlenmekteydi. Buradaki ticaret hattı öylesine müreffehti ki İngiliz kraliyet hazinesine sağladığı para, İngiltere topraklarından elde edilen gelirle aşık atmakta ve hatta onu yer yer geçmekteydi.

Gaskonyadakiler İngiliz krallığıyla olan ilişkisine önem veriyorlardı ve burada yaşayanlar günümüzdeki “Fransız” çatı terimine uymayan bir topluluktu çünkü hem dilleri farklıydı hem de Fransa halkıyla ve Capet Hanedanlığıyla olan kültürel yakınlıkları yok denecek kadar azdı. Her ne kadar söylemleri abartılı ve yanlı olsa da, 14. yüzyılda yaşamış olan Fransız Kraliyet Müverrihi Jean Froissart‘a göre İngiliz Kraliyeti ve Gaskonya yerlileri arasında sıkı bir bağ vardı.

Savaşı Başlatan Barış: Paris Antlaşması (1259)

12. yüzyılda II. Henry‘nin Akitanyalı Eleanor ile evlenmesi sonucu İngiltere, hem Akitanya‘ya hem de Gaskonya‘ya sahip oldu. Sözünü dinlemeyen baronlarına karşı Fransız Kralı IX. Louis‘nin desteğini almak isteyen İngiliz Kralı III. Henry, 1259 yılında Paris Antlaşmasını kabul etmek zorunda kaldı. Bu antlaşma sonucu İngiltere, Gaskonya ve Guyenne haricinde, Fransa üzerindeki bütün toprak iddialarından vazgeçmiş oldu ve böylece Anjou, Normandiya, Poitou, Maine ve Touraine bölgeleri Fransızlara geçti: III. Henry, IX. Louis’ye biat etmiş oldu.

Bu anlaşmanın yakın akraba olan ve birbirine saygı duyan iki hükümdar arasında geçerliliği koruması normal karşılanabilir fakat bu iki büyük monarşinin arasındaki ilginç dinamik, gelecekte bu antlaşmaya bağlı kalınmasını zorlaştıracaktı. Örneğin, bir anlaşmaya göre: Paris Antlaşması’nın gerçekleştiği dönemde IX. Louis’in kardeşi Alphonse, eğer varisi olmadan ölürse kendisine ait olan Quercy, Agenais ve Saintonge‘daki topraklar, İngilizlere geçecekti.

Alphonse 1271’de varis bırakamadan öldüğünde, Fransa’nın yeni hükümdarı III. Philip bu anlaşmayı yerine getirmemek için elinden geleni yaptı ve İngiltere Kralı I. Edward‘ın 1279’daki Amiens Antlaşmasıyla Agenais’te bulunan toprakları ve 1286’daki Paris Antlaşması (1259’daki Paris Antlaşmasıyla karıştırılmaya) sayesinde Saintonge’deki yerleri alana kadar da bu durum çözülemedi. Pek çok araştırmacıya göre 1259’da gerçekleştirilen Paris Antlaşması, Yüzyıl Savaşları‘na zemin hazırlayan önemli faktörlerdendi. Başka bir deyişle bu anlaşmalar aslında barışı değil, sonraki yıllarda gerçekleşecek bir dizi savaşın sebebi oldu ve İngiltere ile Fransa hanedanlıkları arasındaki gerilim gittikçe arttı. Ayrıca bu yaşananlar, her iki tarafa da ordularını büyütme ve harp yönetimi konusunda gelişme fırsatı sağladı.

Fransa Kralı IV. Charles’ın Ölümü ve Taht Kavgası

Bu yükselen gerginlik, 31 Ocak 1328’de ölen Fransa Kralı IV. Charles ile zirveye ulaşmıştı zira Capet soyunun son kralı olan IV. Charles’ın bir erkek varisi yoktu. Fransa Krallığı, büyük bir krizin ortasındaydı artık.

Fransız kökenli Plantagenet Hanedanlığı soyundan İngiltere Kralı III. Edward, Fransa’daki ölen kralın yeğeniydi fakat Fransa’daki lordlar, kuzeni VI. Philip‘in tahta geçmesine karar verdiler. Bu kararın siyasî arenada ve kağıt üstünde geçerliliğini sağlamak isteyen lordlar, Salic Yasası gereğince böyle bir şey yaptıklarını dile getirdiler. Kadınların herhangi bir toprakta hak iddia etmelerini engelleyen bu yasa oldukça önemliydi çünkü Edward, müteveffa kral IV. Charles’a annesi Isabella aracılığıyla akrabaydı.

İngiliz Kralı III. Edward’ın Yükselişi, Halidon Tepesi Savaşı (1333) ve Akabinde Gelişen Politik İltica Krizi

Bu esnada İngiltere, o zamanlarda ergin bir yaşta olmayan Edward yerine, onun annesi ve sevgilisi Roger Mortimer tarafından yönetilmekteydi. 1329 yılında, VI. Philip’in Fransa krallığı tanınmış oldu. Bir yıl sonra, İngiltere kraliyetinin iplerini artık elinde tutan Kral III. Edward ve onun destekçileri; Roger Mortimer’i öldürdü. Annesi Isabella’yı ise Norfold‘a sürdü. İngiliz krallığı artık tamamen Edward’ın idi.

İngiltere’nin çiçeği burnunda kralı ordularını 1333’te kuzeye sürüp Fransızların müttefiki olan İskoçların ordusunu Halidon Tepesi‘nde perişan ettiğinde, daha yirmili yaşlarının başındaydı. Savaşta mağlup olan İskoç Kralı II. David; Fransa’ya, müttefikinin yanına, kaçmak zorunda kaldı. Genç İngiliz Kral Edward bu durumdan pek hoşlanmadı ve neticede Fransız kralıyla arası oldukça kızmış oldu.

İskoç Kralı II. David ile yaşanan politik iltica krizine İngiliz cephesi tarafından cevap gecikmemişti zira 1336 yılında İngiltere kralı, Fransa’nın kaçak kontu Robert de Artois‘nın İngiliz topraklarına sığınmasına izin verdi. Artois Hanedanlığından bir soylu olan III. Robert, kontluğundaki bir veraset anlaşmazlığı sebebiyle halasını zehirlemekten suçlu bulunup idama mahkum edilmişti fakat Londra’ya kaçmıştı. Her ne kadar VI. Philip bu firarî soyluya kucak açan herkesi düşman belleyeceğini söylese de, İngiltere Kralı III. Edward; Robert’ı topraklarında iyi bir şekilde karşılamış, ona kontluk ve birkaç kale bile tahsis etmişti.

İngiltere “Overlord”una Meydan Okuyor

VI. Philip, Robert’ın Fransa’daki mülküne el koydu ve eşiyle çocuklarını hapsetti. Sonrasındaysa Akitanya “Seneschal“‘ı (Seneschal: ortaçağ ve erken modern dönem Fransa’sında, soylu bir ailedeki kahya veya vekilharca verilen isim.) aracılığıyla İngiltere Kralı Edward’a, Robert’ın teslim edilmesini emretti. Fakat Edward, Fransa kralının bu talebini reddetti. Bu sırada Fransa kralı, resmiyette hâlâ İngiliz kralının “overlord“u idi. Osmanlı’daki “derebeyi” ünvanına da benzeyen overlord, Orta Çağ Avrupası’nda belli bir araziyi veya mülkü vasalına tayin eden kişiye denmekteydi. “Overlord”‘undan bu araziyi alan kişi, onun adına bu toprağın güvenliğini sağlar, gerektiğinde “overlord“‘una asker tayin eder ve onun için savaşırdı. Fransız kralı tarafından gelen talebin reddedilişiyse, Fransa’nın nüfuzunun aslında İngiltere’yi kapsamadığını ve 1066’daki Norman Fethi sonrası bu iki hanedanlık arasındaki kral-vasal ilişkisinin aslında ne kadar paradoksal ve girift olduğunu net bir şekilde göstermiş oldu.

Arrière-ban

Tarih 24 Mayıs 1337. Artık iki taraf için de savaş kaçınılmazdı zira VI. Philip, III. Edward’a ait olan Akitanya ya da Guyenne olarak bilinen topraklara el koymuştu. Fransa kralı, lordlarına “Arrière-ban” yani savaş çağrısı yaptı ve bu, açıklanan net bir savaş beyannamesi olmasa da, genel olarak Yüz Yıl Savaşları’nın başlangıcı olarak görülür. Zaten devletlerin gittikçe merkezîleşmesi ve Plantagenet Hanedanlığı’nın hem İngiliz kralı hem de Fransız vasalı olması sebebiyle ortaya çıkan paradoksal durum, bu savaşın elbet bir gün yaşanacağına işaret etmekteydi.

Kaynakça

Manaher, Shawn. “Lord vs Overlord: Meaning and Differences.” The Content Authority.

Castelow, Ellen. “The Battle of Halidon Hill, 1333.” Historic UK.