Fobiler ve anksiyete bozuklukları tarih boyunca çeşitli şekiller ve nedenler ile insanlar üzerinde gözlemlenmiştir. Çağımızın da büyük bir sorunu olan anksiyete bozuklukları ve fobilerin insanların günlük hayatları üstünde oldukça olumsuz etkileri vardır. Bu psikolojik rahatsızlıklar, çevresel ve genetik bazı faktörlerin yanı sıra beynimizde bulunan bazı kimyasallarda dengesizlikler oluşması üzerine meydana gelirler. Fobilerin de içinde bulunduğu kaygı bozuklukları aslında insan hayatının doğal akışının bir parçasıyken kontrol edilemez bir evreye ulaştıklarında psikolojik rahatsızlık olarak adlandırılırlar.
Anksiyete Kelimesinin Kökeni Nedir ve Ne Anlama Gelmektedir?
Anksiyete kelimesinin kökeni, çoğu kelimenin olduğu gibi Latince’ye dayanmaktadır. Latincede endişeli anlamına gelen “anxius” sıfatından “anxietas” kelimesi türemiştir. Latinceden Fransızca’ya “anxiété” olarak geçen kelime, Fransızca’dan Türkçe’ye “anksiyete” olarak geçmiştir. Her dilde yerini bulan kelime, türediği sıfat ile bağlantılı olup kaygı ve endişe anlamına gelmektedir.
Anksiyete Nasıl Bir Hastalıktır?
Kelime kökeninden de anlaşılacağı üzere anksiyete fazlaca endişeli ve kaygılı olma halidir. Özellikle içinde bulunduğumuz dönemde kaygılanmak ve endişelenmek fazlasıyla doğal ve hemen hemen her insanın deneyimlediği bir durumdur. Ancak kaygılarımızın sürekli hale gelmesi, hastalık olarak nitelendirilecek bir seviyeye ulaştığı anlamına gelebilir. Kalpte çarpıntı, soğuk bir şekilde terleme, nefes alışverişinde hızlanma ve titremeyi anksiyete belirtileri arasında sayılabilir.
Beynimizde bulunan bazı kimyasallarda dengesizlik oluşması kaygı bozukluğuna sebep olabilir. Bu kimyasallardan en önemlileri norepinefrin olarak da bilinen noradrenalin ve serotonindir. Mutluluk hormonlarından biri olan serotonin, kişilerin ruh halini düzenlemekten sorumlu bir hormondur. Hem bir hormon hem de bir nörotransmitter olan noradrenalin ise insan vücudunun tehlikeye verdiği stres tepkisini yönetmede önemli ve etkili bir rol oynar. Serotonin ya da noradrenalin düşüklüğünün anksiyeteye yol açabileceği gözlemlenmiştir.
Birden fazla türü olsa da anksiyete genellikle insanları strese sokan ve üstlerinde baskı oluşturan durumlardan kaynaklanır. Bu durumlara yazılı ve sözlü sınavlar, iş görüşmeleri, yetiştirilmesi gereken projeler gibi günlük hayattan çok basit örnekler verebiliriz. Belirsiz durumlar ve bu belirsizliğin insanlar üzerinde yarattığı stres ve baskı kaygı bozukluğuna yol açan temel sorunların başında gelir demek de yanlış olmaz.
Tarih Boyunca Anksiyete
İnsan yaşamının olduğu her yerde endişe ve kaygının da olduğu kaçınılmaz bir gerçektir. Eski dönemlerde bu hastalık bilinmediğinden tarih boyunca anksiyete gibi psikolojik hastalıklar farklı şekillerde adlandırılmıştır. Anksiyete sözcüğü 19. yüzyılda tıpta yerini almıştır. Tarihte ilk anksiyetenin kimde görüldüğü tam olarak bilinmemektedir. Yine de bazı kaynaklarda anksiyeteden bahsedildiğini söylemek mümkündür. Örneğin 1600’lü yıllarda doktorlar içinde anksiyete semptomlarının da bulunduğu “melankoli” adını verdikleri bir durumdan bahsetmeye başlamışlardır. Daha da geçmişe gidilirse, Gılgamış Destanı’nda Gılgamış’ın ölümsüzlük ile ilgili bazı endişelerinden bahsettiği söylenir.
Fobi Kelimesinin Kökeni Nedir ve Ne Anlama Gelmektedir?
Korku anlamına gelen “phobos” kelimesi Yunanca’dan Fransızca’ya “phobie” İngilizceye “phobia” Türkçe’ye ise “fobi” olarak geçmiştir. Korku kelimesi, Yunan mitolojisinde Korku Tanrısı olarak yerini alan Phobos‘dan türemiştir.
Fobi Nasıl Bir Hastalıktır?
Anksiyetenin türlerinden biri olan fobi; bir canlıya, nesneye veya bir olaya karşı hissedilen aşırı korkuya verilen isimdir. Korku ile fobinin arasındaki ince çizgi ise tıpkı anksiyete ve endişede olduğu gibi kontrol edilebilirliğidir. Fobiler genellikle insanların kontrol edemediği yoğun korkulardır. Öyle ki, fobiler ve korkulan şeylerden kaçınmak insan yaşamının kalitesini oldukça düşürebilecek bir etkiye sahiptir. Kalp çarpıntısı, tansiyon düşmesi, nefes alıp vermede zorluk, terleme ve titreme fobinin belirtileri arasındadır.
Fobiler her insanda birçok farklı şekilde meydana geldiğinden tek bir nedenden bahsedilemez. Genetik ve çevresel etkiler fobilere sebep olabilir. Yaşanılan ya da şahit olunan travmatik bir olay sonrası ortaya çıkabileceği gibi, genetik olarak korkuya ve endişeye yatkın olmaktan da kaynaklanabilir.
Fobilerin birçok türü vardır fakat fobileri özgül fobiler ve sosyal fobiler olarak iki kategoriye indirgeyerek incelemek mümkündür. En yaygın olan fobiler arasında; hayvan korkusu olarak bilinen zoofobi, yükseklik korkusu olarak bilinen akrofobi, kapalı alan korkusu olarak bilinen klostrofobi ve kan korkusu olarak bilinen hematofobi vardır.
Tarih Boyunca Fobi
Aşk ve güzellik tanrıçası Afrodit ile savaş tanrısı Ares’in oğlu olan Phobos, korku tanrısı olarak bilinir. Gerek tipi gerek karakteri ile insanları dehşete düşüren ve korkutan bir tanrı olduğu söylenir. Hatta o kadar korkunçtur ki eskiden savaşçılar düşmanlarını korkutup kaçırmak için zırhlarına Phobos’un resmini çizmişlerdir. Yani tarihte görülen ilk korku reaksiyonları bu dönemlere dayanmaktadır.
Yazılı bir şekilde korkudan bahseden ilk kişi Yunan bir doktor olan Hipokrat‘tır. Hipokrat bir eserinde Nicanor isminde bir adamın flüte karşı hissettiği korkudan bahsetmiştir. Yazılana göre, Nicanor Hipokrat’a müzisyenlerin çaldığı flütten oldukça korktuğunu ve flüt sesine dayanamadığını söylemiştir. Gariptir ki Nicanor flütten yalnızca hava karardığında rahatsız olmaktadır. Korkudan bahsetmesine rağmen Hipokrat fobi kelimesini kullanmamıştır.
Fobi kelimesinden ilk bahseden kişinin Celsus adında Romalı bir doktor olduğu bilinmektedir. Celsus, kuduz hastalığından dolayı sudan korkan bir insanı anlatırken “hidrofobi” ifadesine yer vermiştir. Celsus’un fobi kelimesini kullanırken korku tanrısı Phobos’dan esinlendiği ifade edilmektedir.
Kaynakça
“Anksiyete Nedir?”. MedicalPark, 04.03.2024, Web. 04.09.2024.
“Fobi”. Etimoloji, https://www.etimolojiturkce.com/kelime/fobi. 04.09.2024.
“Fobiler Nasıl Oluşur? Fobileri Yenmenin Yolları Nelerdir?”. Yankı Psikoloji, https://www.yankipsikoloji.com/fobiler/. 04.09.2024.
Heston-Davis, Rachel. “The History of Anxiety”. PsychCentral, 24 Nisan 2023, Web. 04.09.2024.
Kaya, Cem. “Fobiler: Sosyal Fobi, Agorafobi, Hayvan Fobileri”. Cem Kaya, Web. 04.09.2024.
Korgeski, Greg. “The History of Phobias”. High Performance Self-Help, 28 Mayıs 2012, Web. 04.09.2024.
“Noradrenalin (Norepinefrin) Nedir? Düşüklüğü ve Yüksekliği”. Acıbadem, 13.06.2024, Web. 04.09.2024.
“Serotonin Nedir? Serotonin Hormonu Ne İşe Yarar?”. Memorial, Web. 15.05.2023.
Tükel, Raşit ve Tunç Alkın, ed. Anksiyete Bozuklukları. Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları, 2006.
Kapak Görseli: shutterstock.com
