Toplumsal cinsiyet, 1970’lerin İkinci dalga feminizmi sürerken başta kavramı ilk kez kullanan Ann Oakley ve Robert Stoller gibi yazarlar tarafından, kadınların ve erkeklerin konumlarının biyoloji tarafından belirlendiğini öne süren biyolojik yaklaşımlar karşısında geliştirilip yaygınlaştırılan bir kavramdır. Toplumsal cinsiyet kişilerin üzerine yüklenen kadınlık ve erkeklik olgusu içinde yaşanılan kültürlere, coğrafyalara ve zamanlara göre belirlenmiş toplumsal roller, sorumluluklar ve davranış biçimleridir. Bu kavramın değişken yapısı kadının ve erkeğin toplum içerisindeki konumunu belirlerken, sosyal statüsü için de ayrıca önemli bir belirleyendir.
Toplumsal Cinsiyet Temelli Şiddet Kavramı
Toplumda yerleşik olan cinsiyetçi kalıp yargılar, cinsiyetleri kadın ve erkek olarak birbirine karşıt ve dışlayıcı bir biçimde sınıflandırılır. Erkeklik güç, iktidar, kontrol ile özdeşleştirilirken kadınlık zayıflık, itaat, boyun eğme ile ilişkilendirilir. Bu güç dengesi kıskanma, aşırı sahiplenme, müdahale, kısıtlama, aşağılama, tehdit ve zarar verme gibi şiddet eylemlerinin ilişkilerde normalleşerek kabul edilmesine yol açar. Toplumda bu cinsiyet rollerine bağlı olarak şekillenen namus, ideal beden, güzellik ve annelik gibi kavramlar kadınları belirli normlara hapseder. Heteronormativite ise, bu normlar aracılığıyla dışlanan eşcinsel ve trans bireyleri şiddete uğrama açısından daha da savunmasız hale getirir.
Flört Şiddeti
Duygusal, romantik ve/veya cinsel birliktelik yaşayan/yaşamış olan partnerlerden birinin diğeri üzerinde güç veya kontrol kazanmak için uyguladığı bir şiddet türüdür. Genellikle flörtün yeni yeni başladığı 14-25 yaşları arasında karşımıza çıkar. Zamana yayılan, genellikle bir örüntüyü takip eden ve karşı tarafa zarar verici fiziksel, cinsel, psikolojik, sosyal ve dijital şiddet davranışları olarak tanımlanır.
Fiziksel şiddet, partnerin kasıtlı olarak kişinin bedenine zarar vermesidir. Cinsel şiddet ise partnerin “hayır”ı cevap olarak kabul etmeyip cinsel birliktelik veya yakınlığa zorlamasıdır. Psikolojik şiddet, partnerin diğeri üzerinde korku uyandırmak ve kendine olan güvenini ve saygısını yitirmesine sebep olmayı amaçlayan biçimde davranması ve konuşmasıdır. Sosyal şiddet, partnerin sosyal ilişkilerini kısıtlaması, sosyal çevreden soyutlamaya ve yalnızlaştırmaya çalışmasıdır. Dijital şiddet ise partnerin kişinin teknolojik araçları üzerinden kontrol altına almaya çalışması ve bu araçlar aracılığı ile tehdit etmesidir.
Rıza/Onay Kavramı ve Rıza İnşası
Bilinen sözlük anlamıyla rıza; isteme ve razı olma anlamına gelir. Rıza vermek, bir eylemi gerçekleştirirken iradeyi olumsuz anlamda etkileyen hiçbir koşul olmaksızın sağlıklı ve özgür iradeyle, yapılan eylemin sonuçlarını bilerek, isteyerek ve gönüllü olarak seçmektir. İradenin olumsuz etkilendiği alkol, şantaj, uyku hali veya şiddet altında olma gibi koşullarda sağlıklı ve gerçek bir rızadan bahsedilemez. Rıza özellikle istenilen eylemin kendisiyle sınırlıdır. Rıza, istenen eylem öncesinde görülebilir veya duyulabilir bir şekilde ifade edilmelidir. Ayrıca istenilen bir zamanda da rıza geri çekilebilir. Eylemden sonra gösterilen onay, rıza değildir ve hukuka uygun değildir.
Rıza inşası, kişinin gerçekleşecek eyleme ya da cinsel davranışa karşı hayırı evete çevirmek için kullanılan bütün yöntemlerdir. Bir kişinin bir cinsel eyleme, fiziksel zorlama yapmadan, ısrar, ikna etme ya da manipülasyon gibi yöntemlerle yönlendirilmesi, rıza inşası olarak adlandırılabilir. Bu durumda, kişinin özgür ve sağlıklı iradesi, psikolojik baskılar ve duygusal şiddet nedeniyle zarar görebilir. Rıza inşası sürecinde, olayın özelliklerine bağlı olarak cinsel saldırı suçu meydana gelebilir.
Mackinnon, rızanın hukuki açıdan ele alınmasının cinselliğe dair anlayışta yatan derin bir eşitsizliği ortaya koyduğunu ifade eder. Bu anlayışa göre, erkek cinsel ilişkiyi teklif eden ve başlatan taraf iken kadın cinsellikte pasif rol üstlenen ve rıza gösteren kişidir. Mackinnon, bu eşitsizlik koşullarında kadınların rızasının doğru bir şekilde ölçülmesinin mümkün olmadığını vurgular ve kadınların rızasının tartışılmak yerine yasaların bu eşitsizlik durumunu tanıması gerektiğini savunur. Bu bağlamda cinsel saldırı ile cinsel ilişkiyi ayıran rıza kavramı, cinsiyet eşitsizliğini dikkate alarak ele alınmalıdır.
LGBTİ+ Bireylerde Flört Şiddeti
Farklı cinsel yönelim ya da cinsiyet kimliklerinin flört şiddetine uğrayabileceğini unutmamak gerekir. Yukarıda bahsedilen tüm olaylar yine aynı şekilde LGBTİ+ bireylerin kurdukları ilişkilerde, farklı dinamiklerle veya farklı sonuçlarla karşımıza çıkabilir.
LGBTİ+ bireyler, devlet kurumlarında cinsel yönelimleri veya cinsiyet kimlikleri üzerinden dışlanıp destek alamayacaklarını düşündükleri için şiddet hakkında konuşmaktan veya bu şiddet üzerinde şikayetçi olmaktan çekinebilirler. Yine aynı şekilde yaşadıkları toplumun değer yargılarına ters düşmemek üzere ilişkiyi açık etmeme pahasına bu şiddeti paylaşmayabilirler. Şiddeti ifşa ya da şikayet ettikleri anda da kimliklerine karşı bir önyargı oluşmasından çekinebilirler. LGBTİ+lara yönelik olumsuz tutumların yaygınlaşması, kişi özelinde içselleştirilmiş homofobiyi doğurur ve şiddete uğrayan partner, şiddeti adeta “haklı” görerek çözüm aramaktan kaçınabilir.
Toplumsal Cinsiyet ve İlişkilenme Hakkında
Toplumsal cinsiyetin ilişkilere etkisi cinsiyet rolleri ve kalıplar, güç dinamikleri ve duygusal ifadeler olarak bahsedilebilir. Erkeklerin ve kadınların ilişkilerdeki rollerine dair toplumsal beklentiler, kişilerin davranışlarını şekillendirir. Örneğin, erkeklerden daha güçlü ve baskın olmaları beklenirken, kadınlardan ise daha nazik ve pasif olmaları beklenebilir. Toplumsal cinsiyet, ilişkilerdeki güç dinamiklerini de etkiler. Geleneksel olarak erkeklerin daha güçlü, kadınların ise daha edilgen bir konumda olmaları, güç eşitsizliklerine ve bazen şiddet içeren ilişkilere yol açabilir.
Erkekler ve kadınlar toplumsal cinsiyet rollerine göre duygusal ifadelerde farklılık gösterebilir. Erkekler genellikle daha az duygusal ifade göstermeleri gerektiğiyle, kadınlar ise duygusal açıdan daha açıklayıcı ve bağlı olmaları gerektiği ile sosyal olarak ilişkilendirilir. Halen pek çok kişi bu rollerin baskılarına karşı mücadele etmeye çalışsa da, toplumsal cinsiyetin oluşturduğu bu keskin çerçeveler, ilişkilerin dinamiklerini etkilemeye devam ediyor. Günümüz ilişkileri, toplumsal cinsiyet normlarının etkisi altında şekillenmeye devam ediyor. Ancak toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda daha fazla farkındalık yaratmak, toplumsal cinsiyet temelli kalıp yargı ve baskılardan sıyrılarak her bireyin kendini daha rahat bir şekilde ifade etmesine imkan tanıyacak, ilişkilerdeki güç dengelerini iyileştirecek ve daha sağlıklı bağlantıların kurulmasına katkı sağlayacaktır.
Şiddet Döngüsünden Çıkmak
İlişkilerde şiddet bir kere gerçekleştiyse bunun tekrar etme olasılığı yüksektir. Şiddetin kendisi benzer aşamalarla benzer şekiller içerisinde tekrar ediyorsa buna “şiddet döngüsü” denir. Bahsedilen döngü, flört şiddetinin karmaşık yapısını ve güvenli olmayan bir ilişkide yalnızca şiddet içeren davranışların bulunmadığını, bazen güvenli ve zararsız gibi görünen davranışların da olabileceğini anlamaya yardımcı olabilir.
Kadının yaşadığı bu şiddet sarmalının içerisinden çıkamamasının sebepleri de ekonomik ve toplumsal nedenler olarak karşımıza çıkabilir. Örneğin toplumsal nedenler, kadının ilişkiden çıktıktan sonra karşısına gelecek ailevi, kültürel ve dini baskıların olması onu bu döngüde kalmaya mecbur bırakır. Ekonomik sebepler de karşımıza; ücretli bir işte çalışmamak, çalışıyor olsa da yaşamını sürdürecek maddi gelire sahip olmamak, çocuğu varsa maddi imkanlarının elverişsiz olması ve bu sebeple velayeti kaybetme korkusu yaşaması şeklinde çıkar.
Flört şiddeti özelinde inceleyecek olursak, genellikle manipülasyon, ekonomik güvencesizlik, toplumsal baskılar, tehditler ve güvenlik eksiklikleri nedeniyle ilişkiden de şiddet döngüsünden de çıkmak zor olabilir. Ayrıca, destek ağı ve güvenli bir çıkış yolu olmadığı için korku ve tehditlerle ilişkiden çıkmak zorlaşabilir. Şiddet döngüsünden çıkabilmek için güvenilir kişilerden veya profesyonellerden destek almak önemlidir. Aile, arkadaşlar ya da psikologlar, kişinin yalnız olmadığını hissettirir. Aynı zamanda, yasal haklar ve korunma seçenekleri hakkında hukuki yardım almak da kritik bir adımdır.
Kaynakça
Kılıç Karaca, Gülcan. “Catharine A. MacKinnon: Kelebek Etkisinde Kadın Politikaları.” Yeni E, 1 June 2017, URL 18 Mar. 2025.
Kılıç, Selin. “Şiddeti Görmek.” Sendika.org, 22 Jan. 2023, URL 18 Mar. 2025.
Kılınçarslan, Pelin. “Toplumsal Cinsiyet Ekseninde Türkiye’de Hanehalkı Borçluluğu.” Textum Dergi, URL 18 Mar. 2025.
Kolgazi, Meltem. “Yalnızca ‘Evet’ Demek, ‘Evet’ Anlamına Gelir.” İleri Haber, 16 Aug. 2018, URL 18 Mar. 2025.
Savran, Gülnur Acar. “Patriyarka.” Feminist Bellek, 23 Mar. 2017, URL 18 Mar. 2025.
Sivil Sayfalar. “Rıza İnşası.” Sivil Sayfalar, 2025, URL 18 Mar. 2025.
Tabukamu. “Şiddet Döngüsü.” Tabukamu, 4 Feb. 2025, URL 18 Mar. 2025.
Kapak Görseli: itsnicethat.com WEB
